BAĞLANTI ELEMANLARI

PVC Plastik Boru sistemlerinde kullanılan bağlantı elemanları mevcut boru basınç ve sıcaklık sınıfından daha düşük olamaz. ASTM D1784’ göre bağlantı elemanları asgari hücre yapısı için ASME B1.20.2M, ASME B1.20.1’e göre dişli bağlantılar için PVC malzeme ASTM D2464 standartlarına uygun olmalı, soket tip için ASTM D2466 veya ASTM D2467. Dişli bağlantılarda yağlama gerekmez.

PVC çekme borular ise sıkıştırma bağlantı Presli Bağlantı Yöntemi ile monte edilir. Boruların bağlantı teknikleri için üreticinin talimatlarını esas almak ve basınç/sıcaklık değerini dikkate alarak uygun Presli Bağlantı Yöntemi kullanmak gereklidir.

CPVC BAĞLANTI ELEMANLARI

CPVC Plastik Boru sistemleri bağlantı elemanlarının basınç sınıfları boru basınç sınıfından daha düşük olamaz. ASTM D1784’e uygun nitelikte hücre sınıflandırması 23447, CPVC bağlantı elemanları ASTM F437’e göre ve dişli bağlantılar için ASME B1.20.2M, ASME B1.20.1 uygunlukta, soket bağlantılar için ASTM F438 veya ASTM F438 standartlarına uygunlukta olmalıdır. Dişli bağlantılarda yağlama gerekmez.

132 PVDF BAĞLANTI ELEMANLARI

PVDF Plastik Boru elemanları döküm olarak yapılır. Bağlantı elemanları basınç sınıfı boru ile son teknik şartnamelere göre aynı veya daha üst basınç sınıfında olmalıdır. Flanş conta ve cıvata somun flanş bağlantı kısmında anlatılmıştır.

PVDF çekme borular ise sıkıştırma bağlantı usulü ile monte edilir. Boruların bağlantı teknikleri için üreticinin talimatlarını esas almak ve basınç/sıcaklık değerini dikkate alarak uygun Presli Bağlantı yöntemi kullanmak gereklidir.

ABS BAĞLANTI ELEMANLARI

ABS Plastik Boru elemanları döküm olarak yapılır. Bağlantı elemanları basınç sınıfı boru ile son teknik şartnamelere göre aynı veya daha üst basınç sınıfında olmalıdır. Flanş, conta ve cıvata, somun flanş bağlantı kısmında anlatılmıştır.

PE BAĞLANTI ELEMANLARI

PE Plastik Boru Bağlantı elemanları basınç sınıfı boru ile son teknik şartnamelere göre aynı veya daha üst basınç sınıfında olmalıdır. PE Plastik Boru elemanları döküm olarak yapılır. Alın kaynaklı füzyon tekniği kullanılan bağlantı elemanları ASTM D3261’e uygun, soket ısıtma kaynak füzyon tekniği kullanılan bağlantı elemanları ASTM D2683’e uygun ve aletler de ASTM F1056 standardını karşılamak zorundadır. İtme tip bağlantı elemanları ASTM D2609 standardını karşılamalıdır.

KAUÇUK / ELASTOMER BAĞLANTI ELEMANLARI

Tüm bağlantı elemanları aynı üretici tarafından sağlanmalıdır. Kauçuk elastromer çekme hortumlarda kullanılan tüm bağlantı elemanları özellikleri tanımlanmıştır. Kullanılan bağlantı elemanları ihale şartnamelerinde belirtildiği üzere alüminyum, 304 paslanmaz çelik veya 316 paslanmaz çelik malzemelerden imal edilirler. Hortum uç kısmına bağlantı adaptörü takılarak ASME B1.20.7’e uygun dişli adaptör, çabuk kilit mekanizması veya sıkıştırma halkası bağlantı Presli Bağlantı Yöntemi ile monte edilir. Hortumların bağlantı teknikleri için üreticinin talimatlarını esas almak ve basınç/sıcaklık değerini dikkate alarak uygun Presli Bağlantı Yöntemi kullanmak gereklidir.

Resim 7-5 Kıvrılmış Hortum Bağlantı elemanı

CTP BAĞLANTI ELEMANLARI

CTP boruların bağlantı elemanları flanş hariç ASTM D5685 standardını sağlamak zorundadır.

