Otel işletmelerinde çalışanların stresle başa çıkma tarzları ve atılganlık düzeylerinin incelenmesi: Antalya örneği

(1)

T.C.

BALIKESĠR ÜNĠVERSĠTESĠ

SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ

TURĠZM ĠġLETMECĠLĠĞĠ ANABĠLĠM DALI

OTEL ĠġLETMELERĠNDE ÇALIġANLARIN STRESLE BAġA

ÇIKMA TARZLARI VE ATILGANLIK DÜZEYLERĠNĠN

ĠNCELENMESĠ: ANTALYA ÖRNEĞĠ

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

Osman ÇOBAN

(2)

T.C.

BALIKESĠR ÜNĠVERSĠTESĠ

SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ

TURĠZM ĠġLETMECĠLĠĞĠ ANABĠLĠM DALI

OTEL ĠġLETMELERĠNDE ÇALIġANLARIN STRESLE BAġA

ÇIKMA TARZLARI VE ATILGANLIK DÜZEYLERĠNĠN

ĠNCELENMESĠ: ANTALYA ÖRNEĞĠ

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

Osman ÇOBAN

Tez DanıĢmanı

Dr. Öğr. Üyesi Semahat Banu YILDIZ

(3)

(4)

iii

ÖNSÖZ

Günümüzde bir iĢe sahip olabilmek, kendisine ve ailesine karĢı maddi sorumluluklarını yerine getirebilmek, benlik saygısının olabilmesi için kendisine ihtiyaç duyulduğunu hissedebilmek vb. durumlar için insanlar çaba göstermektedirler. Özellikle özel sektörde bu çabayı gösteren çalıĢanlar, çoğu zaman stresle karĢı karĢıya gelmektedirler. ÇalıĢanların stresle baĢa çıkmak için; kendine güvenli yaklaĢım, iyimser yaklaĢım, çaresiz yaklaĢım, boyun eğici yaklaĢım ve sosyal desteğe baĢvurma tarzlarından hangilerini kullandıklarının tespitinin yapılması önem arz etmektedir. Çünkü boyun eğici yaklaĢım veya çaresiz yaklaĢım gibi olumsuz tarzların kullanılma oranı yüksek ise, bu konuda iyileĢtirmelere baĢvurularak çalıĢanların ve çalıĢanlara bağlı olarak turizm sektörünün kalitesinin arttırılması gerekir. Stresin yanı sıra, çalıĢanların atılganlık düzeyleri de sektördeki kalitenin arttırılması için önem arz etmektedir. Bu nedenlerden dolayı, Antalya ilindeki otel iĢletmelerinde çalıĢanların stresle baĢa çıkma tarzlarının ve atılganlık düzeylerinin tespiti için bu çalıĢma yapılmıĢtır.

Bu araĢtırmanın konusunun belirlenmesinden sonuna kadar olan süreçte engin tecrübelerini ve desteğini benden hiçbir zaman esirgemeyen, akademik tutumu ve karakteri konusunda her zaman örnek alacağım danıĢmanım Dr. Öğr. Üyesi Semahat Banu YILDIZ‟a sonsuz saygı ve teĢekkürlerimi sunmak benim için bir Ģereftir.

Eski ismi “Balıkesir Turizm ĠĢletmeciliği ve Otelcilik Yüksek Okulu (BTĠOYO)” olan üniversitede aldığım lisans eğitimimde ve yeni ismi “Balıkesir Turizm Fakültesi (BTF)” olan yine aynı üniversitede aldığım lisansüstü eğitimimde çok büyük katkıları olan; Prof. Dr. Necdet HACIOĞLU, Prof. Dr. Cevdet AVCIKURT, Prof. Dr. Düriye BOZOK, Doç. Dr. Ahmet KÖROĞLU, Doç. Dr. Sebahattin KARAMAN, Doç. Dr. Bayram ġAHĠN, Doç. Dr. Nuray TETĠK DĠNÇ, Doç. Dr. Murat DOĞDUBAY, Doç. Dr. Yusuf AYMANKUY, Doç. Dr. Mehmet SARIOĞLAN, Dr. Öğr. Üyesi Seda ġAHĠN, Dr. Öğr. Üyesi Serkan TÜRKMEN, AraĢ. Gör. Cemali BUZLUKÇU, AraĢ. Gör. Musa OFLAZ, Okt. Gökhan AYDIN hocalarıma ve ismini sayamadığım bütün BTĠOYO hocalarıma tek tek teĢekkür eder, saygılarımı sunarım.

BTĠOYO‟daki eğitim hayatım boyunca üniversitede yapmam gereken resmi iĢleri büyük bir özenle yapan ve özverili bir Ģekilde daima yardımcı olmaya çalıĢan

(5)

iv

dekanlık özel kalem personeli Sedef AKSOY, öğrenci iĢleri personelleri Cengiz AKSOY ve Fatih AKSOY büyüklerime de Ģükranlarımı sunmayı bir borç bilirim.

AraĢtırmanın istatiksel konularında eksiklerimi tamamlamaya çalıĢan, araĢtırma için toplanan verilerin analizi sırasında bana yardımcı olan Ġstatistik Uzmanı Erhan ÜNAL‟a ve araĢtırmada kullandığım ingilizce çalıĢmaların çevirilerini yapmamda yardımcı olan Celal Bayar Üniversitesi Yabancı Dil Okutmanı Behçet ERDEN‟e teĢekkür ederim.

Lisansüstü eğitimim sırasında, araĢtırmanın yapılması aĢamasında ve özel hayatımda destek ve yardımlarını esirgemeyen, maddi-manevi her zaman yanımda olan, “iyi ki tanımıĢım” diyebildiğim nadir insanlardan olan, sevgili dostlarım Olcay GÜDEK, Uğur ÇOLAK, ÇağdaĢ Onur ASLAN, Buse GÜLDÜREN, Hasan ġAHĠN ve Halit YILDIRIM‟a minnettar olduğumu belirtmek isterim.

Ayrıca koĢul ne olursa olsun daima yanımda olup bana destek veren, maddi-manevi hiçbir yardımı yapmaktan kaçınmayan, hayatımın daha anlamlı ve güzel olmasını sağlayan, dert ortağım, neĢe kaynağım, BTĠOYO‟nun bana kazandırdığı en güzel insan, sevgili kız arkadaĢım Betül SUMBAS‟ın varlığından dolayı Allah‟a sonsuz Ģükrederim. Daima yanımda olması dileğiyle kendisine de sonsuz teĢekkür ederim.

Son olarak benim bugünlere gelebilmemde en büyük paya sahip olan, hayatlarını benim vatana ve millete hayırlı bir insan olabilmem için adayan, benim istek ve ihtiyaçlarımı kendilerininkinden daha önce karĢılayan ve önemseyen, maddi-manevi yardımlarını sınırlarının ötesinde hiç eksik etmeyen canım annem AyĢe ÇOBAN‟a, saygıdeğer babam Rasim Selçuk ÇOBAN‟a ve aynı zamanda en yakın arkadaĢım olan sevgili abim Ekrem ÇOBAN‟a var olduğum sürece minnettar kalacağımı ve her zaman teĢekkürlerimi yapacağım icraatlar ile sunacağımı en içten duygularımla dile getirmek isterim.

(6)

v

ÖZET

OTEL ĠġLETMELERĠNDE ÇALIġANLARIN STRESLE BAġA

ÇIKMA TARZLARI VE ATILGANLIK DÜZEYLERĠNĠN

ĠNCELENMESĠ: ANTALYA ÖRNEĞĠ

ÇOBAN, Osman

Yüksek Lisans, Turizm ĠĢletmeciliği Anabilim Dalı, Tez DanıĢmanı: Dr. Öğr. Üyesi Semahat Banu YILDIZ

2018, 198 sayfa

Tarihteki baĢlangıcı milattan çok öncelere dayanan turizm olayı, insanlara; yeme, içme, dinlenme hatta eğlence hizmetlerinin sunulmasıyla geliĢmeye baĢlamıĢ ve bir sektör haline gelmiĢtir. BaĢlayan geliĢme süreci günümüze kadar devam etmiĢtir, devam etmektedir ve devam edecektir. Sürekli bir geliĢme süreci içerisinde olan ve aynı zamanda hizmet sektörü olan turizm sektöründe, kullanılan otomasyonun yanı sıra emek daha çok ön plandadır. Emeğe dayalı olan turizm sektörünün sunduğu hizmetleri büyük oranda konaklama iĢletmeleri karĢılamaktadır. Konaklama iĢletmelerinden biri olarak hizmet veren otel iĢletmeleri ve otel iĢletmelerinde çalıĢanlar, bu çalıĢmanın temel unsurlarıdır. Özellikle otel iĢletmelerindeki çalıĢanların, turizm sektörünün hem emek-yoğun iliĢkisine dayalı olmasından hem de sektörün en önemli hizmetlerini turistlere sunmalarından dolayı sektördeki varlıkları çok önemlidir.

Otel iĢletmelerindeki çalıĢanların turizm sektörü açısından bu kadar önemli olmaları sonucunda, onların stresle baĢa çıkma tarzlarına ne kadar baĢvurduklarını ve hangi düzeyde atılgan olduklarını tespit etmek amacıyla bu çalıĢma yapılmıĢtır. Bu amaç doğrultusunda yapılan çalıĢmanın sonucunda, çalıĢanların hangi koĢullarda stresle daha kolay baĢ edebildikleri ve daha atılgan olabildikleri saptanmıĢtır.

(7)

vi

Otel iĢletmelerinde çalıĢanlar üzerine yapılmıĢ olan bu çalıĢma, beĢ bölümden oluĢmaktadır. ÇalıĢmanın birinci bölümünü; araĢtırmanın problemi, araĢtırmanın amacı, araĢtırmanın önemi, varsayımlar, sınırlılıklar ve tanımlar oluĢturmaktadır. ÇalıĢmanın ikinci bölümünü; kuramsal çerçeveye iliĢkin yapılan alanyazın taramasından yararlanılarak yazılan konaklama iĢletmeleri, otel iĢletmeleri, stresle baĢa çıkma tarzları ve atılganlık konuları oluĢturmaktadır. ÇalıĢmanın üçüncü bölümünü; araĢtırmanın modeli, evren ve örneklem, veri toplama araç ve teknikleri, veri toplama süresi ve verilerin analizi oluĢturmaktadır. ÇalıĢmanın dördüncü bölümünü, araĢtırmanın bulguları ve yorumları oluĢturmaktadır. ÇalıĢmanın beĢinci bölümünü ise; araĢtırmanın sonuçları ve geliĢtirilen öneriler oluĢturmaktadır.

