KISIM 4. BAKIR BORU, DEVRE ELEMANLARI VE MONTAJI
4.11. BORUDAN BÜKME DİRSEKLER
Dış çap 54 mm'ye kadar boyutlar için alan ve görünüm izin veriyorsa TS EN 1057 Tablo X ve Tablo Y boruları için çekilmiş dirsekler kullanılabilir. Standart biçimleyiciler ve boru bükme makineleri kullanılacaktır.
4.12. BORU DESTEKLERİ VE AKSESUARLARI
Standart olarak ANSI MSS SP-58’e uyumlu bakır, pirinç, çelik tabanlı, boru askı, destek ve kılavuz malzemeleri bina taşıyıcı sistemlerine tespit noktalarında, uygulamaya bağlı olarak bina yapı malzemesi ile galvanik bakımdan uygun olmalıdır. Boru ile temas halindeki askı, sabit veya kayar desteklerin taşıyıcı sistemleri demir-çelik olması durumunda boru ile temas eden askı ve desteklerin arasında yalıtım malzemeleri olmalıdır. Bütün borulara bağlantılı vana, enstrüman ve ekipmanların yükleri boruya verilmeden bağımsız olarak ayrı desteklenmelidir.
Borularla ile kullanılan sabitleme cıvata ve somunlar ASME B31.1’e uygun standartlarda ve aynı zamanda ASTM B98/B98M göre C65100 veya C66100 alaşımlı malzeme kullanılmalıdır.
Alternatif olarak ASTM B150/B150M uygun C63000 veya C64200 alaşımlı ile ASTM B164 e göre N04400 veya N04405 malzeme kullanılmalıdır. Dikkat edilmesi gereken çok önemli bir detay ise kullanılan cıvata malzemesi ile altına konan pul aynı malzeme olmak zorundadır.
Boru destekleri birleştirmelere olabildiğince yakın yerleştirilecek ve yön değişikliği yapılacaktır.
Destekler arasında aşırı bükülme olmaksızın ve hareket ettirilebilecek şekilde boruları düzgün bir şekilde taşıyacaklardır.
Sallanan boru askılarının kullanıldığı yerlerde, gerekli tüm boru hattı boyunca serbestçe hareket edebileceklerdir. Destek çubuğu 300 mm uzunluğundan az olmamalı ve herhangi bir yalıtımın kalınlığından uzak olmalıdır. Salınan askılarda yarı küre şeklinde pullar veya benzer parçalar kullanılacaktır. Benzer çalışma sıcaklığı ve malzemeden yapılmış borular tek bir destek çubuğu ile üst üste iki kat asılabilir.
Dikey boru hattı, yükselticinin tabanında desteklenmeli ve Tablo D'deki sınırları aşmamak üzere aralıklarla yönlendirilmelidir. Bir yükselticinin kolları, yükseltici için bir destek aracı olarak kullanılmamalıdır.
Yüklenici, inşaat sırasında desteklerin ve bağlantı elemanlarının yerlerinin tespit edilmesi ve bazı destek ve bağlantı elemanlarının betonarme yapı içine yerleştirilmesi için eksiksiz bilgi sağlayacaktır. Gerekli işaretlemelerin yapılmasından ve deliklerin açılmasından da yüklenici sorumludur.
Bakır boru hatları, normalde Tablo--'yi aşmayan aralıklarla desteklenmelidir. Sıralı vana aksesuarların yükünü taşımak için ara destekler gerekli olabilir.
99
Ayak dayama yerleri olarak kullanılabilecek yerler tabloda verilen değerlerin yarı aralığına ilave boru destekleri yatay düşük seviye boru hatları üzerine sağlanacaktır.
Yapıda uygulanan nokta yükü sınırlamak için daha büyük boyutlarda ilave boru destekleri gerekebilir.
Boruları kılavuz kayar mesnet ile askıya alırken, montajın sağlamlığına ve termal kuvvetlerin etkisine özel dikkat gösterilmelidir.
