GENEL BİLGİ

Plastik başlığı altında toplanan genel boru tiplerini kısaca aşağıdaki başlık altında toplamak mümkündür. Bu malzemeler aynı zamanda çelik tesisat borularının yeraltında kullanılması sırasında kaplama malzemesi olarak ta kullanılmaktadır.

ABS : Akrilonitril Butadin Stren PB : Polibutilen

PE-X : Çapraz Bağlı Polietilen

PE- RT : Yüksek Sıcaklığa Dayanımlı Polietilen Borular PVC : Polivinil Klorür

PVC-C (CPVC) :Klorlu Polivinil-Klorür

Çok Katmanlı : Alüminyum ara katmanlı PE veya PEX komposit.

HDPE : Yüksek Performanslı Polietilen (olarak bilinir) PP : Poliproplen (takviyesiz, takviyeli, komposit vb.) PVDF : Poliviniliden Florür

CTP : Cam Elyaf Takviyeli Boru DC : Çift Cidarlı Borular

Plastik esaslı ve termoset borular her bir tesisat anlatılırken verilen tablolarda görüleceği üzere neredeyse tüm tesisatlarda bir veya birkaçı tüm basınç sınıflarında kullanılmaktadır.

Sırası ile plastik tesisat borularının temel özelliklerini ve çalışma sınırlamalarını tarif edelim.

Uygulama seçim tabloları ile bağlantı elemanları tip ve niteliklerini yukarıda verilen sıra ile açıklayalım. Bu açıklama özellikle tesisatlar için malzeme ve bağlantı yöntemleri ne göre bağlantı elemanlarını seçerken çok önem taşımasına rağmen ülkemizde yaygın olarak PPR3 su tesisatları, PVC-UPVC atık su tesisatları ile yağmur suyu tesisatları, PE ve PEX borular sıcak su tesisatları, HDPE-CTP temiz su ana hat ile yangın su tesisatları kullanımında yaygın olarak bilinmesine rağmen sınırlı bağlantı yöntemleri ile el alışkanlığı ile kullanılmaktadır.

Hatta bazı zamanlarda tesisatlarda yanlış yerlerde yanlış malzeme ve bağlantı yöntemi kullanıldığı ve yıllarca problem çıkarmasına rağmen bilgi eksikliğinden dolayı düzeltilemediği görülmüştür.

SDR: Standart Boyut Oranı anlamına gelir. Boruların tanımlanmasında kullanılan bir parametre olup, dış çapın et kalınlığına oranıdır

MRS: Hammadde Sınıfı MRS (mpa)

Ayrıca bu kısımda bazı boru ve bağlantı elemanlarının çeşitli bağlantı yöntemleri dahil SDR olarak farklı basınç ve sıcaklık değerleri için de üretici tarafından çeşitli kimyasal formül değişiklikleri ile sağlanabileceği de çoğu meslektaşımız tarafından bilinmemesinden dolayı yanlış işlemler devam etmektedir. SDR üretilmiş basınç sınıfı [ ] MPa ve sıcaklık sınıfı[ ] °C borular ihtiyaç dahilinde basınç sınıfı ve çalışma sıcaklığı tasarımcı tarafından doğru olarak tarif edilmiş olmalı ve bağlantı elemanları üretici tarafından teyit edilerek yöntemi ve boru seçimi sağlanmalıdır.

124 PVC BORULAR, UPVC

ASTM D1784 ‘e göre minimum 12545 Sınıf ve ASTM D1785’ e göre et kalınlığı Sch40 veya 80 olarak üretilmiş veya ASTM D2241’e uygun olarak SDR üretilmiş basınç sınıfı [ ] MPa ve sıcaklık sınıfı [ ] °C borulardır.

CPVC BORULAR

STM D1784 ‘e göre minimum 23447 klas ve ASTM F441/F441M’ e göre et kalınlığı Sch.40 veya 80 olarak üretilmiş veya ASTM F442/F442M’e uygun olarak SDR üretilmiş basınç sınıfı [ ] MPa ve sıcaklık sınıfı [ ] °C borulardır.

PVDF BORULAR

Yüksek saflıkta PVDF, ASTM D3222‘e göre bütün boru çapları için Sınıf ve et kalınlığı Sch.40 veya 80 olarak üretilmiş veya SDR ’e göre üretilmiş basınç sınıfı 1.03 MPa ve sıcaklık sınıfı 23°C borular veya basınç sınıfı 1.6 MPa ve sıcaklık sınıfı 23°C borulardır.