Yapılan araĢtırmanın modeli ilişkisel tarama modeli olarak belirlendikten sonra yapılan analizler sonucunda; araĢtırmaya katılım gösteren otel iĢletmelerindeki çalıĢanların, atılganlık düzeylerinin demografik özelliklerine (cinsiyet değiĢkeni hariç) göre anlamlı bir farklılık gösterdiği ve stres düzeylerinin de demografik özelliklerine göre anlamlı bir farklılık gösterdiği tespit edilmiĢtir. Yapılan korelasyon analizi sonucunda, atılganlık ölçeği ile stresle baĢa çıkma tarzları ölçeğinin alt boyutlarından; kendine güvenli yaklaĢım, iyimser yaklaĢım ve sosyal desteğe baĢvurma boyutları arasında pozitif yönlü bir iliĢki olduğu tespit edilmiĢtir. Bu tespitten hareketle katılımcıların atılganlık düzeyleri arttıkça, stresle daha etkili bir Ģekilde baĢ ettikleri saptanmıĢtır.

Anahtar Kelimeler: Konaklama ĠĢletmeleri, Otel ĠĢletmeleri, ÇalıĢanlar, Stres,

(8)

vii

ABSTRACT

REVIEW OF THE WAYS OF DEALING WITH STRESS AND

THE LEVEL OF ASSERTIVENESS OF EMPLOYEES IN HOTEL

BUSINESS: THE CASE STUDY OF ANTALYA

ÇOBAN, Osman

High License, Department Of Tourism Management, Adviser: Asst. Prof. Semahat Banu YILDIZ

2018, 198 pages

Tourism event, which dates back to prehistory has begun to develop with the provision of services of food, beverage, resting and even entertainment and turned into a sector. The development process has continued up to now, it still continues and will continue to develop. In addition to automation used in tourism sector, which is in constant development and service sector at the same time, labor is more preliminary. Mostly accommodation enterprises meet the services provided by the tourism industry. Hotel businesses that serve as one of the accommodation enterprises and those who work in hotel businesses are the major elements of this study. Especially, as the tourism sector is based on both labor-intensity relations and as they provide important services to tourists, the presance of employees in the industry is vital.

As a result of the fact that the employees in the hotel business are so important for tourism sector, this study has been conducted in order to determine how much they apply to their stress coping styles, and at what level they are assertive. As a result of the study conducted for this purpose, it has been determined under which conditions employees can more easily deal with stress and be more assertive.

(9)

viii

This study, which is conducted on the employees of the hotel business, consists of five chapters. The first chapter of the study consists of problem of the research, purpose of the research, importance of the research, assumptions, limitations and definitions. The second chapter of the study consists of accommodation enterprises, hotel businesses, stress coping styles and assertiveness isues written using the literature review of the theoretical frame work. The third chapter of the study consists of the research model, universe and sample, data collection tools and techniques, data collection period and analysis of data. The fourth chapter of the study consists of the findings of the research and comments on them. The fifth chapter of the study is the results of the research and the suggestions developed.

The model of the research is determined as a relational survey model and after the analysis; It was determined that there was a significant difference according to demographic characteristics (except gender variable) and the level of stress showed a significant difference according to demographic characteristics. As a result of the correlation analysis, the sub-dimensions of the scale of assertiveness and the coping styles scale; It was found that there was a positive relationship between self-confident approach, optimistic approach and social support application dimensions. On the basis of this fixation, it was determined that the higher the level of assertiveness of the participants, the more effective they were dealing with stress.

Key Words: Accommodation Enterprises, Hotel Businesses, Employees, Stress,

(10)

ix

ĠÇĠNDEKĠLER

ÖNSÖZ ... iii

ÖZET ... v

ABSTRACT ... vii

ĠÇĠNDEKĠLER ... ix

ÇĠZELGELER LĠSTESĠ ... xvii

ġEKĠLLER LĠSTESĠ ... xx

KISALTMALAR LĠSTESĠ ... xxi

1. GĠRĠġ... 1

1.1. AraĢtırmanın Problemi ... 2 1.2. AraĢtırmanın Amacı ... 3 1.3. AraĢtırmanın Önemi ... 3 1.4. Varsayımlar ... 4 1.5. Sınırlılıklar ... 4 1.6. Tanımlar ... 5

2. ĠLGĠLĠ ALANYAZIN ... 6

2.1. Kuramsal Çerçeve ... 6 2.1.1. Konaklama ĠĢletmeleri ... 6

2.1.1.1. Konaklama ĠĢletmeleri Kavramı ve Tanımı ... 6

2.1.1.2. Konaklama ĠĢletmelerinin Sınıflandırılması ... 7

2.1.1.2.1. Geleneksel Konaklama ĠĢletmeleri ... 8

2.1.1.2.2. Tamamlayıcı Konaklama ĠĢletmeleri ... 9

2.1.1.2.2.1. Motel ... 10

2.1.1.2.2.2. Pansiyon ... 11

2.1.1.2.2.3. Kamping... 12

(11)

x

2.1.1.2.2.5. Apart Oteller ... 13

2.1.1.2.2.6. Oberj ... 14

2.1.1.2.2.7. Hostel ... 14

2.1.1.2.2.8. Sağlık Turizm ĠĢletmeleri ... 15

2.1.1.2.2.9. Diğer Konaklama ĠĢletmeleri ... 16

2.1.2. Otel ĠĢletmeleri ... 16

2.1.2.1. Otel ĠĢletmelerinin Tarihsel GeliĢimi ... 17

2.1.2.2. Otelin Tanımı ve Özellikleri ... 20

2.1.2.3. Otel ĠĢletmelerinin Sınıflandırılması ... 22

2.1.2.3.1. Büyüklüklerine ve Hukuki Özelliklerine Göre Oteller ... 24

2.1.2.3.2. Faaliyet Süresine Göre Oteller ... 25

2.1.2.3.2.1. Devamlı Oteller... 26

2.1.2.3.2.2. Mevsimlik Oteller ... 26

2.1.2.3.3. KarĢıladıkları Konaklama Ġhtiyacının Türü Bakımından Sınıflandırma ... 26

2.1.2.3.3.1. ġehir Otelleri - Merkez Oteller ... 26

2.1.2.3.3.2. Kıyı Otelleri ... 27

2.1.2.3.3.3. Dağ Otelleri... 27

2.1.2.3.3.4. Kaplıca Otelleri ... 27

2.1.2.3.4. Sahiplik Ġlkesi Açısından Sınıflandırma ... 28

2.1.2.3.4.1. Özel Mülkiyete Ait Oteller ... 28

2.1.2.3.4.2. Kamu KuruluĢlarına Ait Oteller ... 28

2.1.2.3.4.3. Karma Mülkiyetli Oteller... 28

2.1.2.3.5. UlaĢtırma Araçları ile Olan Bağlantılarına Göre Sınıflandırılması ... 29

2.1.2.3.5.1. Havaalanı Otelleri ... 29

2.1.2.3.5.2. Ġstasyon Otelleri ... 29

(12)

xi

2.1.2.3.5.4. Karayolu-KavĢak Otelleri ... 30

2.1.2.3.6. Fiyat Düzeylerine Göre Oteller ... 30

2.1.3. Stresin Tanımı, Kapsamı ve Sonuçları ... 30

2.1.3.1. Stresin Tanımı ve Kapsamı ... 30

2.1.3.1.1. Stresin Kendisine Yakın Kavramlarla Olan ĠliĢkisi ... 33

2.1.3.1.1.1. Engellenme ... 34

2.1.3.1.1.2. Kaygı ... 34

2.1.3.1.1.3. ÇatıĢma ... 35

2.1.3.2. Stres ÇeĢitleri ... 36

2.1.3.2.1. Akut Stres ... 36

2.1.3.2.2. AlıĢılmıĢ Olmayan (Episodik) Stres ... 36

2.1.3.2.3. Kronik Stres ... 37

2.1.3.2.4. Olumlu Stres (Eustress) ... 38

2.1.3.2.5. Olumsuz Stres (Disstress) ... 39

2.1.3.2.6. Nötr Stres (Neustress) ... 39

2.1.3.3. Stresin Belirtileri ... 39

2.1.3.3.1. Stresin Duygusal ve DavranıĢsal Belirtileri ... 40

2.1.3.3.2. Stresin Zihinsel Belirtileri ... 41

2.1.3.3.3. Stresin Sosyal Belirtileri ... 41

2.1.3.3.4. Stresin Fizyolojik Belirtileri ... 41

2.1.3.4. Stresin AĢamaları ... 43

2.1.3.4.1. Alarm AĢaması ... 44

2.1.3.4.2. Direnme AĢaması ... 45

2.1.3.4.3. Tükenme AĢaması ... 45

2.1.3.5. Stres Kaynakları ... 45

2.1.3.5.1. Fiziksel Stres Kaynakları ... 47

(13)

xii

2.1.3.5.2.1. Biyolojik Faktörler ... 48

2.1.3.5.2.2. Ekonomik Faktörler ... 48

2.1.3.5.2.3. KiĢisel Faktörler ... 48

2.1.3.5.2.4. Duygusal Faktörler ... 49

2.1.3.5.2.5. YaĢam Tarzı, YaĢ ve Cinsiyet... 50

2.1.3.5.2.6. Aile Yapısı ... 51

2.1.3.5.2.7. GeçmiĢ YaĢantılar ... 51

2.1.3.5.3. Örgütsel Yapıya ĠliĢkin Stres Kaynakları ... 51

2.1.3.5.3.1. ĠĢ Yeri Uzaklığı ... 52

2.1.3.5.3.2. Yönetim ġekli ... 52

2.1.3.5.3.3. KiĢinin ÇalıĢtığı ĠĢin veya Yaptığı Görevin Çok Fazla Örgüt Ġçi ve DıĢı ĠliĢkiler Gerektirmesi ... 52

2.1.3.5.3.4. ĠletiĢim Sorunları ... 52

2.1.3.5.3.5. Örgütün Yapısı ve Büyüklüğü ... 53

2.1.3.5.4. Yapılan ĠĢe ĠliĢkin Stres Kaynakları ... 53

2.1.3.5.4.1. ĠĢin Yoğunluğu ve Monotonluğu ... 54

2.1.3.5.4.2. Ücret Yetersizliği ... 55

2.1.3.5.4.3. Yükselme ve Terfi ... 55

2.1.3.5.4.4. Vardiyalı ÇalıĢma ve ÇalıĢma Süresi ... 55

2.1.3.5.4.5. Zaman Kısıtlaması ... 56

2.1.3.5.4.6. Uygunsuz ÇalıĢma KoĢulları (Gürültü, Aydınlatma, Isı) ... 56

2.1.3.5.4.7. Rol Belirsizliği ve Rol ÇatıĢması... 56

2.1.3.5.4.8. ĠĢ Güvenliği Eksikliği ... 57

2.1.3.5.4.9. ĠĢ ĠliĢkilerine ĠliĢkin Stres Kaynakları ... 57

2.1.3.5.4.10. Ast, Üst ve MeslektaĢlarla ĠliĢkiler ... 57

2.1.3.5.4.11. ĠĢ Ortamında Huzursuzluk ve GörüĢ Farklılığı... 58

(14)

