Yapılış Şekli

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 320. maddesi ile mümkün olan hallerde mahkemenin duruşma yapmaksızın dosya üzerinden karar verebileceği hüküm altına alınmıştır. Yani hakim dilekçeler aşamasından sonra dilekçeler ve dosyada yer alan delilleri yeterli görüyorsa duruşma açmadan dosya üzerinden inceleme yapılmasına karar verebilir469. Buna göre iş yargılamasında mahkeme öncelikle dosya üzerinden dava şartlarını ve ilk itirazları inceler ve karar verir. Gerekiyor ise hakim kararını vermeden önce bir duruşma günü tespit ederek taraflara bir davetiye ile bildirir470

.

Ön inceleme duruşmasına davet, hukukî dinlenilme hakkı ile doğrudan doğruya bağlantılıdır471_{. Taraflara gönderilecek olan duruşma davetiyesine, “ sulh} için gerekli hazırlığı yapmaları, taraflardan sadece birinin duruşmaya gelmesi ve yargılamaya devam etmek istemesi halinde yokluğunda işlem yapılan tarafın yapılan işlemlere itiraz edemeyeceği ve hazır bulunan tarafın onun muvafakati olmadan iddia ve savunmasını genişletebileceği ve değiştirebileceği” ihtarı yazılır 472_{. Şayet} mahkeme ön inceleme duruşması yapılmasına karar vermiş ise, uyuşmazlığın konusunu belirler, ilk itirazlar, dava şartları, zamanaşımı ve hak düşürücü süreler hakkında tarafları dinledikten sonra tarafların anlaşıp anlaşamadıkları hususları tespit ederek sulhe teşvik eder473_{. Şayet ilk itirazlar ve zamanaşımı def’ileri dava veya} cevap dilekçesi ile ileri sürülmemiş ise iddia ve savunmanın genişletilmesi ve

468BOZKURT, H. A.: İş Yargılaması Usul Hukuku, s. 32-33.

469DOĞAN, OĞUZ, age., s. 308 ARSLAN, YILMAZ, TAŞPINAR AYVAZ, HANAĞASI, age., s.360 BUDAK, KARAASLAN, age., s.206 TANRIVER, S.: Medeni Usul Hukuku, s. 708.

470GÜNAY, C.: İş Davaları, s. 98-99. 471ERMENEK, age., s. 155.

472BOZKURT, H. A.: İş Yargılaması Usul Hukukus. 384 RÜZGAR, O.: Basit Yargılama Usulünde Delillerin Toplanması ve Ön İnceleme, s. 129-130 ŞANLI YALIN, age., s. 43 ERMENEK, age., s. 155.

123

değiştirilmesi yasağı gereği bu hususlarda taraflar ön inceleme aşamasında dinlenemez474.

Ön inceleme yapılırken ilk olarak dava şartları incelenir. Ancak dava şartları kamu düzeninden olduğundan, bu inceleme ön inceleme aşamasına mahsus değildir. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 114/2. maddesinde diğer kanunlarda yer alan dava şartları saklı tutulduğundan475

İş Mahkemeleri Kanunu’nun 3. maddesinde düzenlenen arabulucuya zorunlu başvuru ile 4. maddesinde düzenlenen Sosyal Güvenlik Kurumuna Başvuru şartları iş yargılaması bakımından özel dava şartlarındandır476

.

Ön inceleme aşamasında dava şartlarından sonra ilk itirazlar incelenecektir. İlk itirazlar Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 116. maddesinde sınırlı olarak sayılan dava engelleridir477. İlk itirazlar süresi içinde verilen cevap dilekçesinde ileri sürülmemişlerse sonradan ileri sürülemezler478

.