TABLO 4-4 Bakır Borular için soğutma Kondenser tesisatı destek aralıkları. Bakır Boru Destek Mesafeleri
Boru Anma Ölçüsü Maksimum destek aralığı
Yatay Dikey
mm. m m
15 1,80 2,00
22-28 2,00 2,50
35-42 2,50 3,00
54 2,70 3,00
67-108 3,00 3,70
133-159 3,60 4,20
TABLO 4-5 Buhar, orta sıcaklık ısıtma, sıcak ve soğuk su tesisat destek aralıkları.
Bakır Boru Destek Mesafeleri
Boru Anma Ölçüsü Maksimum destek aralığı
Yatay Dikey
mm m m
15 1,80 2,00
22-28 2,00 2,50
35-42 2,50 3,00
54 2,70 3,00
67-108 3,00 3,70
133-159 3,60 4,20
TABLO 4-6 Bakır Boru Yakıt tesisatı destek aralıkları. Bakır Boru Destek Mesafeleri
Boru Anma Ölçüsü Maksimum destek aralığı
Yatay Dikey
mm m m
15 1,20 2,00
22-28 2,00 2,50
35-42 2,50 3,00
54 2,70 3,00
67-108 3,00 3,70
133-159 3,60 4,20
100
TABLO 4-7 Bakır Borular için Konderser ve soğutma suyu tesisatı destek aralıkları Bakır Boru Destek Mesafeleri
Boru Anma Ölçüsü Maksimum destek aralığı
Yatay Dikey
mm. m m
15 1,80 2,00
22-28 2,00 2,50
35-42 2,50 3,00
54 2,70 3,00
67-108 3,00 3,70
133-159 3,60 4,20
TABLO 4-8 Tüm Borular ve Bakır Boru için Yangın tesisatı destek aralıkları.
NOMİNAL BORU ÖLÇÜSÜ (İNÇ)
3/4 1 1 1/4 1 1/2 2 2 1/2 3 3 1/2 4 5 6 8 Çelik Borular
(düşük et kalınlık
dişli borular hariç) - 12-0 12-0 15-0 15-0 15-0 15-0 15-0 15-0 15-0 15-0 15-0 Düşük et kalınlık
dişli Çelik borular - 12-0 12-0 12-0 12-0 12-0 12-0 15-0 15-0 15-0 15-0 15-0 Çekme Bakır
borular 8-0 8-0 10-0 10-0 12-0 12-0 12-0 15-0 15-0 15-0 15-0 15-0
CPVC 5-6 6-0 6-6 7-0 8-0 9-0 10-0 - - - - -
Polibutilen (IPS) - 3-9 4-7 5-0 5-11 - - - - - - - Polibutilen (IPS) 2-11 3-4 3-11 4-5 5-5 - - - - - - - Düktil Demir
Borular - - - - - - 15-0 - 15-0 - 15-0 15-0
SI Birim 1 inç=25,4 mm- 1 feet=0,3048 m, 10-11 tanımı 10 ft ve 11'' demektir.
Not: (IPS) demir boru ölçüsü, (CTS) bakır çekme boru ölçüsü dür.
Bakır boru tesisatının desteklenmesinde, birbirlerinin benzeri olmayan malzemelerin birbiriyle temas etmemesine özen gösterilmelidir.
4.13. BORULARDA ISIL (TERMAL) UZAMA VE KISALMA
Normalde soğutma veya ısıtma sağlayan akışkanın sıcaklık aralığı özel bir dikkat gerektirmez.
Genleşme ve daralma gerilmeleri normalde doğal esneklik ile sağlanır.
Bakır Boru Uzaması
Bakır borunun genleşmesi ve büzülmesi: Sıcaklıkta 100°C artış için metre başına 1.7 mm genleşme olacağı hesaplanmalıdır.
Detaylı hesap yöntemleri için EK 1 Tesisat boru tasarım kısmına bakınız.
101 4.14. YAPIM VE MONTAJ
4.14.1. Temizlik
Borular, montajdan önce çapak, korozyon, kireç ve kirden arındırılmış olacaktır. Montaj sırasında kalan açık uçlar, sıkı oturan uygun metal, plastik tapalar veya kapaklar ile kapatılmalıdır. Tüm birleştirmeler temizlenmeli ve düzeltilmelidir.