xiii

2.1.3.5.5.1. Yetki Eksikliği ya da Gereğinden Fazla Sorumluluk ... 58

2.1.3.5.5.2. Değerlendirmede ve Ödüllendirmede Adaletsizlikler ... 58

2.1.3.5.5.3. Karar Alma ya da Alınan Kararlara Katılma Süreci ... 59

2.1.3.5.6. Çevresel Stres Kaynakları ... 60

2.1.3.5.6.1. Ülke ve Dünya Ekonomisinin GidiĢatı ve Belirsizlikler ... 60

2.1.3.5.6.2. Politik Hayatın Belirsizlikleri ... 60

2.1.3.5.6.3. Çevre ve UlaĢım Sorunları ... 61

2.1.3.5.6.4. Teknolojik DeğiĢme ve Belirsizlikler ... 61

2.1.3.5.6.5. Sosyal ve Kültürel DeğiĢmeler ... 61

2.1.3.6. Stresin Sonuçları ... 62

2.1.3.6.1. Stresin Bireysel Sonuçları ... 63

2.1.3.6.2. Stresin Örgütsel Sonuçları ... 63

2.1.3.7. Stres Ölçmede Kullanılan Yöntemler ... 63

2.1.3.7.1. YaĢam Olayları Tablosu ile Stres Ölçümü ... 63

2.1.3.7.2. Performans Testleri ile Stres Ölçümü ... 66

2.1.3.7.3. Fizyolojik ve Biyolojik DeğiĢimler Yolu ile Stres Ölçümü ... 66

2.1.3.8. Stresle BaĢa Çıkma ... 67

2.1.3.8.1. Stresle BaĢa Çıkma Tarzları ... 69

2.1.3.8.1.1. Duygu Merkezli BaĢa Çıkma ... 69

2.1.3.8.1.2. Problem Merkezli BaĢa Çıkma ... 71

2.1.3.8.2. Stresle BaĢa Çıkma Stratejileri ... 72

2.1.3.8.2.1. Stresle BaĢa Çıkmada Bireysel Stratejiler ... 73

2.1.3.8.2.2. Stresle BaĢa Çıkmada Örgütsel Stratejiler ... 75

2.1.4. Atılganlık ... 77

2.1.4.1. Atılgan DavranıĢ ... 77

2.1.4.1.1. Atılgan DavranıĢın Özellikleri ... 80

(15)

xiv

2.1.4.1.2.1. Atılganlıkta Sözel Olan Öğeler ... 84

2.1.4.1.2.2. Atılganlıkta Sözel Olmayan Öğeler ... 85

2.1.4.1.3. Atılgan DavranıĢ Biçimleri... 89

2.1.4.1.3.1. Temel Atılganlık ... 89

2.1.4.1.3.2. Empatik Atılganlık ... 90

2.1.4.1.3.3. Artan Atılganlık ... 90

2.1.4.1.3.4. Ben-Dili‟ni Kullanarak Atılgan Davranma... 91

2.1.4.1.3.5. KarĢılaĢtırma ya da YüzleĢtirme ... 91

2.1.4.1.4. Atılgan DavranıĢın Faydaları ve Atılganlığı Etkileyen Faktörler 92 2.1.4.1.4.1. Atılgan DavranıĢın KiĢiye Kazandırdıkları ... 92

2.1.4.1.4.2. Atılganlığı Etkileyen Faktörler ... 93

2.2. Ġlgili AraĢtırmalar ... 95

2.2.1. Stresle BaĢa Çıkma Tarzları Ġle Ġlgili YapılmıĢ Olan ÇalıĢmalar ... 96

2.2.1.1. Stresle BaĢa Çıkma Tarzları Ġle Ġlgili YapılmıĢ Olan Ulusal ÇalıĢmalar ... 96

2.2.1.2. Stresle BaĢa Çıkma Tarzları Ġle Ġlgili YapılmıĢ Olan Uluslararası ÇalıĢmalar ... 99

2.2.2. Atılganlık Ġle Ġlgili YapılmıĢ Olan ÇalıĢmalar ... 100

2.2.2.1. Atılganlık Ġle Ġlgili YapılmıĢ Olan Ulusal ÇalıĢmalar ... 101

2.2.2.2. Atılganlık Ġle Ġlgili YapılmıĢ Olan Uluslararası ÇalıĢmalar ... 103

3. YÖNTEM ... 106

3.1. AraĢtırmanın Modeli ... 106

3.2. Evren ve Örneklem ... 108

3.3. Veri Toplama Araç ve Teknikleri... 109

3.3.1. Stresle BaĢa Çıkma Tarzları Ölçeği (SBTÖ) ... 110

3.3.2. Rathus Atılganlık Envanteri (RAE) ... 111

(16)

xv

3.5. Verilerin Analizi ... 112

4. BULGULAR VE YORUMLAR ... 114

4.1. AraĢtırmaya Katılan ÇalıĢanlara Ait Demografik Bilgilerin Dağılımı ... 114

4.2. Güvenilirlik Analizi ve Sonuçları ... 116

4.3. Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri... 118

4.3.1. Katılımcıların Atılganlık Envanteri Sorularına Verdikleri Cevaplara Göre Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri ... 118

4.3.2. Katılımcıların Stresle BaĢa Çıkma Ölçeği Sorularına Verdikleri Cevaplara Göre Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri ... 121

4.4. Atılganlık Envanteri Ölçeği ve Stresle BaĢa Çıkma Ölçeği Ġle Alt Boyutlarının Tanımlayıcı Ġstatistikleri ... 123

4.5. Atılganlık Envanteri Ölçeği ve Stresle BaĢa Çıkma Tarzlarının Normal Dağılım Testleri ... 124

4.6. T Testi Analizi ve Sonuçları ... 125

4.6.1. Cinsiyet DeğiĢkenine ĠliĢkin Bağımsız Örneklem T Testi Analizleri .... 126

4.6.2. Medeni Durum DeğiĢkenine ĠliĢkin Bağımsız Örneklem T Testi Analizleri ... 128

4.6.3. Turizm Eğitimi Alma Durumu DeğiĢkenine ĠliĢkin Bağımsız Örneklem T Testi Analizleri ... 130

4.7. Varyans Analizi ve Sonuçları ... 131

4.7.1. YaĢ Grupları DeğiĢkenine ĠliĢkin Tek Yönlü Varyans Analizi ve Tukey Testi ... 132

4.7.2. Gelir DeğiĢkenine ĠliĢkin Tek Yönlü Varyans Analizi ve Tukey Testi .. 134

4.7.3. Eğitim Durumu DeğiĢkenine ĠliĢkin Tek Yönlü Varyans Analizi ve Tukey Testi ... 137

4.7.4. Turizm Eğitim Düzeyi DeğiĢkenine ĠliĢkin Tek Yönlü Varyans Analizi ve Tukey Testi ... 139

4.7.5. ĠĢletmedeki ÇalıĢma Süresi DeğiĢkenine ĠliĢkin Tek Yönlü Varyans Analizi ve Tukey Testi ... 142

(17)

xvi

4.7.6. Sektördeki ÇalıĢma Süresi DeğiĢkenine ĠliĢkin Tek Yönlü Varyans

Analizi ve Tukey Testi ... 145

4.7.7. Statü DeğiĢkenine ĠliĢkin Tek Yönlü Varyans Analizi ve Tukey Testi .. 148

4.7.8. Departman DeğiĢkenine ĠliĢkin Tek Yönlü Varyans Analizi ve Tukey Testi ... 150

4.8. Korelasyon Analizi ve Sonuçları ... 153

4.9. Regresyon Analizi ve Sonuçları ... 157

4.10. Hipotezler ve Sonuçları ... 159

5. SONUÇ VE ÖNERĠLER ... 162

5.1. Sonuçlar ... 162 5.2. Öneriler ... 172

KAYNAKÇA ... 175

EKLER ... 195

(18)

xvii

ÇĠZELGELER LĠSTESĠ

Çizelge 1. Tamamlayıcı Konaklama ĠĢletmeleri ... 10 Çizelge 2. Otel ĠĢletmelerinin Sınıflandırılması ... 24 Çizelge 3. KarĢıladıkları Konaklama Ġhtiyacının Türü Bakımından Sınıflandırma .. 26 Çizelge 4. UlaĢtırma Araçları ile Olan Bağlantılarına Göre Sınıflandırılması ... 29 Çizelge 5. A ve B Tipi KiĢilik Özelliklerinin KarĢılaĢtırılması ... 49 Çizelge 6. Hayat Olayları Tablosu ... 64 Çizelge 7. AraĢtırmaya Katılan ÇalıĢanlara Ait Demografik Bilgilerin Dağılımı ... 114 Çizelge 8. Cronbach‟ın Alfa Değerleri ve Güvenirlilik Durumları ... 117 Çizelge 9. Atılganlık Envanteri Ölçeği ve Stresle BaĢa Çıkma Ölçeği Ġle Alt

Boyutlarının Güvenilirlik Analizi Sonuçları ... 117

Çizelge 10. Katılımcıların Atılganlık Envanteri Sorularına Verdikleri Cevaplara Göre

Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri ... 119

Çizelge 11. Katılımcıların Stresle BaĢa Çıkma Ölçeği Sorularına Verdikleri

Cevaplara Göre Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri ... 121

Çizelge 12. Atılganlık Envanteri Ölçeği ve Stresle BaĢa Çıkma Ölçeği Ġle Alt

Boyutlarının Tanımlayıcı Ġstatistikleri ... 123

Çizelge 13. Atılganlık Envanteri Ölçeği ve Stresle BaĢa Çıkma Tarzlarının

Kolmogorov-Smirnov ve Shapiro-Wilk Testlerine Ait Sonuçları ... 125

Çizelge 14. Atılganlık Envanteri Ölçeğinin Cinsiyet DeğiĢkeni Ġle KarĢılaĢtırılmasına

