İDDİA VE SAVUNMANIN DEĞİŞTİRİLMESİ VE GENİŞLETİLMESİ

İddianın ve savunmanın genişletilmesi ve değiştirilmesinin koşulları ve hangi hallerde yapılamayacağı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 319. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, “iddianın genişletilmesi veya değiştirilmesi yasağı dava açılmasıyla, savunmanın genişletilmesi veya değiştirilmesi yasağı ise cevap dilekçesinin mahkemeye verilmesi ile” başlayacaktır440_{. Basit yargılama usulünün} uygulandığı iş yargılamasında taraflar cevaba cevap ve ikinci cevap dilekçesi veremeyeceklerinden taraflar daha dikkatli olmalı, talepleri ve savunmaları

438TANRIVER, S.: Medeni Usul Hukuku, s. 690. 439KAR, B.: Medeni Yargılama Usulü, s. 525.

440 YILMAZ, H.: Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile İş Yargılamasında Ne Değişti?, s. 197

ARSLAN, YILMAZ, TAŞPINAR AYVAZ, HANAĞASI,age., s.342-350 TANRIVER, S.:

Medeni Usul Hukuku, s. 695 BUDAK, KARAASLAN, age., s. 191 .KILIÇOĞLU, M.: 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununa Uyarlı İş Yargılaması Usulü, s. 76.

115

konusunda daha titiz davranmalıdır441_{. İşçilerin hukuk usulü konusunda bilgi} eksikliklerinin bulunması çok olasıdır. Bilhassa ekonomik gücü elvermediği için avukata danışma imkanı olmayan işçiler bakımından çok ciddi mağduriyetler söz konusu olabilecektir. Bu nedenle işçiden bu titizliğin beklenmesi hakkaniyete uygun olmadığı gibi adil yargılanma ilkesi ile de bağdaşmayacaktır.

Basit yargılama usulünün uygulandığı iş davalarında iddianın genişletilip değiştirilemeyeceği yasağının başlangıç anı davanın açıldığı andır. İddianın genişletilmesi ve değiştirilmesi yasağının Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 141. maddesinde açıkça düzenlenmiş bir istisnası daha söz konusudur. Şayet usulüne uygun olarak ön inceleme duruşmasına davet edilmesine karşın davalı taraf bu davete icabet etmez ise, davacı belirtilen gün ve saatte mahkemede hazır bulunup davaya devam edilmesini istediği takdirde, davalının yokluğunda icra edilen ön inceleme duruşmasında isterse iddiasını serbestçe genişletip değiştirebilir442

.

Basit yargılama usulünün uygulandığı iş yargılamasında, savunmanın genişletilmesi ve değiştirilmesi yasağı ise kural olarak cevap dilekçesinin verilmesi ile başlar. Davalı tarafın birlikte ileri sürmesi gereken savunmalarından birkaçını ileri sürüp kalan savunmalarını saklı tutma hakkı yoktur. İleri sürmediği savunmaları yukarıda açıklanan istisnai haller saklı kalmak üzere bir daha ileri süremeyecektir443

. Savunmanın değiştirilip genişletilemeyeceği kuralın istisnası ise yine Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 141. maddesinde düzenlenen, usulüne uygun olarak ön inceleme duruşmasına davet edilmesine karşın davacı tarafın bu davete icabet etmemesi ve davalının belirtilen gün ve saatte mahkemede hazır bulunup davaya devam edilmesini istediği halde davacının yokluğunda icra edilen ön inceleme duruşmasında isterse savunmasını serbestçe genişletip değiştirebilir444

.

441KURU, B.: Medeni Usul Hukuku, s. 669. 442TANRIVER, S.: Medeni Usul Hukuku, s. 695.

443BİLGE, ÖNEN, age., s. 471, BOZKURT, H. A.: İş Yargılaması Usul Hukuku s. 117, Yargıtay 9. HD. 31/05/1968 tarih, 13901/8401.

444TANRIVER, S.: Medeni Usul Hukuku, s. 699-700 ARSLAN, YILMAZ, TAŞPINAR AYVAZ,

116

İddianın genişletilmesi ve değiştirilmesi yasağının istisnaları, ıslah, karşı tarafın açık muvafakat göstermesi ve dava konusunun devridir. Savunmanın genişletilmesi ve değiştirilmesi yasağının istisnaları ise, ıslah ve karşı tarafın açık muvafakatidir445. Bu haller gerek yazılı yargılama usulünün uygulandığı davalar gerekse iş yargılaması gibi basit yargılama usulünün uygulandığı davalar için istisnai hallerdir446. Bunun yanı sıra hakimin re’sen araştırması gereken bir durum söz konusu ise bu durumda iddia ve savunmanın değiştirilmesi ve genişletilmesi yasağından söz edilemeyecektir447

.