ABS BORULAR

ASTM D3965‘e göre minimum 42222 Sınıf ve ASTM F441/F441M’e göre et kalınlığı Sc.40 veya 80 olarak üretilmiş veya ASTM D1527’e uygun olarak SDR üretilmiş basınç sınıfı [ ] MPa ve sıcaklık sınıfı [ ] °C borular. ABS borular çeşitli sıcaklık dalgalanmalarına karşı problem çıkartmadığı için uzama kısalmalara karşı genleşme parçası koymak yerine boru eksenindeki yer değiştirme ile genleşme ve kısalmalara karşı kullanılabilir.

PE BORULAR

Plastik Boru Sistemleri, ülkemizde TS EN 12201-2+A1 Basınçlı İçme ve Kullanma suyu, drenaj ve pissu devreleri için geçerlidir.

Borular PE malzemeden sıcak çekilerek ASTM D3350‘e göre minimum 324433-C Sınıf ve ASTM D3035’e göre et kalınlığı Sch40 veya 80 olarak üretilmiştir. ASTM D3035’e uygun olarak SDR üretilmiş 100 mm altı çaplar için basınç sınıfı [ ] MPa ve sıcaklık sınıfı [ ] °C ve ASTM F714’e uygun olarak SDR üretilmiş 100 mm ve üstü çaplar için basınç sınıfı [ ] MPa ve sıcaklık sınıfı [ ] °C borulardır. ASTM D2239 göre üretilmiş tüm çaplar için bağlantı elemanları PE borular SDR üretilmiş basınç sınıfı [ ] MPa ve sıcaklık sınıfı [ ] °C veya ASTM D2239 ‘e göre borular sch40 uygun bağlantı elemanları ile kullanılır.

PE esnek hortumlar ise ASTM D3350’e göre düşük yoğunluklu PE ve ASTM D2737 ‘e uygun ölçülerde veya ASTM D3350’e uygun çapraz bağlı ve en az hücre sınıflandırması 35400 ve ASTM F876 uygun ölçülerde nominal et kalınlığı ve çapı boru et kalınlıklarındadır.

Petrokimya gelişimi ile tanımlanmış Polietilenler yoğunluklarına göre LDPE (Low Density Polyethylene) Alçak Yoğunluklu Polietilen, MDPE (Medium Density Polyethylene) Orta Yoğunluk Polietilen, HDPE (High Density Polyethylene) Yüksek Yoğunluklu Polietilen sınıflandırılmışlardır.

Yüksek Yoğunluklu Polietilenler diğerlerin göre daha güçlü bir dayanıma sahiptir. MRS (Minimum Required Strength) değer MDPE için 8, HDPE ürünleri için 10 olarak hesaplanmıştır. Bu HDPE ler için daha düşük et kalınlığı değerinde daha büyük bir dayanımı dolayısı ile daha çok akışkan geçmesini sağlar. MDPE ürünler ise daha büyük et kalınlığı değeri ile dış darbelerle oluşan çatlak ve ve yarılma konusunda avantajlar sağlar.

125 KAUÇUK LASTİK GENLEŞEN BORULAR GENLEŞEN HORTUMLAR

Genleşen hortumlar takviyeli veya takviyesiz ve dış kaplamalı veya dış kaplama olmadan üretilirler. RMA IP-2 Sınıf 212-A standardında üretilmiş hortumlar, 1.03 MPa veya asgari patlama basıncı çalışma basıncının 4 kat üzerinde olmalıdır. Hortumlar nominal çapları mm cinsinden RMA IP-2toleranslarını karşılayacak şekilde olmalıdır. Hortum dönüş yarıçapı hortum iç çapının 6 katı olmalıdır.

Hortum malzemesi, fluoro Elastomerik (FKM), izobütilenüzopren, Butadin akronitril, kloropren veya doğal poliizopren ASTM D2000’ göre kalite [ ], Tip [ ], sınıf [ ] SDR temel ihtiyaçları karşılayacak malzemeler olmalıdır.

Hortum güçlendirme takviye malzemeleri sırası ile ve ihtiyaca göre, tek tel örgü, iki spiral tel ve tek tel örgü, iki viskon (rayon) örgü, tek tekstil örgü ve tek tel örgü, sentetik cam elyafı (fiber), 4 veya 6 katmanlı hafif veya ağır spiral tel ile yapılır. Takviyesiz çıplak da olabilir.

Hortum dış kaplama malzemeleri sırası ile ve ihtiyaca göre, sentetik kauçuk, ince şeritsiz, tekstil örgü, termoplastik veya kaplamasız yapılır.