ĠliĢkin Bağımsız Örneklem T Testi ... 126

Çizelge 15. Stresle BaĢa Çıkma Tarzlarının Cinsiyet DeğiĢkeni Ġle

KarĢılaĢtırılmasına ĠliĢkin Bağımsız Örneklem T Testi ... 126

Çizelge 16. Atılganlık Envanteri Ölçeğinin Medeni Durum DeğiĢkeni Ġle

Çizelge 17. Stresle BaĢa Çıkma Tarzlarının Medeni Durum DeğiĢkeni Ġle

Çizelge 18. Atılganlık Envanteri Ölçeğinin Turizm Eğitimi Alma Durumu DeğiĢkeni

Ġle KarĢılaĢtırılmasına ĠliĢkin Bağımsız Örneklem T Testi... 130

Çizelge 19. Stresle BaĢa Çıkma Tarzlarının Turizm Eğitimi Alma Durumu DeğiĢkeni

Ġle KarĢılaĢtırılmasına ĠliĢkin Bağımsız Örneklem T Testi... 130

Çizelge 20. Atılganlık Envanteri Ölçeğinin YaĢ Grupları DeğiĢkeni Ġle

(19)

xviii

Çizelge 21. Stresle BaĢa Çıkma Tarzlarının YaĢ Grupları DeğiĢkeni Ġle

KarĢılaĢtırılmasına ĠliĢkin Tek Yönlü Varyans Analizi ... 133

Çizelge 22. Atılganlık Envanteri Ölçeğinin Gelir DeğiĢkeni Ġle KarĢılaĢtırılmasına

ĠliĢkin Tek Yönlü Varyans Analizi ... 135

Çizelge 23. Stresle BaĢa Çıkma Tarzlarının Gelir DeğiĢkeni Ġle KarĢılaĢtırılmasına

Çizelge 24. Atılganlık Envanteri Ölçeğinin Eğitim Durumu DeğiĢkeni Ġle

Çizelge 25. Stresle BaĢa Çıkma Tarzlarının Eğitim Durumu DeğiĢkeni Ġle

Çizelge 26. Atılganlık Envanteri Ölçeğinin Turizm Eğitim Düzeyi DeğiĢkeni Ġle

Çizelge 27. Stresle BaĢa Çıkma Tarzlarının Turizm Eğitim Düzeyi DeğiĢkeni Ġle

Çizelge 28. Atılganlık Envanteri Ölçeğinin ĠĢletmedeki ÇalıĢma Süresi DeğiĢkeni Ġle

Çizelge 29. Stresle BaĢa Çıkma Tarzlarının ĠĢletmedeki ÇalıĢma Süresi DeğiĢkeni Ġle

Çizelge 30. Atılganlık Envanteri Ölçeğinin Sektördeki ÇalıĢma Süresi DeğiĢkeni Ġle

Çizelge 31. Stresle BaĢa Çıkma Tarzlarının Sektördeki ÇalıĢma Süresi DeğiĢkeni Ġle

Çizelge 32. Atılganlık Envanteri Ölçeğinin Statü DeğiĢkeni Ġle KarĢılaĢtırılmasına

Çizelge 33. Stresle BaĢa Çıkma Tarzlarının Statü DeğiĢkeni Ġle KarĢılaĢtırılmasına

Çizelge 34. Atılganlık Envanteri Ölçeğinin Departman DeğiĢkeni Ġle

Çizelge 35. Stresle BaĢa Çıkma Tarzlarının Departman DeğiĢkeni Ġle

Çizelge 36. Korelasyon Katsayılarının ĠliĢki Derecelerine Ait Ġfadeler ... 154 Çizelge 37. Atılganlık Envanteri Ölçeği ve Stresle BaĢa Çıkma Ölçeği Ġle Alt

(20)

xix

Çizelge 38. Atılganlık Envanteri Ölçeğinin Stresle BaĢa Çıkma Ölçeği Ġle Alt

Boyutlarına Olan Etkisine ĠliĢkin Regresyon Analizi ... 157

(21)

xx

ġEKĠLLER LĠSTESĠ

ġekil 1. Otel ĠĢletmelerinin Sınıflandırılması ... 23

ġekil 2. McGrath‟in 4 Safhalı Stres Modeli... 32

ġekil 3. Olumlu Stres Seviyesini Gösteren ġekil ... 38

ġekil 4. Psikolojik ġikâyetlerin GeliĢimi ... 43

ġekil 5. Genel Uyum Sendrom AĢaması ... 44

ġekil 6. KiĢide Stres Yaratan Faktörler... 46

ġekil 7. ĠĢ Yükü ve Stres ĠliĢkisi ... 54

ġekil 8. Çaba-Ödül Dengesizliği Modeli ... 59

(22)

xxi

KISALTMALAR LĠSTESĠ

Akt. : Aktaran Çev. : Çeviren M.Ö. : Milattan Önce M.S. : Milattan Sonra

NATO : North Atlantic Treaty Organization

S. : Sayfa Vb. : Ve Benzerleri Vd. : Ve Diğerleri Y.Y. : Yüzyıl S.S. : Standart Sapma : Aritmetik Ortalama

(23)

1

1. GĠRĠġ

Stres, 1950 yılına kadar organizmadaki patolojik ve fizyolojik değiĢikliklere sebep olan bir uyaran olarak kabul edilmiĢtir. Ancak stres, 1952 yılında fizyolog Selye tarafından, organizmanın uyaranlara karĢı vermiĢ olduğu tepki olarak tanımlanmıĢtır. KiĢinin kendisine bile yetemeyecek derecede olan enerjisinin, tükenmesi durumu olarak da tanımlamıĢtır. Bu tükenmiĢlik durumunu stres unsurunun yanında hayat Ģartları, ailevi faktörler, cinsiyet, yaĢ, geçmiĢ yaĢantılar, sağlık problemleri, kiĢilik tipleri, hormonal etkiler, çalıĢma ve yaĢam Ģartları gibi unsurlar da etkilemektedir. Bu unsurların zaman içerisinde üst üste binerek birikmesi, kiĢilerde farklı davranıĢlara ve sonuçlara neden olmuĢtur. Bağımlılık yapan zararlı maddeleri kullanma eğilimi, baĢ ağrısı, uykusuzluk, depresyon, performans düĢüklüğü, iĢe gitmeyi istememek, mesleki hastalıklar, iĢten ayrılma ve iĢ kazaları bu sonuçlara birkaç örnektir (Selye, 1974: 26).

Sektörlerin etkili ve verimli olabilmeleri için; çalıĢanlarının hepsinin bireysel kapasitesini maksimum düzeye çıkarmaları ve çalıĢanlarının motivasyonlarını ve çalıĢma arzularını arttırmaları gerekmektedir. ÇalıĢanlar yaptıkları iĢten ya da çalıĢtıkları ortamdan memnunlar ve stresle minimum düzeyde karĢı karĢıya geliyorlar ise; onların bireysel motivasyonlarının yükseleceği ve çalıĢmalarının daha verimli olacağı söylenebilir (Gürbüz, Doğan, GörmüĢ, Tokyay, Öztekin ve Engiz, 2014: 114). Günümüzün en önemli sorunlarından biri haline gelen stres ve stresin çalıĢma hayatındaki olumsuz etkileri, çalıĢanların üstünde büyük sıkıntılara neden olmaktadır. ÇalıĢanlar stresin yol açtığı bu baskıcı ve rahatsız edici durumdan kurtulmak isterler. Stres unsuru hakkında yapılan çalıĢmaların amacı, nedeni ve sonucu kiĢiden kiĢiye değiĢen ve her hâlükârda olumsuz sonuçları olan strese karĢı tedavi yöntemleri geliĢtirmektir (Cam, 2004: 3).

DavranıĢ Ģekillerinin önemli bir parçası olarak kabul edilen ve sosyal geliĢim durumunun temelini oluĢturan atılganlık, insanların iliĢkilerindeki davranıĢsal özelliklerin temelidir. 1960‟lardan itibaren kültürel değiĢimin oluĢmasıyla birlikte bireyler arasındaki iliĢkiler daha çok önem kazanmıĢ, bireysel iliĢkilerde kiĢinin gereksinimlerinin tatmini ve öz benliğinin değeri gibi unsurlar öne çıkmıĢ ve sosyal anlamda kabullenme sınırları geniĢlemiĢtir. Sonuç olarak ortaya „atılganlık‟ kavramı çıkmıĢtır (Buzlu, 1999: 340). Atılgan davranıĢ, herkese açık bir çevre yaratarak içine aldığı herkeste büyüme cesaretini arttırır (Tanığ, 1993a: 73). BaĢkalarının haklarına

(24)

2

saygı göstermek, kendi hakkına sahip çıkmak, övgüleri kabul etmek, baĢkalarından istekte bulunabilmek ve onlardan gelen aykırı isteklere hayır diyebilmek atılgan davranıĢlara örnektir (Terakye, 1998: 13; Özcan, 2006: 21).

Bu çalıĢma, iĢ ortamlarında çeĢitli Ģekillerde stresle karĢı karĢıya gelen otel iĢletmeleri çalıĢanlarının, atılganlık düzeyleri ile stresle baĢa çıkma tarzları arasındaki iliĢki incelenerek, atılganlık düzeylerinin stresle baĢa çıkma konusunda ne kadar etkili olduğunun tespiti amaçlanarak yapılmıĢtır.

1.1. AraĢtırmanın Problemi

Aslında günlük hayatımızın bir parçası olan stres, modern toplumun bir hastalığı olarak ifade edilmektedir. Stresle her an karĢı karĢıya kalmak ve stres altında kalarak yaĢamak yeni bir olgu olmamasına rağmen, stresle ilgili çalıĢmalar son yıllarda yaygınlaĢmıĢtır. Ġnsanların günümüzdeki stres kaynakları; ekonomik, teknolojik, sosyal ve politik konulardır (Güneyli, 1973: 59; BaltaĢ ve Oksay, 1999: 9; Graham, 1999: 75; Okutan, 2002: 18).

DavranıĢ Ģekillerinin önemli bir parçası olarak kabul edilen ve sosyal geliĢim durumunun temelini oluĢturan atılganlık, insanların iliĢkilerindeki davranıĢsal özelliklerin temelidir. 1960‟lardan itibaren kültürel değiĢimin oluĢmasıyla birlikte bireyler arasındaki iliĢkiler daha çok önem kazanmıĢ, bireysel iliĢkilerde kiĢinin gereksinimlerinin tatmini ve öz benliğinin değeri gibi unsurlar öne çıkmıĢ ve sosyal anlamda kabullenme sınırları geniĢlemiĢtir. Sonuç olarak ortaya „atılganlık‟ kavramı çıkmıĢtır (Buzlu, 1999: 338).

