9.1. GENEL GEREKLİLİKLER
Bağlantı parçaları ve boru hattı aksesuarları için uçlar (dişli, flanş, yivli, vb.) boru hattına uyacak şekilde seçilmelidir. Vana montajları, kolunun tam hareketine izin verecek şekilde monte
edilmelidir.
9.2. VANA YERLERİ VE FONKSİYONLARI
Çeşitli boru tesisatları için kullanılan vana tip malzeme özellikleri birbirinden farklı olsa da sıcaklık ve basınç çalışma değerleri, bağlantı şekilleri ile kullanılacağı yere göre nitelikleri değişmektedir.
Bu kısımda genel olarak sadece işlev ve tipik kullanıldığı yer ve tiplerine göre sadece genel bilgi olarak tarif edilmiştir. Esas olarak vana ve diğer aksesuarların teknik detaylı şartname ile
kullanılacak malzeme ve bağlantı şekilleri proje şartnamelerine göre olmak zorundadır.
9.2.1. Kesme Vanaları
Kesme vanaları, prensip olarak herhangi bir su veya akışkan deposu, depolama tankı veya ana boru devreleri üzerinde kullanılan cihazları, pompa, sıcak su, kızgın su, buhar kazanı,
kompresör, eşanjör, kondenser, soğutma grubu vb. boru devresinden izole etmek için kullanılır ve bunlar giriş tarafındaki boru basıncını tutacak nitelikte ve sızdırmazlık özelliğinde olmalıdır.
Kesme vanaları, ana boru devreleri boru branşman devrelerini izole etmek için de kullanılır.
Genel olarak ister kullanım su, isterse yangın su deposu, yakıt deposu gibi akışkanların çıkışlarında sürgülü vana (King Valf) kullanılır. Bu vanalar depo tarafında yeterli basınç olmadığı zaman sızdırdıkları için bu vanalar seçilirken minimum statik yükseklik sızdırmazlığı imalatçıya bildirilerek temin edilmelidir. Yangın ve yakıt vanaları için ayrıca başka sertifikalar ve onayları istenmektedir.
Dişli bağlantının sökülebilir olabilmesi için vananın çıkış tarafında (söküleceği taraf) rakor bağlantısı mutlak olmalıdır.
İki flanş arasına Sıkıştırılabilir (wafer) tipte olan kesme vana bağlantıların da (kelebek veya benzeri), sökülecek vana tarafında, sökülebilmesi için ayrı bir flanş boru parçası olmalıdır, ya da flanş bağlantılı kulaklı (lug) tip vanalar kullanılmalıdır
Özellikle Kelebek vana kullanımlarında olmak üzere ve diğer sürgülü vanalar için de olmak üzere, yüksek basınçlı devre ve/veya fazla yüklerin oluştuğu büyük çaplı hatlardaki vanaların açma/kapatma kolları, dişli tahrikli volanlı tipler olarak kullanılmalıdır. Volan üzerine
uygulanacak insan kuvveti ergonomik olarak vanaların bulunduğu seviyeleri, vanaların açılma ve kapanma süreleri vuruntu ve tesisat titremesine (surge pressure) izin vermeyecek şekilde seçilmelidir.
Emniyetli çalışma koşullarını sağlamak için buhar /kondens devreleri gibi riskli devrelerdeki kesme vanaları uçları boşta kalacakları zaman, mutlaka vananın açık tarafı bir tapa veya kör flanş veya boru tapası ile kapatılmalıdır.
9.2.2. Basınç Ayar (Düşürme) Vanaları (Dinamik veya Statik)
Özellikle temiz su tesisatı şehir şebeke su basıncı bölgesel kod farklarından dolayı tesisat işletme boru basıncı üzerinde olabilir veya gerek sıhhi tesisat gerek ise ısıtma soğutma
159
devrelerinde yüksek katlı bina içerisindeki Boru devrelerindeki farklı basınç gereksinimleri ve akışını gereken oranda ayarlamak için dağıtım devrelerine “Basınç Ayar Vanaları” takılmalıdır.
Akış ölçümleri okumak için ayar vana üstünde veya yoksa boru hattı üstüne basınç göstergeleri ve test noktaları tesis edilmelidir.
Akış kontrolünü ve uygun vana otoritesini sağlamak için basınç ayar vanaları, doğru basınç düşüşü için boyutlandırılmalıdır, ayar vana çapı, normal boru çapından düşük olabilir.
Ayar vanaları, ayarlarını korumak için, kilit korumalı ve/veya ayar değerini sabitleyen bir mekanizmalı olası tercih edilmelidir. Ayar değerinin kolayca değişmemesini sağlayacak bir özelliğe sahip olmalıdır.