CAM ELYAFI TAKVİYELİ BORULAR (CTP-FRP-GRP)

CTP boru esnek davranış gösteren, cam elyaf takviyeli termoset reçine ve silika kumdan oluşan komposit bir malzemedir ve TS EN 1796 ve ISO 10639 (su temini) standartlarında üretilir.

Savurma Döküm (santrifüj) Presli Bağlantı Yöntemi ile üretilen CTP borularında, cam elyaf, polyester reçine ve silika kum kullanılmaktadır.

Resim 7-1 Cam Elyaf Takviyeli Boru

CTP borular kullanıldığı tesisatlar için üreticinin oluşturduğu sertifikalar ile tanımlanır. ASTM D2310 ve ASTM D2992 standartlarında tarif edilen boru çap ve et kalınlıklarına ve iç basınç değerlerine göre 0,69 MPa, tüm boru ve bağlantı elemanları tek bir üretici tarafından imal edilirler.

ASTM D3754’e göre CTP borular tip 1, 2, 3, 4, doğrusal (lineer) sarım ile yüzey tabaka kalınlığında, basınç sınıfında, boru sertliğinde üretilirler. Projelerde kullanılan boru çap ölçülerine bağlı olarak boru iç çapları birbirlerine uyacak şekilde tüm boru ve bağlantı elemanları üretilir.

126 ÇİFT CİDARLI BORULAR (DC)

Çift cidarlı borular ASME B31.3.’e göre tüm şartları karşıladıktan sonra kullanıldığı tesisatlar için üreticinin oluşturduğu sertifikalar ile tanımlanır. Özel olarak borularda oluşan kırılma, delinme ve ezilme gibi nedenler ile boru içindeki akışkanın çevresel faktörlerden dolayı oluşturması muhtemel problemleri ortadan kaldırmak amacı ile üretilirler. Çeşitli kimyasal akışkanlar için yeraltı ve yerüstü hatları, yeraltı yakıt hatları, paslandırıcı veya yeraltı suyuna karıştığında ekolojik dengeyi bozan tüm alışkanlar için bu tip borular kullanılmaktadır.

SIVIYI TAŞIYAN ANA BORU:

DC boru sistemleri PVC, CPVC, PVDF, PE plastik borulardan Sch.40 veya 80 olarak veya SDR standartlarında paslanmaz çelik 304 Sch.10 ve 40 veya şartnamede talep edilen basınç sınıfı [ ] MPa ve sıcaklık sınıfı [ ] °C karşılayan CTP borudan üretilirler. Bu borular için flanş bağlantı elemanları ve ikinci dış katmanın imalatına izin vermeyen bağlantı elemanları kullanılmaz.

Üretilen boru, her türlü uzama, kısalma, dönüş ve doğrultu değiştirmeleri ikinci boruya zarar vermeyecek şekilde planlanarak imal edilirler.

ANA BORUYU SARAN KILIF BORU:

Dış boru veya koruyucu kaplaması PVC, CPVC, PVDF, PE plastik borulardan Sch.40 veya 80 olarak veya SDR standartlarında veya karbon çelik sch.40 veya 80 olarak veya paslanmaz çelik 304 Sch.10 veya 40 olarak veya yukarıda anlatıldığı üzere şartnamedeki talepleri karşılayacak şekilde üretilir. Dış boru dış ortam şartlarına dayanıklı, ortam sıcaklıklarının değişiminden ve çalışma basınç sınıfı [ ] MPa ve çalışma sıcaklık sınıfı [ ] °C karşılayacak şekilde üretilir.

Üretilen boru, her türlü uzama, kısalma, dönüş ve doğrultu değiştirmeleri iç boruya zarar vermeyecek şekilde planlanarak imal edilir. İkinci dış kılıf boru iç boru ile arasındaki boşluk ya bölüm-bölüm ya da bütün şekilde en alt seviyede drenaj edilmeli ve en üst seviyede hava tahliye edilebilmeli ve kurutulabilmeli, aynı zamanda basınçlı hava ile de test edilebilmelidir. Drenaj ve basınç tahliye ekipmanları bağlanabilir şekilde olmalıdır. Aynı zamanda bu boşluk montajdan sonra sızıntı kontrol kablosu koymaya da izin vermelidir. Asgari boşluk 19 mm veya [ ] mm olmalı ve boru üzerindeki çekme ağızları en fazla düz boyda 150 m [ ] m ve her 90 ° dönüş için 45 m [ ] m de bir konulmalıdır.