Katı maddenin sistem suyuna girmesini önlemek için tedbirler alınacaktır. Özellikle Boru hattının ve bağlantı elemanları kirletici bileşenlerin (örneğin, kireç veya yağ) iç yüzeylerine tutunmuş olanlar.
Kurulum işlemi sırasında içeri giren (ör. Toprak ve yapı malzemeleri).
Boru hattı içerisinde korozif veya kimyasal etki oluşturan (örneğin eritenler, korozyon önleyiciler veya antifriz).
Medikal basınçlı hava hatlarında nitrojen boşaltılır ve sterilizasyon işlemleri yapılır.
4.14.2. Boru Duvar Geçiş Kovanları (Kılıflar)
Duvarların veya döşemelerin kalınlığı içinde herhangi bir boru hattı bağlantısı bulunmamalıdır.
Tasarımın bir parçası olarak özel olarak tanımlanmadıkça, boru hattı yapı içine gömülmemelidir.
Borular, duvarlardan veya döşemelerden geçerken, boru hattıyla aynı malzemeden bir boru kovanı kurulacaktır. Kovan, bitmiş duvar veya döşeme kalınlığından 3mm'den az veya 12mm'den fazla olmaması için yeterli uzunlukta olmalıdır. Kovan iç çapı içinden geçen yalıtılmış boru dış çapından en az 25 mm daha büyük olmalıdır. Gürültü veya yangın bariyeri oluşturmak için gerekli olduğu yerde, boru hattı ile kovan arasındaki boşluk uygun malzeme ile doldurulmalıdır.
Dış duvarlar, döşemeler ve çatıların içinden geçen borular, su, haşere, toz ve yangın yayılmasına karşı uygun şekilde dolgu flanş veya kovanlarıyla donatılmalıdır.
Herhangi bir yapının yangın direncini zayıflatacak hiçbir kovan kullanılamaz. Boru kovanları yangın bariyerlerinden geçtiği yerlerde, boru ve kovan arasındaki yuvarlak boşluk veya yalıtım ve kovan, gerekli derecelendirmenin bir yangın / duman bariyeri oluşturmak için yanıcı olmayan ve ateşe dayanıklı malzeme ile doldurulur. Kovan içerisindeki her iki uca da 2 mm derin soğuk mastik sızdırmazlık uygulayınız. Döşemelerin yıkandığı alanlarda zemin kaplamasının üstünde 100 mm çıkıntı olacak şekilde koruma sağlanacaktır.
4.14.3. Boru Hizalama
Boru tesisatları, binaların iç hatlarını yatay, dikey olarak, kolonlar, kirişler gibi sabit değişmez doğrultuları ve iz düşümlerini izleyerek yapılacaktır; borular sadece görüş alanı dışındaki çatı alanları gibi alanlar boyunca istenilen şekilde yürütülebilir. Boru hatları, binaya, diğer hizmetlere ve cihazlara göre uygun pozisyonlarda olmalıdır. Boşaltma ve havalandırma için gerekli tolerans verilecektir.
4.14.4. Boru Montaj Aralıkları
Boru işleri, herhangi bir yalıtım dâhil, duvarlardan, yanındaki borulardan ve diğer sabit parçalardan en az 25 mm uzakta olmalıdır. Düşük seviyeli yatay boru tesisatları döşemelerin üstünde 100 mm'den daha az olmamak üzere sabitlenmelidir.
102
KISIM 5. PASLANMAZ ÇELİK BORU DEVRE ELEMANLARI ve MONTAJI
Paslanmaz çelik ve alaşımlı borular ferritik, Östenitik, martensitik, ferritik-Östenitik borular özellikle boru içerisinde sürtünme kayıplarının düşüklüğü, uzun çalışma ömrü, paslanmaması, yüksek basınç ve yüksek sıcaklık dayanımı ile ve hijyen koşullarının öne çıktığı durumlarda kullanılması tercih edilmektedir. Dişli montajın sınırlı olması ve bağlantı elemanlarının yerli üretiminin geniş yelpazede olmamasından dolayı Türkiye de sadece özel konular dışında yaygın olarak kullanılmamaktadır.