Davacı dava dilekçesinin verilmesinden sonraki evrede, iddianın değiştirilmesi ve genişletilmesi yasağı sebebiyle talep sonucunu genişletemez ve değiştiremez. Davacının dava dilekçesinin verilmesinden sonra, talep sonucunu miktar itibariyle artırması, mevcut talebinin yanında ek talepler ilave etmesi veya eski talebinin yerine yenisini ileri sürmesi yasağın ihlali anlamına gelecektir448

. Örneğin, davacının dava dilekçesinde belirtmiş olduğu alacak tutarını yükseltmesi veya daha önce talep etmediği faiz alacağının aynı davada hüküm altına alınmasını istemesi yasak kapsamında kalacaktır. Karşı tarafın açık muvafakati ve ıslah bunun istisnalarıdır. Buna karşın, talep sonucunun daraltılması yani örneğin talep sonucunun tutarının azaltılması yasak kapsamına girmeyecektir449

.

Davalı taraf, cevap dilekçesi ile bildirmeyi unuttuğu veya ihmal ettiği bir defiyi veya maddi hukuka ilişkin bir itirazı savunmanın genişletilmesi ve değiştirilmesi yasağı söz konusu olacağı için cevap dilekçesinin verilmesinden sonra ileri süremeyecektir. Ancak maddi hukuka ilişkin itirazlar bakımından bir ayrım yapılmaktadır. Şayet itiraz sebebi dava dosyasının içeriğinden anlaşılmıyor ise cevap dilekçesinin sunulmasından sonra savunmanın genişletimesi ve değiştirilmesi yasağı

445KAYA, C. AKCAN, R.: Medeni ve İdari Yargıda İddia ve Savunmanın Genişletilmesi veya Değiştirilmesi Yasağı, s. 132, İÜHFM., LXVII , S.1-2, 2009, s. 123-142 TANRIVER, S.: Medeni Usul Hukuku, s. 698-703.

446GÜNAY, C.: İş Davaları, s. 98 ARSLAN, YILMAZ, TAŞPINAR AYVAZ, HANAĞASI,age., s.345 vd. TANRIVER, S.: Medeni Usul Hukuku, s. 698.

447BİRBEN, ÖKTEM,, age., s. 76.

448ARSLAN, YILMAZ, TAŞPINAR AYVAZ, HANAĞASI, age., s.343. 449TANRIVER, S.: Medeni Usul Hukuku, s. 698.

117

ile karşı karşıya kalacaktır. Cevap dilekçesi verildikten sonra yargılamaya sokulmak istenen bir itiraz sebebi dava dosyasının içeriğinin incelenmesinden anlaşılıyorsa, bu durumda savunmanın genişletilmesi ve değiştirilmesi kapsamına girmeyecektir. Hakim bu itiraz sebeplerini re’sen nazara almak zorundadır. Dava şartlarına dair usuli itirazlar ise yargılamanın her aşamasında gerek hakim tarafından re’sen gözetileceği gerekse taraflarca ileri sürülebileceğinden dava ve cevap dilekçeleri verildikten sonra ileri sürülmeleri yasağın ihlaline sebebiyet vermeyecektir450

.

Usuli itirazlar arasında yer alan ilk itirazlar bakımından da savunmayı değiştirme ve genişletme yasağı söz konusu değildir. Çünkü ilk itirazların davalı tarafından iki haftalık cevap süresi içinde cevap dilekçesi ile hep birlikte ileri sürülmesi zorunludur. Hatta, cevap süresi dolmadan verilen cevap dilekçesinde bir ilk itirazın bildirilmesi ihmal edilmiş veya unutulmuş ise iki haftalık süre dolmadan dahi bu ilk itirazların ileri sürülmesi mümkün değildir. Bu durum Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 131. maddesinde açıkça düzenlenmiştir451

.

Kural olarak davacı dava dilekçesinin verilmesinden sonra iddiasının dayanağını oluşturan maddi vakıaları değiştiremez veya genişletemez. Davalı ise cevap dilekçesinin verilmesinden sonra savunmasının dayanağını oluşturan maddi vakıaları değiştiremez veya genişletemez. Şayet mevcut vakıaların yanına yeni bir vakıa eklenmek isteniyorsa genişletme, mevcut vakıaların yerine tamamen bağımsız ve ayrı yeni vakıalar ileri sürülmek isteniyorsa değiştirme sÖz konusu olur. Burada bir ayrım yapmak gerekir. Şayet yargılamaya sokulmak istenen yeni vakıa, iddianın değiştirilmesi ve genişletilmesi yasağı kapsamında dava dilekçesinin, savunmanın değiştirilmesi ve genişletilmesi yasağı kapsamında ise cevap dilekçesinin verilmesinden önceki evrede mevcut ve öngörülebilir ise, yani bildirilmesi ihtimal dahilinde ise bu durumda cevap dilekçesinin verilmesinden sonra bu vakıanın yargılamaya dahil edilmek istenmesi yasak kapsamına girmeyecektir. Ancak yargılamaya dahil edilmek istenen yeni vakıa, dava veya cevap dilekçesinde

450TANRIVER, S.: Medeni Usul Hukuku, s. 700-701. 451TANRIVER, S.: Medeni Usul Hukuku, s. 702.

118

bildirilen vakıalardan tamamen bağımsız ve ayrı ise bu durumda iddia savunmanın değiştirilmesi ve genişletilmesi yasağı söz konusu olacaktır452

.