Stresle BaĢa Çıkma Stratejileri

Stresin kendisiyle ilgilenen bilim adamları, son yıllarda stresle baĢa çıkabilme teknikleri üzerinde araĢtırma yapmaya baĢlamıĢlardır. Folkman ve Lazarus (1984: 143), stresle baĢa çıkabilme konusunda sekiz stratejiden söz etmektedirler. Bu stratejiler;

1. Stresle karĢılaĢma, 2. Sosyal destek arama, 3. Problem çözmeyi planlama, 4. Kendini kontrol etme, 5. Sorumluluk alma, 6. Geride bırakma,

7. Yeniden pozitif değerlendirme, 8. Sakınma / kaçınmadır.

Bu sekiz strateji, duygu odaklı ve problem çözme olarak iki grupta toparlanmıĢtır. Stresle duygu odaklı baĢ etme tarzında kiĢi, stres durumlarına olduğu gibi boyun eğer ve durumu kontrol altına alamayacağına inanır. Dolayısıyla stresle duygu odaklı baĢ etme tarzı pasif bir stratejidir. Problem çözme yönteminde ise kiĢi, stres olaylarını kontrol altına alabileceğine inanarak hareket eder. Dolayısıyla strese karĢı problem çözme yöntemi aktif bir strateji olarak nitelendirilir (Folkman ve Lazarus, 1984: 144).

73

Miller‟in, yaptığı çalıĢmalar sonucunda stres sonucu oluĢan fiziksel etkilerin azaltılabileceğinin mümkün olduğunu dile getirmiĢtir. Ortaya koymuĢ olduğu stresle baĢa çıkma (Coping With Stress) stratejisini yaptığı deneyler sonucunda dile getirmiĢtir. Deneylerin sonucunda ise, stresle dolu olan bir olayın sağlıksız etkisinin, meĢguliyet süreciyle azaltılabileceğinin mümkün olduğunu savunmuĢtur. Stres denen sorundan kurtulabilmek için stresin arkasındaki nedenlerden kısa vadede çözüm bulup kurtulmak, stresin uzun vadede yeni kaynaklarla tekrar kendini göstermesine sebep olur (Aydın, 2002: 83).

ĠĢ ortamındaki stresle baĢa çıkmak için kullanılan stratejiler örgütsel ve bireysel stratejiler olarak iki baĢlıkta incelenebilir. Stresle baĢa çıkma tarzlarından biri olan bireysel yöntemlere; sosyal destek, gevĢeme teknikleri, egzersiz ve zaman yönetimi gibi yöntemler söylenebilir. Stresle baĢa çıkma tarzlarından biri olan örgütsel yöntemlere; çalıĢan seçmeleri ve çalıĢan terfii, görev tanımları, çalıĢan eğitimi, ücretlendirme politikası, baĢarı değerlendirmeleri ve kariyer planlaması gibi yöntem ve teknikler söylenebilir (Örücü ve Demir, 1999: 62-63).

2.1.3.8.2.1. Stresle BaĢa Çıkmada Bireysel Stratejiler

Bazı bireysel stratejilerin kullanılması, stresle baĢ ederken önemli ve çok gereklidir. Bireysel stratejilerin ortak faydası; genelde hepsinin bireysel alıĢkanlıkların yanında psikolojik, davranıĢsal ve fiziksel faktörlerin kontrolünün de sağlanmasına yardımcı olmalarıdır (Güçlü 2001: 93).

Stresle baĢa çıkarken örgütsel stratejilerin yanında bireysel stratejilerin de kullanılması çok etkili olmaktadır. Stresle baĢa çıkarken uygulanan bireysel stratejiler Ģu Ģekilde sıralanabilir:

 KiĢilik Özelliklerinin DeğiĢtirilmesi: DavranıĢsal ve zihinsel süreçlerin

kullanılmasıyla kiĢilik özellikleri değiĢtirilmesinin sonucunda, bireyler stresli olaylar hakkında farklı davranırlar ve farklı düĢünmeye baĢlarlar (Aydın, 2002: 87).

 A Tipi DavranıĢ Biçiminin DeğiĢtirilmesi: Acelecilik ve telaĢ yapmaktan

vazgeçme, sakin bir iĢ ortamını hazırlama, kendisine zaman ayırma, zamanın baskısından kurtulma vb. davranıĢ biçimlerini uygulamaya çalıĢmak.

 Bedensel Hareket (Egzersiz ve Spor): Strese karĢı verilen tepki damarların daralmasına sebep olduğu için hücrelere taĢınan kan miktarı azalmaktadır. Fiziksel olarak yapılan aktiviteler (koĢma, yürüme, yüzme vb.), her yaĢ ve

74

cinsiyetten insanlara stresle mücadele ederken fayda sağlamaktadır (BaltaĢ ve BaltaĢ, 2000: 164; Luthans, 1989: 209).

 Solunum Egzersizi: Nefes almak insan vücudunun gevĢemesini sağlamasının yanında, gevĢeme egzersizlerinin tümü için önemli bir unsurdur. Derin ve doğru bir Ģekilde alınan nefes, kiĢideki baĢlamıĢ veya baĢlayacak olan stres tepkimesinin zincirini kırarak tersine gitmesini sağlamaktadır (BaltaĢ ve BaltaĢ, 2000: 164).