5.1. BORU MALZEME TİPLERİ
Çalışma basıncına, sıcaklığa, boru boyutuna, birleştirme Presli Bağlantı Yöntemine ve servis tipine uygun boru tipinin ve kalitesinin kullanılması önemlidir.
İzin verilen maksimum tasarım basıncı, sıcaklıklar ve borular için gerilmeler TS EN 806'da belirtilen sınırlar içinde olmalıdır
Bu bölüm paslanmaz çelik boru tesisatının yapımı ve montajını kapsamaktadır. Paslanmaz çelikler için %18 krom-%10 Nikel alaşımları 300 serisi çelikleri nikelin katılmadığı alaşımlar ise 400 serisi paslanmaz çelikleri oluşturulurlar. Bu uygulama için en yaygın kaliteler AISI304(%18 krom-%8 nikel), AISI316 (%16 krom-%10 nikel-%2 molibden) kod yanına gelen L (karbon seviyesi %0,03) olması ile ifade edilir. Genelde paslanmaz çeliklerde karbon miktarı %0,15 seviyesine kadar çıkar ise de farklı karbon seviyelerinin de tamamı paslanmaz çelik boruları oluşturur. Kaynaklı montajın baskın olması yukarıda belirtilen sebeplerden dolayı muhtemeldir.
Ferritik paslanmaz çelik (AISI 409,430 vb.) %12-18 Krom (Cr) kadar kırılganlığı göreceli fazla, darbe dayanımı ve kaynak edilebilme kabiliyeti düşüktür. Tamamı manyetik olan bu çelikler malzeme kodları AISI430 gibi genellikle dikişli boru (araba egzoz boruları) sıcak su tankları imalatında kullanılabilir.
Östenitik paslanmaz çelik (AISI 304,316 vb.) %12-18 Krom (Cr) üzerine Nikel eklenerek kırılganlığı düşük, kaynak edilebilme kabiliyeti iyi malzeme elde edilir. Soğuk işlem yapılarak manyetik özellik kazanabilen bu çelikler hijyenik ve darbe dayanımları yüksektir.
Martensitik paslanmaz çelik (AISI 403,420,420,440 vb.) %3 kadar (Nb-Mo-W) ve %10.5-18 kadar da (Cr) olarak mekanik özellikleri artırılmış ve 815 °C ye kadar paslanmazlık özelliğini kaybetmez. 700°C’ye kadar güvenli şekilde kullanılırlar. Malzeme kodları 403-410-440A-B-C gibi. Genelde ameliyathane malzemeleri, mutfak ekipmanları, klima kanalları imalatlarında kullanılır.
Ferritik -Östenitik paslanmaz çelik (dubleks diye bilinir) %11-30 Krom (Cr) kadar kırılganlığı göreceli fazla, darbe dayanımı ve kaynak edilebilme kabiliyeti düşüktür. Tamamı manyetik olan bu çelikler malzeme kodları 430 gibi genellikle dikişli boru imalatında kullanılabilir. Not:
Paslanmaz çelik borular klor bakımından zengin ortamlarda kullanılamaz. (Örnek: Yüzme havuzları)
103
Şekil 5-1 Tüm Paslanmaz Çelik Malzemelerin kimyasal kompozisyonu
5.1.1. Boru Sertlik Dereceleri ve Tipler
Yukarıda açıklandığı üzere Östenitik ASTM A312/A312M’e göre korozif ortama göre paslanmaz çelik borular kaynaklı veya paslanmaz çelik çekme borulardır. ASTM A813/A813M’e göre klas SW veya klas DW veya ASTM A814/A814M’e uygun flanş ve soğuk bükme olarak klas SW veya klas DW’dir. Boru kullanma amacına göre farklı sınıf 304, 304L, 316, 316L ile ASME B36.19M boru et kalınlık değerleri (Schedule)5S, 10S, 40S, 80S kullanılır.