Bu tanımlardan yola çıkarak, bireylerin atılganlık ve stresle baĢ edebilme durumlarının ne durumda olduğu önem arz etmektedir. Otel iĢletmelerindeki çalıĢanların atılganlık düzeylerinin yüksek olması ve stresle baĢa çıkma tarzlarından aktif tarzları kullanmaları çalıĢanların kalitesini arttıracaktır. ÇalıĢan kalitesi artınca otel iĢletmesinin kalitesi ve bunlara bağlı olarak ülkedeki turizm sektörünün kalitesi de artmıĢ olacaktır. Bu bilgilerden hareketle, araĢtırmanın problem cümlesi “Antalya‟daki otel iĢletmelerinde çalıĢanların atılganlık düzeylerinin, stresle baĢa çıkma tarzlarına olan etkisini incelemektir.” Ģeklindedir.

(25)

3

1.2. AraĢtırmanın Amacı

AraĢtırmanın amacı; otel iĢletmelerinde çalıĢanların atılganlık düzeylerinin ve stresle baĢa çıkma tarzlarının, hangi demografik özelliklere göre değiĢiklik gösterdiğini ve çalıĢanların atılganlık düzeylerinin, stresle baĢa çıkma tarzları üzerindeki etkisini belirlemektir. ÇalıĢmada bu amaçtan hareketle, aĢağıdaki soruların yanıtları aranmıĢtır:

 Antalya‟daki otel iĢletmelerinde çalıĢanların demografik özellikleri nelerdir?  Antalya‟daki otel iĢletmelerinde çalıĢanların atılganlık düzeyleri nasıldır?  Antalya‟daki otel iĢletmelerinde çalıĢanların stres düzeyleri nasıldır?

 Antalya‟daki otel iĢletmelerinde çalıĢanlar stresle baĢa çıkma tarzlarından hangilerini daha çok kullanmaktadırlar?

 Antalya‟daki otel iĢletmelerinde çalıĢanların atılganlık düzeyleri demografik özelliklerine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

 Antalya‟daki otel iĢletmelerinde çalıĢanların stresle baĢa çıkma tarzlarını kullanma eğilimleri demografik özelliklerine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

 Antalya‟daki otel iĢletmelerinde çalıĢanların atılganlık düzeylerinin stresle baĢa çıkma tarzları üzerindeki etkisi anlamlı mıdır?

1.3. AraĢtırmanın Önemi

Otel iĢletmelerinde çalıĢanlar çalıĢtıkları süre içerisinde, çalıĢma Ģartları, fiziksel ve düĢünce gücünün tükenmesi, misafirlerin davranıĢ ve tutumlarının karĢısında onları memnun etme zorunlulukları, iĢ yoğunluğu, maddi kazançları vb. stres verici durumlar karĢısında stres altında kalmaktadırlar. Stresle baĢa çıkamadıkları zaman ise psikolojilerinin bozulduğu gözlenmektedir. ÇalıĢanların psikolojisinin iyi ya da kötü olması iĢe yansıdığı için, iĢletmedeki kalitenin arttırılması adına çalıĢanların stresle baĢa çıkma düzeyleri arttırılmalıdır. Aynı zamanda çalıĢanın sağlıklı bir psikolojisinin olması, çalıĢanlar arasındaki çatıĢmanın ve sorunlu iliĢkilerin minimum düzeye indirilebilmesi, çalıĢanın kendini en güzel Ģekilde ifade edebilmesi vb. durumların gerçekleĢtirilebilmesi için atılganlık olgusu

(26)

4

çok önemlidir. Çünkü atılganlık, çalıĢanı ruhsal sorunlardan ve stresten uzaklaĢtırabilecek ölçüde bir davranıĢ biçimidir.

ÇalıĢma sayesinde elde edilecek olan bulguların sonucunda çalıĢanların atılganlık düzeylerinin arttırılması ve stresle baĢa çıkma tarzlarından uygun olanları kullanmalarında etkili olabileceği düĢünülmekte ve bu sayede otel iĢletmelerindeki kalitenin artması öngörülmektedir. Bu kapsamda belirlenen araĢtırma konusunun, çalıĢanların atılganlık düzeyleri ve stresle baĢa çıkma tarzlarını kullanma eğilimleri konularında yapılacak olan bilimsel çalıĢmalara kaynak olabileceği ve ilgili alanyazına katkısı olabileceği düĢünülmektedir.

1.4. Varsayımlar

Bu araĢtırmanın varsayımları aĢağıda verilmiĢtir:

 AraĢtırma için ulaĢılan örneklem grubu, evrenin tamamını temsil etmektedir.  AraĢtırma için kullanılan veri toplama araçları, araĢtırmanın amacına uygun,

yeterli, geçerli ve güvenilir bilgileri yansıtabilecek niteliktedir.

 AraĢtırma kapsamındaki otel iĢletmelerinde çalıĢanların, atılganlık ve stres konusunda bilgi sahibi oldukları düĢünülmektedir.

 AraĢtırmanın amacı kapsamında otel iĢletmelerinde çalıĢanların stresle baĢa çıkma tarzlarını ve atılganlık düzeylerini incelemek için hazırlanan anketin, araĢtırmaya katılan otel iĢletmeleri çalıĢanları tarafından içtenlikle ve dürüstçe cevaplandığı varsayılmaktadır.

1.5. Sınırlılıklar

AraĢtırmanın yapılması sürecinde maruz kalınan sınırlılıklar aĢağıda verilmiĢtir:

 AraĢtırmanın sonucu, 01.06.2017 – 31.08.2017 tarihleri arasında Antalya ilinde bulunan beĢ yıldızlı otel iĢletmelerinde çalıĢanların, veri toplama araçlarındaki ifadelere verdikleri cevaplarla sınırlıdır.

 Zaman, ulaĢılabilirlik, maddi olanaklar ve sezonluk faaliyet gösteren otel iĢletmeleri sınırlayıcı faktörler arasında son derece önemli rol oynamıĢtır.

(27)

5

1.6. Tanımlar

Konaklama İşletmeleri: Ġnsanların ikamet ettikleri yer dıĢındaki baĢka bir mekânda dinlenme, geceleme ihtiyacını karĢılamak için ortaya çıkmıĢ iĢletmelerdir (Azaltun ve Kaya, 2010: 1-2).

Otel İşletmeleri: Ġnsanların farklı sebeplerle yapmıĢ oldukları seyahatleri boyunca, ilk önce konaklama ihtiyacı sonra da yiyecek ve içecek, eğlence gibi ihtiyaçlarının karĢılanması için mal ve hizmet üretip, üretilen bu mal ve hizmeti belli bir ücret karĢılığında insanlara sunan ticari iĢletmelerdir (ġener, 2010: 6).

Stres: KiĢinin, fiziksel ya da psikolojik olarak çeĢitli uyarıcılara maruz kalması durumunda gösterdiği tepkidir (Balcı, 2000: 2).

Atılganlık: Bireyin merak ve ilgisini araĢtırmasında, kendini dürüstçe açıklamasında, diğer bireylerin haklarını göz ardı etmeden kendi hakkını savunabilmesinde ve anksiyete rahatsızlığını yaĢamadan kendini ifade edebilmesinde, bireylerin yeterliliğini ve eĢitliğini geliĢtiren bireylerarası davranıĢ Ģeklidir (Alberti ve Emmons, 2002a: 22; Alberti ve Emmons, 2002b: 43).

(28)

6

2. ĠLGĠLĠ ALANYAZIN

2.1. Kuramsal Çerçeve

Kuramsal çerçeve dört alt baĢlıktan oluĢmaktadır. Ġlk olarak; konaklama iĢletmelerinin kavramı, tanımı ve sınıflandırılması incelenmiĢtir. Ġkinci olarak; otel iĢletmelerinin tarihsel geliĢimi, tanımı, özellikleri ve sınıflandırılması incelenmiĢtir. Üçüncü olarak; Stresin tanımı, kapsamı, çeĢitleri, belirtileri, aĢamaları, kaynakları, sonuçları, stres ölçmede kullanılan tarzlar, stresle baĢa çıkma konuları incelenmiĢ ve stresle ile ilgili ulusal ve uluslararası alanda yapılan çalıĢmalara yer verilmiĢtir. Son olarak; atılgan davranıĢın tanımı, kapsamı, özellikleri, öğeleri, biçimleri, faydaları, atılganlığı etkileyen faktörler incelenmiĢ ve atılgan davranıĢ ile ilgili ulusal ve uluslararası alanda yapılan çalıĢmalara yer verilmiĢtir.

2.1.1. Konaklama ĠĢletmeleri

Kalkınma konusunda büyük bir yeri olan ve aynı zamanda giderek dünya ekonomisinin büyük bir kısmını etkileyen sektörlerden biri de turizm sektörüdür.

Tatil, kültür, iĢ toplantıları, kongreler, tarih vb. ihtiyaçların giderilme arzusuyla insanlar hayatları boyunca seyahat ederler. Ġnsanların seyahatleri boyunca dinlenme, geceleme, yeme ve içme gibi gereksinimlerini karĢılayan yan tesisler konaklama iĢletmeleridir. Piyasada sayıları çoğalan konaklama iĢletmeleri konaklama ihtiyacını gidermekle kalmayıp bu iĢletmeler; eğlence, gezi, ticaret (alıĢ-veriĢ), eğitim, spor aktiviteleri, konferans, sağlık vb. ihtiyaçları da karĢılamak için hizmetler sunmaktadırlar (Kozak, 2006: 43).

2.1.1.1. Konaklama ĠĢletmeleri Kavramı ve Tanımı

Ġnsanların ikamet ettikleri yer dıĢındaki baĢka bir mekânda dinlenme, geceleme ihtiyacını karĢılamak için ortaya çıkmıĢ iĢletmeler konaklama iĢletmeleridir. Asıl kurulma amacı insanların geceleme ihtiyacını gidermek olan, ayrıca eğlence, yeme ve içme ihtiyaçlarını da karĢılayabilmek için tamamlayıcı ve yardımcı birimleri de bünyesinde bulunduran tesislerdir (ġener, 2007: 7).

Ġnsanların seyahat etme nedenleri, ekonomik düzeyleri, konaklama iĢletmesinden beklediği hizmetler çeĢitlilik gösterdiği için farklı ürün yelpazesine

(29)

7

sahip ve farklı büyüklükte konaklama iĢletmeleri mevcuttur. Konaklama iĢletmeleri müĢterilerinin ihtiyaçlarını en iyi Ģekilde karĢılayıp memnuniyetlerini en yüksek seviyede tuttuğu sürece müĢterilerinin baĢka iĢletmelere gitmelerini engelleyeceklerdir ve o insanların her seferinde memnun kaldığı iĢletmede konaklamasını sağlayacaktır. Bunu göz önünde bulunduran yatırımcılar müĢterinin ikamet ettiği yerde ihtiyaç duyduğu restoran, bar, alıĢveriĢ merkezi, animasyon, sauna, hamam, sağlık merkezi vb. mal ve hizmetlerin çoğunu bünyesinde bulunduran iĢletmeler kurmaya çalıĢmaktadırlar (Barutçugil, 1989: 48).