Hakim, dava şartları ve ilk itirazları inceledikten sonra, tarafların yapmış oldukları itiraz ve def’ileri dinler. Yargılamanın devam etmesi bakımından bir engel tespit edilmezse hakim tarafları sulhe teşvik eder. Sulhe teşvik uygulamada etkin olarak kullanılamamaktadır. Sulhe teşvik etmemenin hükmün bozulmasına sebebiyet vermemesi ve sulh hakkında yeterli kurumsallaşmanın sağlanamaması sebepleriyle mahkemelerde bu hususta düzenlenen tutanaklar Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 140. maddesinin amacına uygun değildir. Şöyle ki, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 140. maddesinin gerekçesinde, tarafların uyuşmazlığı sürdürerek yargılamaya devam etmek istemeleri halinde, anlaşmazlık noktalarının neler olduğu tek tek duruşma tutanağına geçirilmesi gerektiği, tarafların bu konudaki iradelerinin önem teşkil ettiği, tarafların hangi konular hakkında anlaşamadıkları hususunda

474GÜNAY, C.: İş Davaları, s. 107.

475ARSLAN, YILMAZ, TAŞPINAR AYVAZ, HANAĞASI, age., s.289 TANRIVER, S.: Medeni Usul Hukuku, s. 637.

476KÖME AKPULAT, age., s. 315. 477Bkz. 2.2.6.3.

478KÖME AKPULAT, age., s. 316ARSLAN, YILMAZ, TAŞPINAR AYVAZ, HANAĞASI, age., s.335 TANRIVER, S.: Medeni Usul Hukuku, s. 639.

124

anlaşmaları halinde bunun tutanağa açıkça geçirilmesinin gerektiği belirtilmiştir. Yine bahsi geçen madde gerekçesinde, ön inceleme oturumunda tutulan tutanağın özel bir öneme sahip olacağı, şayet uyuşmazlık çözümlenir ise, bu tutanağın bir sulh belgesi vasfında olduğu, uyuşmazlık devam eder ise bu belgenin yargılamanın seyri bakımından bir yol haritası olacağı belirtilmiştir479_{. Uygulamada, tarafların anlaşıp} anlaşamadıkları hususların tek tek tespitinin yapılmadığı gibi, mahkemelerce bir cümle ile “taraflara sulh olup olmadıkları soruldu” şeklinde tutanağa yazılarak yargılamaya devam edilmektedir480_{. Yine iş yargılamasında getirilen dava şartı} arabuluculuğa başvuru neticesinde uyuşmazlığı kendi arasında çözemeyen tarafların mahkeme huzurunda sulhe teşvik edilmeleri sulh müessesesinin içini boşaltmakta, gerçekçilikten uzaklaştırmaktadır. Bir alternatif çözüm yöntemi olması gereken arabuluculuk kurumunun, gönüllülük esasından uzaklaşılarak zorunlu hale getirilmesinin, başlı başına tarafların arabuluculukta uyuşmazlıklarını çözmek adına ortak bir paydada buluşma ihtimallerini düşüreceği kanısındayız. Bunun yanı sıra arabuluculukta anlaşamayan taraflardan duruşma davetiyesi tebliğ edildikten sonra, sulh için hazırlık yapmaları beklenemeyecektir. Bu durum sulh kurumunun uygulamada taraflara sadece sulh olup olmayacaklarının tek cümle ile sorularak tutanağa geçirilmesi şeklinde işletiliyor oluşu ile birlikte değerlendirildiğinde adeta sulh kurumunu içi boşaltılmakta ve gerçekçilikten uzaklaştırılmaktadır. Kanımızca arabuluculuğa başvurunun zorunlu olmaktan çıkarılarak gönüllülük esasına dayandırılması ve sulh için hazırlık işlemlerinin taraflar tarafından değil mahkeme tarafından yapılması gerektiğine ilişkin yasal düzenlemelerin yapılması Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 140. maddesinin amacına daha uygun düşecek ve sulh müessesesi tam olarak işlerlik kazanabilecektir.

Basit yargılama usulünün uygulandığı iş yargılamasında ön inceleme tek duruşma ile tamamlanır. Ancak zorunlu hallerde bir defaya mahsus olmak üzere yeni bir duruşma günü tayin edilebilir. Duruşmalar arasındaki süre bir aydan daha uzun olamaz481.

479RÜZGAR, O.: Basit Yargılama Usulünde Delillerin Toplanması ve Ön İnceleme, s. 135. 480KÖME AKPULAT, age., s. 316.

125