Ayrıca ASTM A269/A269M normunu sağlayan veya ASTM A632 normuna göre paslanmaz çelik çekme dikişsiz veya kaynaklı sınıf 304, 304L, 316, 316L veya ASTM A789/A789M’e göre dikişsiz veya kaynaklı sınıf S32760 e uygun nominal ölçü ve et kalınlığında kullanılır.
Ferritik- martensitik ASTM A268/A268M’e göre paslanmaz çelik dikişsiz ve kaynaklı, sınıf S44627 veya sınıf S43035, 430 ve ASME B36.19M normunda boru et kalınlık değerleri 5S 10S, 40S, 80S, kullanılır.
Yine ferritik ve martensitik ASTM A268/A268M normunu sağlayan veya ASTM A632 normuna göre paslanmaz çelik çekme dikişsiz veya kaynaklı sınıf 410 veya ASTM A789/A789M’e göre dikişsiz veya kaynaklı sınıf S31500 e uygun veya ASTM A268/A268M normunu sağlayan kaynaklı ve tavlanmış sınıf S44627 nominal ölçü ve et kalınlığında kullanılır.
5.1.2. Kaplama
Paslanmaz çelik borular genel olarak kullanıldığı yerlere bağlı olarak çıplak olarak veya boru dışı plastik kaplamalı olarak sunulmaktadır.
104
Özel ihtiyaçlara bağlı olarak, müşteri talebine bağlı alternatif bir kaplama istenmesi mümkün olabilir.
Çizilmeyi önlemek için paslanmaz çelik borular ve özellikle Östenitik ve ferritik borular korozyon riskinden dolayı imalatçı tavsiyelerine dikkatle yatay -dikey taşınmalı ve depolanmalıdır. Ayrıca bu boru tiplerinin kullanımında hata olmaması için temin edilirken ayrı nitelikte olanlar farklı kodlarla ayrı yerlerde depolanmalıdır.
Sıkıştırma bağlantı parçaları ile yapılan montaj uygulamalarında, boru üzerinde derin ve uzunlamasına çizikler varsa, sızdırmazlık sağlanamaz.
5.2. PASLANMAZ ÇELİK BORU KULLANILAN TESİSATLAR
Östenitik (AISI 304,304L,316,316L) paslanmaz çelik dikişsiz boru bağlantı elamanları; dişli, kaynaklı, flanş, yüksüklü bağlantılardan biri ile uygulanabilir. Paslanmaz çelik çekme borular için ise yüksüklü bağlantı veya sıkıştırma bağlantısı küçük çaplar için yoğunlukla kullanılır. Di-elektrik bağlantı elemanları ve yalıtım bağlantı elemanları mutlaka birbirine uygun olmayan malzemeler arasında kullanılır.
Ferritik- martensitik paslanmaz çelik dikişsiz borular için ise dişli bağlantı elemanı, kaynaklı bağlantı elemanları, flanş ve dikişsiz çekme borular için ise sıkıştırma bağlantı elemanları kullanılır.
Östenitik AISI 304, 304L, 316 ve 316L ve UNS S32760 ile ferritik ve martensitik AISI410,430 ve UNSS31500;
1- Kısım 2.1.2 Sıhhi tesisat soğuk su sistemleri 2- Kısım 2.1.4 Sıhhi tesisat sıcak su sistemleri 3- Kısım 2.1.5 Termal sıcak su tesisatları 4- Kısım 2.4. Yangın suyu tesisatı
5- Kısım 2.9 Basınçlı hava ve vakum tesisatı
6- Kısım 2.2. Kondenser ve soğutma sistemleri endüstriyel proses için 7- Kısım 2.3. Kondenser ve soğutma sistemler konfor klima için 8- Kısım 2.6. Orta sıcaklık ısıtma sistemleri
9- Kısım 2.8. Buhar ve kondens tesisatları
10- Kısım 2.10 Fueloil yakıt tesisatları- flanş, kaynaklı
11- Kısım 2.11.Doğalgaz tesisatları ilgili bölüm altında detaylı anlatılmıştır.