„ġehir içinde Ģehir‟ mantığından yola çıkarak kurulan bu iĢletmelerde; müĢteriler iĢletme içerisinde ne kadar çok ihtiyacını giderebilirse o iĢletmeye bağlılığı da o kadar güçlü olacaktır. Bu sayede iĢletme giderek doluluk oranını arttıracak ve elde edeceği gelirini de buna bağlı olarak artıĢa geçirecektir. Her iĢletmenin kuruluĢ amacı kâr elde etmek olduğu için, bu amaca sahip bütün iĢletmeler ticari iĢletmelerdir. Bu yüzden konaklama iĢletmeleri de ticari iĢletmelerdir (Azaltun ve Kaya, 2010: 1-2).

Turizmde müĢteriye satıĢa sunulan mal ve hizmet ürünlerini oluĢturan iĢletmeler içerisinde konaklama iĢletmeleri ikinci sırada bulunmaktadır. Turizm aktivitelerine katılan insanların birincil ihtiyacı olan güvenli barınma hizmetini vermek üzere, insanların dinlenme, konfor, eğlence, yeme ve içme, dinlenme gibi ihtiyaçlarını karĢılayan konaklama iĢletmeleri motel, otel, tatil köyü, dağ oteli, pansiyon, termal tesis gibi sınıflara ayrılmaktadır (Gökdeniz ve Dinç, 2009: 7).

2.1.1.2. Konaklama ĠĢletmelerinin Sınıflandırılması

Turistlerin ikamet ettikleri yer dıĢındaki baĢka bir mekanda dinlenme, geceleme ihtiyacını karĢılayan iĢletmeler konaklama iĢletmelerdir. Konaklama iĢletmeleri turizm faktöründen büyük ölçüde etkilenmiĢlerdir (AktaĢ, 2002: 23). Konaklama tesisleri müĢteriye verdiği hizmetler, kuruldukları yer, büyüklükleri vb. belirleyici özellikleri bakımından birbirlerinden ayrılarak sınıflandırılmaktadırlar.

Alanyazında konaklama iĢletmeleri farklı Ģekillerde sınıflandırılmıĢtır. Örnek verecek olursak; 25.06.2005 tarihinde 8948 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanan

Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine İlişkin Yönetmelik‟te

konaklama iĢletmeleri Ģu Ģekilde sıralanmıĢ ve sınıflandırılmıĢtır (Kozak, 2006: 44); 1. Oteller,

(30)

8 3. Tatil Köyleri, 4. Pansiyonlar, 5. Kampingler, 6. Apart Oteller, 7. Hosteller Ģeklindedir.

BaĢka yazılarda kabul görmüĢ diğer bir sınıflandırma ise (ġener, 2007: 8); 1. Geleneksel Konaklama ĠĢletmeleri,

2. Tamamlayıcı Konaklama ĠĢletmeleri Ģeklindedir.

2.1.1.2.1. Geleneksel Konaklama ĠĢletmeleri

Kervansaray ve hanlarla baĢlamıĢ olan konaklama iĢletmeleri, ulaĢım olanaklarının her geçen gün geliĢmesiyle birlikte büyük değiĢikliğe uğramıĢtır (Barutçugil, 1989: 49). Ülkemizdeki konaklama iĢletmelerinin temelinde han ve kervansaraylar vardır. Öyle ki; Moyanlık adı verilen konaklama tesislerinin Orhun Kitabelerinde bahsedilmesi, o zamanlarda bile Türklerin günümüzdeki otel iĢletmelerinin ilkini kurdukları anlamına gelmektedir. Türklerin aslında hayır ve yardım yurdu amacıyla kurdukları Moyanlık konaklama ve geceleme tesisleridir. Sonralarda ise Moyanlık ismi yerine Kervansaray olarak bilinen bu tesisler Anadolu‟da Selçuklular ve Osmanlı tarafından büyük bir ilerleme kat ederek en mükemmel düzeye gelmiĢlerdir (Azaltun ve Kaya, 2010: 3).

Yolların en uğrak ve kavĢak noktalarının yakınlarında kurulan kervansaraylar, seyahate çıkan insanlara hayvanlarıyla birlikte konaklayabilecekleri, istekleri doğrultusunda hayvanlarını değiĢtirebilecekleri, olumsuz durumlara ve saldırılara karĢı dayanıklı, genellikle orman ve su kaynaklarının yakınlarında kurulmuĢlardır. O dönemlerde sadece seyahat eden sıradan insanlara, tüccarlara barınma ve konaklama hizmeti veren yerler değil aynı zamanda toplumun geliĢmiĢlik düzeyini de gösteren sosyal tesislerdir (Gökdeniz ve Dinç, 2009: 8).

Kervansaraylarda yönetimi genel müdüre karĢılık gelen bir idareci ve müfettiĢ sağlardı. Yönetimdeki bu Ģahıslar yönetimi gerçekleĢtirir ve masrafları denetlerlerdi. Ek olarak kervansaraylarda Muzif denilen iç hizmetlerden sorumlu ve günümüzdeki otellerin resepsiyon ve ön büro iĢlerini yapan Hancı bulunurdu. Yolcuları karĢılayıp onlara yatacak yer ve yiyecek-içecek vermek hancının göreviydi (AktaĢ, 2002: 24).

(31)

9

Osmanlı zamanında ise gelir sağlamak amacıyla Ģehir içine de hanlar kurulmuĢtur. Kervansarayların finansını sağlayan vakıfların mali yönden zayıflamaları sonucu XVIII. Yüzyılda kervansarayların inĢa edilmesi yavaĢlamıĢtır. Bunun sonucu olarak Tanzimat‟ tan sonrasında kervansaray yapımının durdurulmasıyla Ģehir içine kurulan hanlara olan ilgi artmıĢ ve gelir sağlamak amacıyla Ģehir içi hanlar yaygınlaĢarak daha fazla yapılıp iĢletilmeye baĢlanmıĢtır (Kozak, 2006: 45).

Özel teĢebbüsle kurulan hanlar; kervansarayların olmadığı yol üstünde bulunan yerleĢim birimlerine kurulan konaklama üniteleridir. Yatak odaları kapalı olmayarak mahremiyetin olmamasına neden olan kervansaraylar ise, vakıf kuruluĢları tarafından kurulan hayır ve yardım kuruluĢlarıdır. Kervansaraylara kıyaslarsak hanlarda ailelerin kalabilmesi için mahremiyetim korunduğu özel odalar mevcuttur (ġener, 2007: 9).

1985 yılından sonrasında yabancı sermayenin de artması sonucu Türk turizm sektörü önemli ölçüde geliĢmeye baĢlamıĢtır. Bu senelerde uygulanması artan teĢviklerle beraber „Yap, ĠĢlet, Devret‟ ekonomik modelinin uygulanması sayesinde yabancı sermayeler açısından yatırım yapılmak istenen ülke haline gelmiĢizdir. Böylece ülkemizde büyük ve modern konaklama tesislerinin yapılması gerçekleĢmiĢtir (Barutçugil, 1989: 50).

Geleneksel konaklama iĢletmesi sınıflandırılmasında genel olarak oteller ilk sırada olmasının yanı sıra pansiyon ve motel iĢletmeleri de bazı yazarlar tarafından bu gruba dahil edilmektedir. Fakat ortaçağ döneminde geliĢen Ġngiliz hanları Avrupa‟daki otelcilik sektörünün öncüsü haline gelerek, 1760 senesinde otel olarak anılmaya baĢlanmıĢtır (Azaltun ve Kaya, 2010: 4). Tamamlayıcı konaklama iĢletmeleri olarak bilinen pansiyon, motel ve diğer konaklama iĢletmeleri 1890 yıllarında faaliyete geçmesi ve 1920 yıllarında geliĢtiği için geleneksel konaklama iĢletmesi grubunda sadece oteller bulunmaktadır.

2.1.1.2.2. Tamamlayıcı Konaklama ĠĢletmeleri

UlaĢım araç ve sistemlerinin geliĢip yaygınlaĢması, insanların gelirlerinin ve boĢ zamanlarının artması gibi faktörler uluslar arası turizm alanına bir hareketlilik kazandırmıĢtır. Buna bağlı olarak seyahat ve ulaĢım alanındaki geliĢmeler direkt

(32)

10

olarak konaklama sektörünü de olumlu yönde etkileyerek geliĢme sağlamasına yardımcı olmuĢtur (Gökdeniz ve Dinç, 2009: 9).

Tamamlayıcı konaklama iĢletmelerinin amacı, insanların geceleme ihtiyacını karĢılamaktır. Asıl iĢlevlerinin dıĢında insanların eğlence ve yeme-içme gibi ihtiyaçlarını da karĢılayabilmek için gereken yan birimleri de bünyesinde barındıran iĢletmelerdir (AktaĢ, 2002: 25).

Geleneksel konaklama iĢletmeleriyle tamamlayıcı konaklama iĢletmeleri arasındaki fark; tamamlayıcı konaklama iĢletmelerinin daha sonradan ortaya çıkmıĢ olmasıdır. Ayrıca, 1890 yıllarında demir yolları taĢımacılığının ve buharla çalıĢan gemilerin seyahat ederken ulaĢım aracı olarak kullanılmaya baĢlanması, 1920 yıllarında teknolojideki geliĢmelerin otomobil devrini baĢlatması ve turizmin geliĢmeye baĢlamasıyla yeme-içme ve konaklama ihtiyaçlarının karĢılanabilmesi tamamlayıcı konaklama iĢletmelerinin kuruluĢ amaçlarıdır. Seyahat ederken kullandığımız ulaĢım teknolojilerinin geliĢmesi konaklama sektörünün de geliĢmesine katkıda bulunmuĢ ve konaklama ihtiyaçlarına olan ihtiyacı doğurarak bu iĢletmelerin inĢasını ve faaliyete geçmelerini sağlamıĢtır (Barutçugil, 1989: 52)

Çizelge 1. Tamamlayıcı Konaklama ĠĢletmeleri

Tamamlayıcı Konaklama ĠĢletmesi Oda / Ünite Sayısı

 Moteller En Az 10 Odalı Olmalıdır.

 Tatil Köyleri En Az 80 Odalı Olmalıdır.

 Pansiyonlar En Az 5 Odalı Olmalıdır.

 Kampingler En Az 10 Üniteli Olmalıdır.