9.3. DİĞER VANALAR VE ÖLÇME EKİPMANLARI 9.3.1. Emniyet Vanaları
Tüm kapalı devre tesisat sistemlerine basınç güvenliğinin sağlanması için emniyet vanası mutlak takılmalıdır. Vana Seçimi, sistemin emniyetli çalışma basıncına bağlı olarak ve devre üzerindeki tüm boru elemanlarının emniyetli çalışma basıncında basınç sınır değerinden daha düşük değerde olması sağlanmalıdır. Bu vanalar mutlaka dikey olarak monte edilmeli ve arada başka devre ayırıcı bir eleman olmaksızın doğrudan boru sistemine takılmalıdır. Arada bir küresel vana kullanılması durumunda vana nın kilitlenebilir olması ve vana açık pozisyonda kilitlenmesi sağlanarak kullanılmalıdır.
Boru hattı bağlantısı çapı ile emniyet vana giriş çapı aynıdır. Ayrıca sıkıştırılamayan (su, yağ vb.
sıvılar) akışkan hatlarındaki emniyet vanaları, oransal kalkışlı olabilir. Buna karşın sıkıştırabilen (buhar, basınçlı hava vb. gazlar) akışkan hatlarında ise Tam Kalkışlı (ani açmalı) tipte emniyet vanaları kullanılmalıdır. Oransal kalkışlı vana kullanıldığında süpersonik ses ve tesisat üzerinde titreşim oluşur. (surge pressure)
Emniyet vana boşaltma boruları düzgün ve sağlam bir şekilde desteklenmeli ve vana gövdesine hiçbir yük getirilmemelidir. Tahliye boru çapı, emniyet vana çıkış çapından daha küçük çapta olmamalı ve de akışa en az direnç gösterebilmek için mümkün olduğunca kısa olmalıdır. Ortama kontrolsüz çıkış olmaması için tahliye borusu döşemeye doğru boru yapılmalıdır
Emniyet vana ayar basıncı, maksimum çalışma basıncının %10'u (veya minimum 0.7 bar) üzerinde, minimum 1.3 bar değerinde olmalıdır. Minimum 1.3 bar değeri gereksiz vana açmalarını engellemek için seçilmiştir.
9.3.2. Şamandıralı Vanalar
Su Depo dolum noktalarının mekanik olarak kontrolünde kullanılır ve vananın girişinde bir mutlaka bir kesme vanası koymak gereklidir.
9.3.3. Çek Valfler (Geri Tepme Ventilleri)
Kullanılacak devre tipi ve şartlarına göre, uygun çek valf tipi (disk tipi, çift klapeli, çalpara vb.) seçilmelidir. Yapısal detaylar servis şartları için (basınç sınıfı, bağlantı şekli, yatay, dikey vb.) uygun olacaktır.
9.3.4. Pislik Tutucular
Tüm tesisatlar için Cihazları (Otomatik kontrol vanası, pompa, serpantin vb.) korumak için gerektiğinde ana fabrikada pislik tutucular takılmalıdır, yoksa boru işlerinin devamı olarak cihaz girişlerinde pislik tutucu koymak iyi bir çözümdür. Temizlemeyi kolaylaştırmak için pislik
160
tutuculara bir ön ve sonrasında vana konulmalıdır. Flanşlı ve büyük çaplı tesisatlarda pislik tutucu Y tipi ise sapma tarafı düşeme seviyesine bakmalı, sepet tipi ise boru yatay monte edilmelidir.
9.3.5. Enstrümantasyon ve Test Noktaları
Test, izleme ve ölçme gereksinimleri (sıcaklık, nem, basınç vb.) için, boru devresi üzerinde ve özellikle cihaz bağlantı noktalarında test bağlantıları (manşon, daldırma kovan vb.)
bırakılmalıdır. Bu bağlantıların uzunlukları, boru yalıtım kalınlığı üstünde olmalıdır.
Uygun kendinden contalı test ağızları (hızlı bağlantı uçları vb.) ana fabrikaya olan bağlantıların her iki yanına, her birincil ısı değiştiricisi ve otomatik kontrol vanasının her iki yanına
takılmalıdır.
Boru devresi üzerindeki kalıcı enstrüman elemanları, çizimlerde belirtildiği gibi ve aşağıda belirtilen genel özelliklerde sağlanmalıdır.
9.3.6. Basınç Göstergeleri, Manometreler
Pompanın emme ve basma basıncını göstermek için, normal orta sınıf okuması için, çalışma basıncının iki katı bir ölçek okuması olan basınç göstergeleri takılmalıdır. Basınç göstergeleri, kolay okunması için 0100 mm minimum arama boyutuyla çevirmeli tip (analog) olmalıdır. Bu tip basınç ölçme (manometre, vakum metre) elemanları, boru hattına kesme musluklarıyla ve ekipman gösterge iğnesinin titreşimi engellemek için ya uygun bağlantı borusu veya sıvılı tip ölçme elemanı bağlanmalıdır. Ancak kontrol işlemi veya alarm işlemi yapan kontaklı tip manometrelerin bağlantısında, kesinlikle kesme vanası kullanılmaz!