Paslanmaz çelik borular, yukarıda belirtilen tesisatlarda kısmi çaplarda ve özel tesisatlar dâhilinde nerede ise birçok bağlantı şekli ile kullanılmaktadır. Sadece suyun niteliği ve kimyasal tahlili uygun olduğu çok dikkat ile incelendikten ve gerek imalatçı gerekse tasarım ve mal sahibi adına çalışan otoriteden onay alındıktan sonra kullanılmalıdır.
304 ve 304L Östenitik boru ve bağlantı elemanları yüksek sıcaklık gerekmeyen tesisatlarda kullanılırken hijyen girdiğinde ve gıda tesisatlarında 316 veya 316L borular kullanılmaktadır.
Ferritik- martensitik 400 kodlu malzemeler ise yüksek sıcaklık gereken akışkanlarda daha yüksek oranda kullanılır. Bu kitapta bahsedilmeyen nikel ve nikel alaşımlı borular ise genelde medikal gaz tesisatlarında bakır ve paslanmaz çelik ile yoğun bir şekilde kullanılmaktadır.
105
Tablo 5-1 Boru ve Bağlantı Elemanlarının Kullanılabileceği ortam ve akışkanlar.
TABLO
BORU VE BAĞLANTI ELEMANLARI MALZEME UYGUNLUĞU OLAN GENEL BORU SİSTEMLERİ
No. BORU MALZEMESİ SERVİS
A B1 B2 C D1 D2 E1 E2 E3 E4 E5 E6 E7 2,5 PASLANMAZ ÇELİK √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √
BORU VE BAĞLANTI ELEMANLARI MALZEME UYGUNLUĞU OLAN GENEL BORU SİSTEMLERİ
A Toprak Altı, GÖMÜLÜ Tesisatlar
B1 Toprak üstü: çalışma ortam sıcaklığı -25 den 45 °C ve ultraviyole ışığa açık e B2 Toprak üstü: elektrikli ısıtıcı bant ve termal yalıtım ile
C Çalışma sıcaklığı, 80 °C ve üzeri D1 Çözeltiler: Polar olmayan D2 Çözeltiler: polar
E1 Kimyasal: [güçlü,[ ] % sülfürik, hidroklorik asitler E2 Kimyasal: [zayıf,[ ] % sülfürik, hidroklorik asit E3 Kimyasal [zayıf, ][ ] % temel de
E4 Kimyasal: [güçlü, ][ ] % temelde E5 Kimyasal: klor [ ]
K Kimyasal: paslandıran sıvılar E7 Kimyasal: sülfat [ ]
Di-elektrik bağlantı elemanları ve yalıtımlı bağlantı elemanları mutlaka birbirine uygun olmayan malzemeler arasında kullanılır.
Ürün tedarikçi kataloğu https://borsenboru.com/kataloglar
5.3. DİŞLİ MONTAJ 5.3.1. Dişli Birleştirmeler
Paslanmaz çelik borular genellikle kaynaklı birleştirmeler ile montaj edilir, ancak TS 61-210 EN 10266-1 ‘de belirtildiği gibi uygun kaliteler için dişli birleştirmeler mümkündür. Kullanılacak boruların uçları konik veya paralel (BSPT) dişli olmalıdır.
Diş çekme BS 21'e uygun, harici ve paralel konik dişli veya tercihen uygun birleştirme malzemeleri ile eşleşen iç dişleri konikleştirmek sureti ile yapılmalıdır. İç dişli koniklik kullanılıyorsa, diş açmada izin verilen toleransların aşılmamasına özen gösterilmelidir.
Uzun vidalı geri somunlu dişli bağlantılara izin verilmez.
Östenitik paslanmaz çelik dişli bağlantıları için, ASTM A182/A182M’e uygun dişleri ASME B1.20.2M göre açılmış ASME B16.11 standardında 304, 304L, 316, 316L malzemeler ile kullanılır. ASTM D3308 e uygun PE malzeme sızdırmazlık için kullanılır veya uygun nitelikte sıvı sızdırmazlık contası da kullanılabilir.