 Meditasyon: Bedeni duygusal ve fiziksel olarak dinlendirebilmek için sakinliği ve içsel yoğunluğu içeren aktivitelere denir. Bireylerin stresin belirtilerinden daha az etkilemelerine ve bireylerin stresli durumlardan uzaklaĢmalarına yardımcı olmaktadır (Davis, 1983: 446).

 Toplumsal Destek: Bir kiĢinin diğer insan ya da insan gruplarla olan iletiĢimini anlatmaktadır. Bireylerin toplum, iĢ ve aile yaĢamlarını paylaĢtıkları diğer bireylerle olan paylaĢım oranları, onlar tarafından desteklenme düzeyleri ve onlarla birlikte olmaktan aldıkları zevk; bireylerin stresle baĢa çıkma düzeylerini arttırdığı için stresli durumlardan daha az hasarla kurtulmalarına yardımcı olmaktadırlar (Trewor, 1990: 7; Aydın, 2002: 86).

 Kültürel, Sosyal ve Sportif Etkinliklere Katılma: Stresle baĢa çıkarken

önemli olan diğer bir faktörde; bireylerin çalıĢma zamanlarından arta kalan boĢ zamanlarını aktivitelerle geçirmeleri ve boĢ zamanlarını geçirdikleri bu aktivitelerin ne derecede etkili olduklarıdır (Schafer, 1987: 323).

 GevĢeme (Relaxation): GevĢeme eğitiminin stres altındaki bireylere

verilmesi, onlarda baĢlayan stresli tepkinin tam tersi bir durum yaratır. GevĢeme tekniğini kullanan bireylerin vücudunda baĢlayan psikosomatik stresin tepkisi azalır ve bu tepkinin zararları bir nevi engellenmiĢ olur (Allen, 1990: 140).

 Biyolojik Dönüt (Biological-Feedback): Ġnsanın farkında olmadığı kendi

fizyolojik, normal ve anormal tepkilerinin farkına bir aracı yardımıyla varabilir. Bireyin, bir eğitim programını uygulayarak kendi otonom etkinliklerini (ter bezi salgısı, beden sıcaklığı vb.) istenen doğrultuda öğrendiği yöntemdir. Bu yöntem bir uzman personelin gözetimi altında uygulanır. Biological-Feedback araçları, kiĢinin farkındalık kazanmasına ve

75

stres durumunun istenmeyen kötü etkilerinin hafifletilmesine yardımcı olur (BaltaĢ ve BaltaĢ, 2000: 170).

 Ġbadet ve Dua: Dua etmek kiĢinin iyimser ve ümitli olmasını sağlamaktadır.

Dua, yüzyıllardır gerilimi azaltmak için kullanılmıĢtır (Schafer, 1987: 324).  Zaman Yönetimi: Yapılması gereken iĢlerin son anda aceleyle yapılması,

zaman baskısının altında kalmak ve zamanı iyi kullanamamak bireyler için önem taĢıyan stres kaynaklarıdır. Dolayısıyla zamanı etkili kullanmayı sağlayacak davranıĢlarda bulunmak ve yapılması gereken iĢlere göre bir plan yapmak, bireyin zaman baskısından dolayı strese girmesini önleyecektir. Böylelikle zaman baskısından oluĢacak olan stresle baĢa çıkılmıĢ olur (Pehlivan, 2000: 56).

2.1.3.8.2.2. Stresle BaĢa Çıkmada Örgütsel Stratejiler

Günümüzde zorluklarla dolu çalıĢma hayatının küçülme, değiĢim, yeniden yapılanma gibi durumlara maruz kalması, en baĢta yöneticilerin stres düzeylerini arttırmaktadır. Stres durumuyla baĢa çıkarken uygulanan örgütsel stratejiler; görevlerin zenginleĢtirilmesi, destek veren bir örgüt izlenimi oluĢturmak, örgüt içindeki rollerin belirlenmesi, meslekte geliĢmenin yollarına planlama yapılması, fiziksel çalıĢma koĢullarında iyileĢmeye gidilmesi, stres danıĢmanlığı ve örgüt içi çatıĢmaların azaltılması vb. stratejilerdir (Luthans, 1989: 211).

ÇalıĢma ortamından dolayı ortaya çıkan stresle baĢa çıkma tarzları, çalıĢanların iĢ stresini önlemek veya azaltmak için örgüt seviyesindeki stres kaynaklarını kontrol etmek ve azaltmak için uygulanan yönetsel düzenlemeler olarak da nitelendirilebilirler. Örgütsel stresi azaltmak için uygulanabilecek genel stratejiler aĢağıda belirtilmiĢtir (Ertekin, 1993: 46; Erdoğan, 1999: 142; Pehlivan, 2000: 60; Aydın, 2002: 90; Güçlü, 2001: 95).