9.3.7. Sıcaklık Ölçerler, Termometreler
Termometreler kolayca okunabilir olacak şekilde seçilmeli, görünür bir yere monte edilmeli ve sistem çalışma sıcaklığı için seçilmelidir. Ayrı pompalanan her devrenin akış sıcaklığını
belirtmek için ayrı ayrı termometreler konulmalıdır. Termometre bağlantılarında kuyruk koruyucu kovan kullanmak gereklidir. Termometre duyargasının uzunluğu boru eksenine gelecek şekilde cihaz seçimi ve montajı sağlanmalıdır.
Çelik kuyruk koruyucu kovanlar, bakır boru hatlarında kullanılamaz.
9.4. ETİKET VE TANIMLAMALAR
Boru devresi ve üzerindeki elemanların tanımlama gereksinimleri, müşteri istek ve standartları esas alınarak uygulanmalıdır. Genel olarak aşağıdaki bilgiler, etiket uygulamaları için kaynak olması amacıyla özet olarak hazırlanmıştır;
Etiket yapımında kullanılması gereken malzeme seçiminde, boru devresinin olduğu sahanın fiziksel koşullarına uygun ve yatırımcı / Mühendis isteklerine göre yapılması esastır. Özellikle dış hava koşullarındaki etiketler için ayrı ve özel bir çalışma yapılmalıdır. Ama genel olarak, Plastik, komposit, alüminyum, pirinç vb. korozyona dayanımlı malzemeler olabilir. Ayrıca bunların montaj şekli için, kimyasallarla yapıştırma, mekanik vidalama veya zincir ile asılması gibi yöntemlerden biri uygundur.
9.4.1. Boru Devre Etiketleri
a) Tüm yalıtımlı boru hatları için etiketler, vana bağlantı noktalarında, boru galerileri veya bina giriş ve çıkış konumlarında, duvarların veya kat geçişlerinin her iki tarafında ve de 3 m' den fazla olmayan aralıklarla yerleştirilmelidir.
161
b) Boru etiketleri, boru eksenine dik veya paralel olarak düzgün bir şekilde yerleştirmelidir.
Uygulanan etiketler renk kodlu ve yazılı açıklama içeren bir bant şeklinde yapılmalıdır. Etiket ayrıntıları ve renkleri, müşteri istekleri ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Teknik Şartnamelerindeki esaslar doğrultusunda olmalıdır. Özellikle boru içinde taşınan akışkanın etiket üzerinde
tanımlanması en uygun ve tercih edilmesi gereken bir seçenektir.
Buna ek olarak, hizmetin adı, görünür bir konumda bulunan belirlenmiş bir sözlü bantta, akışın yönünü belirten bir okla birlikte belirtilmelidir. Akış(veriş) ve dönüş ana şebekesinde tanımlayıcı sözcükleri eklenmelidir.
c) Yalıtımsız boru hatları ise, boru hattının son kat boya uygulaması ile veya bant uygulaması yapılabileceği gibi, yukarıda açıklandığı şekilde yalıtımlı boru devrelerindeki etiketleme sistemi bu devreler için de uygulanabilir.
9.4.2. Vana ve Cihaz Etiketleri
Cihazların doğru bir şekilde montajını yapabilmek ve tanımlanabilmesini sağlamak için, tedarikçilerden tüm cihazların ve ambalajlarının uygun şekilde etiketlemesi istenir. Bu
etiketlerdeki numaralama sistemi, tasarımcılar tarafından çizimlerde verilen numaralandırma sistemi ile aynı olmalıdır.
Tüm tesisatlar için Kritik ekipmanlar ve vanalar ayrıca etiketlenir, bu etiketler vana numarası dışında açma basıncı, son basınç açma test tarihi, gibi bilgileri de içermelidir. Ayrıca bu etiket numara ve teknik özelliklerinin bilgileri kritik ekipman listesine eklenip yıllık takip edilir. ve kalibre edilme tarihleri de işlenmelidir.
Vanaların (özellikle kontrol ve özel nitelikteki vanaların vb.) sıra takip eden numaralı etiketlerle donatılması gereklidir. Ancak oda içindeki ve dışındaki belirgin yerlerdeki vanalar bundan muaf tutulabilir. Etiketler, vana numarasını ve servisini gösteren sağlam bir nitelikte olmalıdır.
Vanaların konumuna ve numaralandırılmasını gösteren kalıcı bir son ile uygun bir şekilde korunan bir vana takip tablosu da işletmede bulunmalıdır.
162