Ferritik veya martensitik paslanmaz çelik dişli bağlantılar ise ASTM A182/A182M’e uygun boru dişleri ASME B1.20.2M göre açılmış bağlantı elemanı ASME B16.11 uyumlu 430 veya 6a Sınıf 1 malzeme için ASTM D3308 uygun PE bant veya sıvı conta kullanılır.
106 5.3.2. Dirsek ve Birleştirme Parçaları
Dişli dirsekler, kol ayrımları ve redüksiyonlar, BSPT konik dış ve tercihen paralel veya alternatif olarak konik iç dişler BS 143 ve BS 126'ya uygun, 316 paslanmaz çelikten imal edilmiş olmalıdır. Dirsek ve kol ayrımları için yarıçap standardı 1½ D olmalıdır. Kare dirsekler kullanılmaz. Özel T ve uzun yarıçaplı dirsek kullanımı genellikle gerekli değildir.
Standart olarak mevcut olmayan ve boşluk azaltıcıların kullanılmasını engelleyen boyutlar haricinde dişli rakorlar kullanılmalıdır.
Dişli rakorlar, havalandırma veya eğim gereksinimlerini kolaylaştırmak için eş merkezli veya eksantrik olmalıdır.
5.4. KAYNAKLI MONTAJ
Prefabrik paslanmaz çelik boru tesisatı borular için kaynak en iyi fabrika koşullarında gerçekleştirilir. Bu modüller normalde montajı basitleştirmek için flanş bağlantılarla donatılacaktır. Yerinde mümkün olan yerlerde paslanmaz çelik kaynak yapmaktan kaçınılmalıdır. Kaynaklı birleştirmelerin gerilme analizi ve tahribatsız muayenesi gerekecektir.
Not: Paslanmaz çelik kaynağı, krom bileşikleri dumanlarına yol açabilir ve bu nedenle başlamadan önce tüm risk, sağlık ve güvenlik konularının dikkate alınması gerekir.
5.4.1. Kaynak Presli Bağlantı Yöntemleri
Boru, tercihen sahaya teslim edildiği gibi uçları Tablo de gösterildiği gibi kaynak için hazırlanmalıdır.
TABLO 5-2 Boru ve Bağlantı Elemanlarının kaynak ağzı.
Boru kalınlık sınıfı ve Ölçüsü (nominal)
Orta seri Ağır seri
Kare kesim ≤ 40mm ≤ 20mm
35o açılı ≥ 50mm ≥ 25mm
Paslanmaz çelik kaynağı iki ayrı temel Presli Bağlantı Yöntemiyle uygulanır;
AW-Paslanmaz çelik elektrot (direnç) kaynağı TS EN ISO 3581’ e göre.
Paslanmaz Çelik gaz altı Presli Bağlantı Yöntemleri ile aşağıdaki tiplerde uygulanır:
GTAW: Gaz tungsten ark kaynağı PAW: Plazma ark kaynağı GMAW: Gaz metal ark kaynağı FCAW: Akı özlü ark kaynağı LBW: Lazer ışını kaynağı
Paslanmaz çelik boru tesisatı üzerindeki tüm kaynaklar TS EN ISO 3581’e göre görsel olarak incelenecektir. Tahribatsız muayene, radyografi ve boya penetran muayene kullanılarak ve TS EN 806'da detaylandırılan ölçüde uygulanacaktır.
5.4.2. Kaynaklı Bağlantı Elemanları
Östenitik kaynaklı bağlantı elemanları prensip olarak ya alın kaynağı veya soket kaynağı ile yapılır. Alın kaynağı yapılan bağlantı elemanları ASTM A403/A403M’e göre Östenitik 304, 304L, 316, 316L dövme paslanmaz çelik ASME B16.9’e göre uyumlu CR sınıfı olmalıdır. Soket
107
kaynaklı bağlantı elemanları ise ASME B16.11 uygun WP-S, WP-W, WP-WX, WP-WU sınıflarının birinde olmalıdır.