 Apart Oteller Villa Tipinde Konut Olarak ĠnĢa

Edilmelidir.

 Oberjler (Dağ Evleri) En Az 1 Yıldızlı Otel Niteliği _Olmalıdır.

 Hosteller En Az 10 Odalı Olmalıdır.

Kaynak: 25.06.2005 tarihinde 8948 sayılı Resmi Gazete‟ de yayımlanan Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine İlişkin Yönetmelik.

2.1.1.2.2.1. Motel

YerleĢim merkezlerinin dıĢında karayolu güzergâhlarında veya yakın çevrelerinde kurulan, motorlu taĢıtlarıyla seyahat edenlerin yeme-içme, konaklama ve araçlarının park edilmesi ihtiyacını karĢılayacak hizmetler sunan konaklama iĢletmeleri motellerdir. Moteller en az 10 oda kapasitesine sahip olmalıdırlar (Kozak, 2006: 46). ġehirlerin monotonluğu, gürültüsü ve kalabalığından uzakta, park sorunu

(33)

11

olmayan bu iĢletmelerde odaların yapısı ve kullanımı genelde sade bir yapıdadır. Ancak günlük ihtiyaçların hepsini karĢılayabilecek donanıma sahiptir. Ġlk baĢlarda karayolunda seyahat eden insanlara kısa vadeli konaklama imkânı sunan moteller, Ģimdilerde ise uzun vadeli tatil turizmi hizmeti vermektedir (ġener, 2007: 10). ġehir merkezi yakınlarında veya karayolu kenarlarında bulunan motellerin tatil moteli veya uygulama moteli olarak iki çeĢidi ortaya çıkmıĢ ve plaj imkânı olan yerlerde geliĢme gösteren moteller tatil motel çeĢidini oluĢturmaktadır.

Moteller tarihte ilk hizmetini vermeye baĢladığı zamanlar; karayolu üzerinde seyahat eden insanlara rahat bir yatak hizmeti vermekteydiler. Fakat 1935 yılında rahat bir yatak hizmeti anlayıĢının yanı sıra, insanlara yiyecek ve içecek hizmeti hatta otomobillerine park hizmeti de vermeye baĢladılar. 2. Dünya SavaĢı‟ndan sonra kalite ve hizmet çeĢitliliği bakımından hızla geliĢmeye baĢlayan moteller; duĢ, banyo, odalara TV ve radyo, kat ve odalara halı serilmesi, odaların iç dekorasyonunun dahi güzelleĢtirilmesi gibi hizmet ve olanakları müĢterilere sunmaya baĢlamıĢlardır. Motellerdeki bu değiĢim ve geliĢmeler beraberinde moteller arası rekabeti de getirmiĢtir. Bu rekabet sayesinde ise geniĢ, çok katlı ve daha büyük motellerin inĢaatları hızlanmıĢ, moteller tarafından verilen hizmet sayısı ve kalitesi de artmıĢtır (AktaĢ, 2002: 34).

2.1.1.2.2.2. Pansiyon

Yemek servisi hizmetinin idarenin de yapabildiği, yönetilmesinin kolay olduğu veya tesiste konaklayan insanların kendi yemeklerini hazırlama olanaklarının olduğu en düĢük 5 odaya sahip olması gereken iĢletmelere pansiyon denir (Azaltun ve Kaya, 2010: 5).

Ġnsanların istediği zaman yiyecek ve içecek ihtiyaçlarını karĢılayabildikleri, uzun süreli konaklama hizmeti sunan, genelde aile iĢletmesi tipinde olan küçük konaklama tesisleridir. Pansiyonda insanlara verilen hizmetler genel olarak mal sahibi veya aile fertleri tarafından verilir. Dinlenme turizminin elveriĢli olduğu yerlerdeki pansiyonlarda aile odası ortamı vardır. Konaklama iĢletmelerinin gelen turisti karĢılayamayacak ve turistlerin çok yoğun olduğu büyük Ģehirlerin insanları ikamet ettikleri evlerinin bazı odalarını pansiyona benzer Ģekilde kiralamaktadırlar. Ücretli çalıĢana ihtiyaç duymayan çok küçük pansiyonların; motel, otel veya benzeri bir konaklama iĢletmesinin bulunmadığı küçük yerleĢim yerlerinde açılmasına teĢvik

(34)

12

edilebilir ve böylelikle bölge halkının önemli bir gelir kaynağı elde etmeleri sağlanabilir (Gökdeniz ve Dinç, 2009: 10).

2.1.1.2.2.3. Kamping

En az 10 üniteye sahip olması gereken, genelde iĢletme konaklayan konukların geceleme, yeme ve içme, eğlence, dinlenme vb. ihtiyaçlarını kendi imkânlarıyla karĢıladıkları, karayolu güzergâhları veya karayolu yakınlarında deniz, nehir, göl vb. doğal güzelliklerin bulunduğu yerlere kurulan iĢletmeler kampinglerdir (AktaĢ, 2002: 35).

Ülkeler ve Ģehirlerarasındaki ana yolların geliĢmesi, motorlu taĢıtların daha çok yaygınlaĢması, yoldaki emniyet ve güvenliğin giderek daha çok artması vb. faktörler; kampçılık aktivitesinin geliĢmesini büyük ölçüde geliĢtirmiĢlerdir. Kampçılık; genelde bir yerden bir yere kamp eĢyalarının taĢınmasıyla seyyar olarak yapılabileceği gibi, konukların konaklayacağı tek katlı evlerin veya çadırların belli bir bölgede daimi ve hazır Ģekilde bulunmasıyla sabit kampçılık olarak da yapılabilir. Bahsedilen bu sabit kamplar; genellikle sosyal turizm amacıyla özel teĢebbüs ya da mahalli idare ve devlet kuruluĢlarınca kurulup iĢletilirler (Kozak, 2006: 47).

Kamu ve özel turizm iĢletmecileri, belli baĢlı ulaĢım, toprak ve iklimin özelliklerini esas alarak tesisin kurulacağı yere kampçıların yararlanabilecekleri ortak sayılan tesisleri ve kampinglerin altyapılarını hazırlarlar (ġener, 2007: 11). Seyyar kamp ve sabit kamp anlayıĢını birbirinden ayıran en önemli özellik; sabit kamp anlayıĢında kamp evlerinin (bungalov) ve konaklama binalarının olmasıdır. Bu kamplar sağlam alt yapısı olmayan yerlerde bile kurulabilmektedir (Barutçugil, 1989: 54).

2.1.1.2.2.4. Tatil Köyü

Doğal güzelliklerin içinde doğayla iç içe, konukların rahat bir Ģekilde konaklayabilecekleri, çeĢitli eğlence ve spor aktivitelerini gerçekleĢtirebilecekleri, yaygın bir yerleĢim düzenine sahip, en az 80 odası olması gereken ve en fazla 3 katlı yapılar tatil köyü tesisleridir (Azaltun ve Kaya, 2010: 6).

(35)

13

Tatil köyü iĢletmeleri; kamping tesisleri ile geleneksel konaklama iĢletmelerinin arası bir konaklama tesisi özelliklerine sahiptir. Dinlenme, eğlenme ve spor turizminin temel gereksinimlerini karĢılayabilecek bütün olanaklara sahip, uzun süreli konaklama hizmetini verebilen küçük çaplı yerleĢim birimleri tatil köyleridir. ModernleĢmiĢ kent hayatının bunaltıcı temposu, monotonluğu, yoruculuğu, kirli havası gibi insanı olumsuz etkileyen faktörlerden kaçmak isteyen insanların genelde tercih ettikleri yerlerdir. Burada eğlenme, dinlenme veya spor yapma gibi faaliyetleri rahatça gerçekleĢtirebilirler (Gökdeniz ve Dinç, 2009: 11).

Tatil köylerinin büyüklüğüne rekreasyon hizmetlerinin çeĢitliliği ve yiyecek-içecek çeĢitliliği ile yatak kapasitesi etki eder. Optimal büyüklükte sayılabilecek bir tatil köyü 80-300 arası yatak kapasitesine sahiptir. Konukların sportif, sosyal, kültürel ve rekreasyon hizmetlerinden yararlandığı sosyal amaçlı tatil köylerinin daha yararlı olabilmesi için hizmete yeni açılmıĢ merkezlere yakın olması gerekmektedir (AktaĢ, 2002: 37-38).

2.1.1.2.2.5. Apart Oteller

Bağımsız villa veya apartman Ģeklinde inĢa edilen ve tefriĢ edilen, mesken olarak kullanılabilen, konukların yeme ve içme ihtiyaçlarını karĢılayabilmeleri için gereken teçhizatlar ile donatılan ve otel iĢletmesi gibi iĢletilen tesisler apart otellerdir (Kozak, 2006: 48).

Apart oteller en az 10 odaya sahip olma zorunluluğu olmadan da müstakil apart otel olarak müstakil Ģekilde düzenlenebilir. Apart otellerin baĢlıca özellikleri (ġener, 2007: 12);

 Yatak odalarında; komodin, yatak ve gece lambası, yatak ve eĢya dolaplarında; kılıflı yastıklar, çarĢaf ve iklime göre battaniyelerin bulundurulması,

 YaĢam odasında; kapasiteye göre yemek masası, koltuk, sandalye ve sehpaların bulundurulması,

 Mutfakta; buzdolabı, ocak, kapalı çöp kutusu ve yeteri kadar servis malzemesinin bulundurulması,

 Ġlk yardım dolabı ve yangın söndürme teçhizatlarının bulundurulması,  Resepsiyon, lobi ve idari birimi bölümlerinin olması Ģeklindedir.

(36)

14

Apart otellerin toplam yatak kapasiteleri; yer aldıkları veya beraber iĢletildikleri konaklama iĢletmelerinin toplam yatak kapasitelerinin % 25 ini, dört ve beĢ yıldıza sahip otellerin ise % 40‟ından fazla olamaz. Apart otellerinin kapasitesi hesaplanırken oturma alanlarının dıĢında kalan yatak odaları dikkate alınır. Tek yataklı odalar 10 metrekare alana sahip olmalı, iki yataklı odalar ise 10 metrekarenin üstünde alana sahip olmalıdır (Barutçugil, 1989: 56).

2.1.1.2.2.6. Oberj

Sakin bir ortamda dinlenmeye olanak tanıyan, avlanmaya elveriĢli, doğal güzelliklerle iç içe olan, kırsal kesimlere kurulan konaklama tesisleri oberjlerdir (AktaĢ, 2002: 38). Oberjler genel olarak yerleĢim merkezlerinin dıĢında, turistik destinasyonlara giden yollara yakın olmak kaidesiyle su kenarlarında, dağ ve kıĢ sporlarının yapılabileceği yerlerde kurulurlar (Azaltun ve Kaya, 2010: 9).