 Destekleyici Nitelikte Örgütsel Hava Yaratmak: HiyerarĢik yapı veya

bürokratik yapılanma, çalıĢanların karĢılaĢtıkları iĢ streslerindendir. Örgüt içinde alt kademede çalıĢanların üstleriyle olan iletiĢimlerini kolaylaĢtıracak düzenlemelerin yapılması ve onların da alınan kararlara katılımlarına müsaade etmek stresi azaltıcı etki yaratacaktır.

 ĠĢin ZenginleĢtirilmesi: ĠĢin zenginleĢtirilmesi; hem görevin kimliği, iĢle

76

niteliklerin, hem de iĢe karĢı sorumluluk, iĢi tanıma ve baĢarı fırsatı gibi etmenlerin geliĢtirilmesini içermektedir. ZenginleĢtirilmiĢ olan görevler, yapılandırılmıĢ ve rutin iĢlere kıyasla stres kaynaklarını azaltacaktır.

 Örgütsel Rollerin Belirlenmesi ve ÇatıĢmaların Azaltılması: Rol

belirsizlikleri ve rol çatıĢması, kiĢisel stres kaynaklarının en önemli unsurlarıdır. Yeterli derecede verilen hizmet içi eğitim ve iĢ esnasında verilen bilgi, güzel bir organizasyon, bireylerin yapacakları iĢ hakkında bilgi veren görev tarifleri gibi düzenlemeler kiĢilerarası çatıĢmaları ve rol belirsizliklerini önemli ölçüde azaltmaktadır. KiĢilerin rollerinin belli olduğu bir örgüt içerisinde çatıĢmalarda azami seviyeye indirgenmiĢ olur. Dolayısıyla bu duruma bağlı olarak iĢ stresi de azalır veya ortadan tamamen kalkar (Ġmamoğlu, 2009: 50).

 Mesleki GeliĢim Yollarının Planlanması ve DanıĢmanlık: Genellikle

örgütlerde, çalıĢanların mesleki geliĢimlerinin planlanmasıyla alakalı yükselmeler ve geçiĢler geleneksel yollarla uygulanmaktadır. KiĢilerin ilerlemeleri ve yükselmeleri, genelde yönetici tarafından yapılır. ÇalıĢanların yükselmesinin mümkün olduğu bir örgütte çalıĢanlar, üst kademelere ilerlemek isteyeceklerdir. ÇalıĢanların bu talepleri doğrultusunda onların ilerlemelerini kolaylaĢtıracak düzenlemelerin yapılması örgütteki motivasyonu olumlu yönde etkileyecektir. Böylelikle stresin yaĢanması engellenmiĢ olacaktır.

 ĠĢyerinde NeĢeli Bir Ortam OluĢturmak: Büyük iĢletmelerin geneli,

iĢyerindeki ortamı neĢeli hale dönüĢtürmenin önemini bildikleri için, çalıĢanları arasındaki mizah anlayıĢının geliĢmesini istemektedirler. Etkili yöneticiler, istedikleri verimliliğin kısa ömürlü olmasını istemezler. ĠĢ doyum düzeyi yüksek ve sağlıklı olan çalıĢanların uzun vadede örgüt için ne kadar önemli olduklarını bilirler. Dolayısıyla bu yöneticiler iĢ stresini en az düzeyde tutarak verimin artacağına inanırlar.

Örgüt içerisinde yöneticilerin sorumlulukları çok büyüktür. Yöneticilerin, çalıĢanların stresle baĢa çıkabilmelerini sağlayacak ve çok fazla stres altında kalmalarına neden olan hususları ortadan kaldıracak birtakım görevler Ģunlardır (Schafer, 1987: 323);

77

 Rol belirsizliğini ve rol çatıĢmalarını en alt düzeyde tutabilmek için oldukça uyumlu ve açık rol beklentilerini karĢılamak,

 Örgütte süreklilik ve değiĢme arasındaki dengeyi kurabilmek,

 ĠĢ görenleri daima destekleyerek, onların gereksinimlerini karĢılamak, teĢvik etmek, olumlu veya olumsuz Ģekilde onları değerlendirmek, iĢ görenler arasında grup çalıĢmaları düzenleyerek örgüt içindeki gruba bağlılığı arttırmak,

 Örgüt içerisindeki stresin düzeyine ve gereksiz yere stres yaratacak iĢ koĢullarına karĢı dikkat göstermek,

 Stres içerisindeki çalıĢanlar için stresle baĢa çıkma tarzlarının hizmetlerini vermek,

 Olabildiğince her çalıĢana kendilerini ifade etmelerine olanak sağlayarak, örgüt içerisindeki ilerleme ve yöntemin gerçekleĢmesi için onlara esneklik göstermektir.

KiĢi, sosyal bir canlı olduğu için kendisini toplumdan veya ailesinden soyutlamaz. Dolayısıyla yöneticilere düĢen görev, personellerini iyi tanıyıp hangi koĢul ve durumların personelini strese sokacağını tahmin etmektir. Tahminleri sonucunda hangi stres türüne hangi stres yönetiminin uygulanması gerektiğini bilmek yöneticinin sorumluluklarındandır.