Ferritik ve Martensitik kaynaklı bağlantı elemanları da prensip olarak alın kaynaklı ve soket kaynaklı olarak ASTM A815/A815M’ e uygun olarak 430, 410 malzeme sınıfı çelikler için ASME B16.9 uygun CR sınıfında alın kaynağı yapılır. Soket kaynaklı bağlantı elemanları ise ASME B16.11 uygun WP-S, WP-W, WP-WX, WP-WU sınıflarının birinde olmalıdır.
Resim 5-1 Paslanmaz Çelik Soket bağlantı
Resim 5-2 Paslanmaz Çelik Alın Kaynak bağlantı
Soket kaynak malzemeleri alın kaynağı malzemeleri
Not: Tüm bağlantı elemanlarının ilgili standarda göre kalite kontrol sınıflarıdır. Aşağıdaki İşaretler, yapılan kaynak kontrolünün içeriğini tanımlar;
WP-S - dikişsiz bağlantı ekipman imalatı
WP-W - kaynaklı fiting imalatı ve sonrasında röntgen kontrolü yapılmış WP-WX - kaynaklı fiting imalatı sonrasında tüm kaynaklar röntgen kontrollü
WP-WU - kaynaklı fiting imalatı sonrasında tüm kaynaklar ultrason ile kontrol edilmiş
Çekme (Bükme) Dirsekler
Dış çapı 50 mm ve daha küçük boyutlar için alan ve görünümün izin verdiği yerde çekilmiş dirsekler kullanılabilir. Standart kalıplar ve bükme makineleri kullanılırsa bunlar soğuk olarak bükülebilir.
Montajdan önce, düz veya soğuk çekme tüm borular TS EN 806'da belirtilen ısıl işlem görmüş durumda olmalıdır. Boru dış çapının 3,5 katı veya daha büyük bir yarıçapa soğuk büküldüğünde ve daha önce ısıtılmışsa, yeniden ısıtma gerekmez. Bükülmeden önce belirtilen koşulda işlemden geçirilir.
Standart Dirsekler
Standart dirsekler için boru çapı 65 mm ve üstü çaplar ile çap 155 mm ye kadar ve 50 mm altı için kullanılabilen, çekme dirseklerin yerleştirilemediği yerlerde, uzun yarıçaplı dirsekler, merkez hattı yarıçapı 1½D olarak kullanılmalıdır.
Daha önce müşteri ile kararlaştırılmadıkça, kısa yarıçaplı dirsekler (yarıçap 1D) kullanılmamalıdır.
Resim 4-6 Bakır Borular için Presli bağlantı Makinası
108
Bağlantı parçaları boru ile aynı kalite ve ağırlıkta olmalıdır. Bağlantı elemanlarının duvar kalınlığı, HVCA TR / 5 uygulama kuralında belirtilen toleranslar dâhilinde olması koşuluyla borudan biraz daha büyük olabilir.
Çekilen dirseklerin yerleştirilemediği 15 ila 20 mm çaplar için dişli dirsekler kullanılmalıdır.
Kesme ucu kapalı veya bölümlenmiş dirsekler, yukarıda belirtilen bağlantı parçalarının geçerli olduğu veya uygulanamadığı kaçınılmaz durumlar dışında kullanılmayacaktır.
Kol Ayrımı (Branşman, TE)
Büyük borudan küçük çaplı kol ayrımları büyük boru üzerine kol ayrımı noktasında destek plakası ile kaynaklanabilir. Birbirine yakın çaplı borular için standart patent TE kullanılmalı veya veldolet, sokolet yapılarak hiçbir bağlantı parçası gerekli olmadan devam edilir.
Redüksiyonlar
Alternatif olarak, iki boru ebadını aşmayan küçültmeler için daha büyük boru aşağı doğru kıvrılabilir. Boru eksenleri dirseklerde olduğu gibi eşleştirilecektir. Redüksiyonlar, havalandırma
Alternatif olarak, iki boru ebadını aşmayan küçültmeler için daha büyük boru aşağı doğru kıvrılabilir. Boru eksenleri dirseklerde olduğu gibi eşleştirilecektir. Redüksiyonlar, havalandırma