Oberjler kullanım amaçlarına uygun bir Ģekilde donatılmalıdırlar. Bu tesisler en az 30 kiĢinin barınmasını karĢılayabilecek binaya sahip olmalıdırlar. Ayrıca 8 kiĢilik yatakhane, yemekhane ve mutfağa sahip olmalıdırlar. Oberj iĢletmelerinin en belirleyici özelliği; fiziki görüntülerinin çevre ile bütünlük içerisinde olarak inĢa edilmeleridir (Gökdeniz ve Dinç, 2009: 13).

2.1.1.2.2.7. Hostel

Konuklara yiyecek ve içecek hizmeti veren yada konukların kendi yeme – içme ihtiyacını karĢılayabildikleri, gençlik turizmine uygun olan ve en az 10 oda kapasiteli tesisler hostellerdir. Hostel iĢletmelerinin sahip oldukları özellikler (AktaĢ, 2002: 39);

 GiriĢ holünün vestiyer, resepsiyon, emanet kasa, bekleme ve bagaj yerinden oluĢması,

 Kapasiteyi karĢılayabilecek oturma salonunun olması,  Sorumlu kiĢi salonun yatak odaları ile bağlantılı olması,  Yönetici odasının bulunması,

 Kafeterya ve lokanta hizmetinin verilmesi ya da konukların kendi yemeklerini kendilerinin hazırlayabilmeleri için gerekli teçhizatın olması,

(37)

15

 Konukların kendi imkanlarıyla eğlenebilme ihtiyacına yönelik düzenlemeye sahip olması,

 Emanet kasa, ilk yardım ve telefon hizmetlerinin verilmesi,

 KiĢi baĢına en az 4 metrekare alan düĢecek Ģekilde kadın ve erkek alanları olarak ayrılmıĢ en fazla 8 kiĢilik ortak banyoya sahip olması,

 ÇamaĢır yıkama, kurutma ve ütüleme ihtiyacını karĢılayabilecek alana sahip olması,

 Genel spor ve depo alanlarına sahip olması,

 Ulusal federasyonca belirlenmiĢ iĢletme kurallarına uygun olması Ģeklindedir. DüĢük bütçeyle seyahate çıkan gezginler, öğrenciler, sırt çantalılara göre ucuz konaklama hizmeti sunan, genellikle mutfağı olan küçük oteller hostellerdir. Küçük olan bu otellerde odaların bazılarında ranzalı yataklar bulunur (Kozak, 2006: 49).

2.1.1.2.2.8. Sağlık Turizm ĠĢletmeleri

Sağlık turizm iĢletmeleri; ılıca, kaplıca, kaynarca ve içme vb. isimlere sahip soğuk veya sıcak kaynak sularının yakınlarında, sağlık açısından oldukça uygun iklim koĢullarına sahip yerlerde kurulan konaklama iĢletmeleridir. Bu iĢletmeler, bazen özel teĢebbüsler tarafından kar amacıyla iĢletildikleri gibi, bazen de bölgesel kamu yönetimleri, devlet teĢebbüsü, sağlık kuruluĢları ya da sosyal güvenlik kurumları tarafından kar amacı olmadan iĢletilmektedirler. Günümüzdeki sağlık turizminin elde ettiği kazancın artması bu tür konaklama iĢletmelerinin kurulmasına, geniĢletilmelerine ve geliĢtirilmelerine bağlıdır. Fakat bir sağlık turizm iĢletmesi, sadece sahip olduğu sağlık açısından önemli kaynağıyla yeterli ilgiyi göremez. Bu Ģekilde tesislerin teknik, tıp, konfor ve estetik açıdan ön koĢulların karĢılanmasını zorunlu kılmaktadır (Barutçugil, 1989: 57).

Sağlık turizmi iĢletmeleri; kaplıca, deniz suyu, içme suyu, çamur vb. maddelere ya da elektrikli ve mekanik araçlara ve beden eğitimi, masaj vb. metotlara sahip olmalıdırlar. Tedavi amacını taĢıyan ve insan sağlığının korunması gibi uygulamalardan biri veya birkaçına sağlık turizmi iĢletmelerinin sahip olması gerekir. Bu tedavi uygulamaları ise hekim gözetiminde yapılması gerekmektedir (Azaltun ve Kaya, 2010: 11).

(38)

16

2.1.1.2.2.9. Diğer Konaklama ĠĢletmeleri

Konaklama iĢletmeleri baĢlığı altında saydığımız tesisler dıĢında kalan ve turizm amacı ile yapılan seyahatlerin konaklama kapasitesini karĢılamak için kurulmuĢ olan bazı iĢletme türleri de mevcuttur. Bu iĢletmeleri genel olarak Ģu Ģekilde sıralayabiliriz (Barutçugil, 1989: 57; AktaĢ, 2002: 40);

 ÇeĢitli kamu ve özel iĢletmelerin, meslek kuruluĢlarını veya benzer kurumların misafirhane ve dinlenme tesisleri diğer konaklama iĢletmelerine bir örnektir.

 Turistik olan yörelerde tatil için inĢa edilip, kısmen veya bütün sezon boyunca kiraya verilen apartman daireleri, odalar ve evlerden oluĢan konutlar da diğer konakla iĢletmelerine örnektir.

Turizm ile ilgili farklı faaliyetlere sahip olan, özel teĢebbüslerin oluĢturduğu turizmin mal ve hizmetlerini üreten, varlıklarının tamamen ya da kısmen turizmin çeĢidine göre Ģekillenen iĢletmeler de mevcuttur (Gökdeniz ve Dinç, 2009: 16);

 Turizm ile ilgili çeĢitli ürünler üreten iĢletmeler: Tatile ve seyahate özel giysi, hediyelik ve hatıra vb. eĢyalar üreten iĢletmelerdir.

 Turizme bağlı olan ticari iĢletmeler: Limanlar, istasyonlar, havaalanları ve tatil yerlerinde çeĢit çeĢit tüketim malzemelerini satan perakendeci iĢletmelerdir.

 Turizm ile ilgili özet hizmetleri üreten iĢletmeler: Rehberlik ve çevirmenlik hizmetleri, döviz büroları, animasyon hizmetleri vb. hizmetleri üreten iĢletmelerdir.

 Turizm tanıtma ve reklamcılık iĢletmeleri de diğer turizm iĢletmelerine birer örnektir.

Sıralanan bu turizm iĢletmeleri konaklama iĢletmeleri sınıfında yer almamaktadırlar. Çünkü bu tesisler turizm aktivitesi yaĢanırken turizm faaliyetine katılan turistlerin ihtiyaç duydukları hizmetleri üreten ve turistlerin yeme-içme, konaklama gibi ihtiyacını karĢılayan iĢletmelere destek amaçlı ek hizmetleri üreten iĢletmeler sınıfında kabul görmektedirler (Barutçugil, 1989: 58).

2.1.2. Otel ĠĢletmeleri

Ġkameti dıĢındaki bir yerde bulunan kiĢilere baĢta konaklama, yeme-içme ve güvenlik gibi zorunlu ihtiyaçları karĢılayan iĢletmeler otel iĢletmeleridir. ĠĢ

(39)

17

toplantıları, kültürel etkinlikler, eğlence programları vb. organizasyonlarda otel iĢletmeleri insanlara hizmet vermektedir.

2.1.2.1. Otel ĠĢletmelerinin Tarihsel GeliĢimi

M.Ö. 4.000 yıllarında Sümerlerin yazıyı, parayı ve tekerleği bulması ve kullanmasıyla dünya turizm olayının baĢladığı söylenebilir. Ticaret nedeniyle sık sık seyahat eden bu denizci insanlar çok fazla yer dolaĢmıĢlarıdır. Polinezyalılar Güneydoğu Asya‟dan yola 10-15 metrelik küçük sandallarla çıkıp 2.000 milden fazla giderek Hawaii ve Tahiti adalarına varmıĢlardır. Mısır piramit ve tapınaklarından dolayı M.Ö. 3.000 yıllarında gezginlerin ilgisini en çok çeken destinasyondur. Babil Krallığı ve Eski Mısır‟ da gezginlerin hem rahat etmesi hem de gezginlerin sayısının artması için; yolların güvenliğinin sağlanması, konaklama ve dinlenme için ev ve bahçe inĢaatlarının yapıldığı bilinmektedir. M.Ö. 700 yıllarında ise Eski Yunan‟ da dünya turizm tarihi açısından önemli bir olay olarak kabul edilen olimpiyat oyunları baĢlamıĢtır. Bu olay spor turizminin baĢlangıcı olarak sayılabilir. Romalıların insan zevki ve keyfi için gerçekleĢen seyahatler Ġsa‟nın doğduğu çağda gerçekleĢmiĢtir (Barutçugil, 1989: 58).

Konaklama sektörü birkaç bin yıllık tarihe sahiptir. Çünkü tarihin her döneminde farklı amaçlarla seyahat etmiĢ ve seyahat ederken konaklama, yeme-içme gibi gereksinimlerini karĢılayacak, basitte olsa bir konaklama tesisine ihtiyaç duymuĢlardır. Bu ihtiyacı karĢılamak için ilk hanlar kurulmaya ve hizmet vermeye baĢlamıĢtır (Olalı ve Korzay, 1989: 7-8). YaklaĢık olarak M.Ö. 500 ve M.S. 500 tarih aralığında taverna ve hanlar seyahat eden insanların gereksinimlerini karĢılamak amacıyla kurulmaya baĢlamıĢtır. Kurulan han ve tavernalar yolcuların ve hayvanlarının barınma ve yeme-içme gereksinimlerini karĢılamıĢlardır. Bu duruma Eski Roma ve Eski Yunan yazılı belgelerinde ve Ġncil‟deki bilgilerde rastlanmıĢtır. ġimdiki otellerin temeli olan hanlar; han sahibinin ailesiyle birlikte yaĢamlarını idame ettirdikleri ve konakladıkları kendi evleriydi. Yiyecek ve dinlenme ihtiyaçlarını karĢılamak isteyen misafirler bu hanlarda konaklıyor ve seyyah adı verilen yolcularla onları tanımadıkları halde aynı odayı kullanıyorlardı (AktaĢ, 2002: 41).

M.Ö. 200 ve M.S. 500 tarihleri arasındaki Roma Ġmparatorluğu döneminde sanatçı, öğrenci ve tüccarlar için han ve tavernalar yapılmıĢtır. Bu tesislerin bazılarında sadece ahırların bulunduğu bazılarında ise sadece odaların bulunduğu