Elyaf sarma Presli Bağlantı Yöntemi ile yapılan bağlantı elemanları bağlanacakları boru veya

133

kanal ile aynı kalınlıkta olmalıdır. Diğer bağlantı elemanları et kalınlığı en az tanımlanan basınç sınıfında olmalıdır. Flanş ile bilgiler flanş kısmı altında tanımlanmıştır.

DC (ÇİFT CİDARLI) BAĞLANTI ELEMANLARI

Çift cidarlı boruların bağlantı elemanları akışkanın niteliği ve özelliklerine göre fabrika imalatı olup özellikle bağlantı elemanları basınç sınıfı tasarım basıncına eşit veya 5 kat emniyet faktörü ile üretilmelidir.

7.5.1. Dişli bağlantılar

Bazı plastik boru sistemleri yardımcı ekipmana, pompalara, filtrelere vb. bağlamak için boru ucuna takılan dişli parça veya dişli bağlantı parçaları ile bağlanır.

Tüm plastik boru hatları, diş açmaya uygun değildir. Diş açmak durumu plastik boru malzemesine, fiziksel özelliklerine ve beklenen çalışma koşullarına bağlıdır. Diş açmak kararı için ilgili Üreticinin onayı ve tavsiyeleri alınmalıdır.

Diş açma ekipmanının kullanımı, kalın etli, 25 mm ve üstü boru dış çapı ve sınırlı çalışma basınçlarına kadar mümkündür. Metrik borular normalde BSP diş gereksinimleriyle uyumlu dış çapa sahip değildir.

Dişler normal olarak ISO7'in konik formudur, plastik borular için uygun olan kalıplar kullanılmaktadır. Borulara tam derinlikte dişler yağlama olmadan bir işlemle açılmaktadır. ABS ve PVC borulara Solvent ile kaynak yapılabilen dişli adaptör bağlantı parçaları mevcuttur.

Sıkma sadece elle yapılmalı, kayış anahtarı ile ekstra en çok çeyrek tur eklenmelidir. Aşırı gerdirme hasara neden olur ve gereksizdir. Tatmin edici bir sızdırmazlık elde etmek için ABS ve PVC boruların erkek dişlerine asgari bir kalınlıkta PTFE bant sarılmalıdır. Çok kalın bir tabaka birleştirmenin sağlamlığı açısından zararlıdır. Diğer malzemeler için üreticinin önerilerine bakılmalıdır. An-aerobik yapışkanlı yivli macunlar ABS ve PVC'ye kimyasal olarak zarar verebilir ve kullanılmamalıdır.

7.5.2. Solvent ile birleştirme (Yapıştırma)

Solvent yapıştırıcılar malzemeyi eriterek boru ile bağlantı elemanının kimyasal olarak birleşmesi esasına göre çalışır genelde soket birleştirmeler için kullanılır. Mekanik bağlantılardan daha güçlü bir birleştirme sağlar. Uygulanan Solvent yapıştırıcılar, birleştirilen boru malzemesi ile aynı koşullara dayanıklı olmalıdır. Özellikle plastik boru üreticisi tarafından önerilen yapıştırıcılar kullanılmalı ve farklı malzemeleri birbirine Solvent kaynağı yapmak için uzman tavsiyesi almak gereklidir. Örneğin. ABS'den PVC'ye bağlantı yapmak için özel bir çözüm bulmak gerekir. Her plastik boru hattı Solvent kaynağı için uygun değildir

PVC için kullanılacak çözücü malzemeler ASTM D2564 standardında olmalıdır ve uygulama öncesi ASTM F656’e göre seçilen ilk hazırlama Solvent ile yapıştırılacak yüzey uygun hale getirilir.

Not: Türkiye de genelde aşağıda anlatılan zımpara usulü kullanılır, zımpara işlemi eşit ve düzgün yapılma riskinden dolayı yüksek basınçlı tesisatlarda tavsiye edilmez.

CPVC için bu Solvent ASTM F493 uygun ABS için ise ASTM D2235 uygun olmalıdır.

ABS ve PVC boruların Solvent ile yapıştırılması/kaynatılması işleminde aşağıdaki işlemler uygulamalıdır;

134

Öncelikle uygun yapıştırıcı seçilmeli veya gerekirse uygun bir yapıştırıcı karışımı yapılmalıdır.

Boru yüzeyinden iç ve dış çapaklar çıkarılarak boru yüzeyi ince bir testere ile dikine kesilmelidir.

Boru parçaları takıldığında Solvent tabakasının bağlantı yüzeyinden uzaklaştırılmasını önlemek için bir yönlendirici pah açılmalıdır. Boru ve bağlantı temiz ve kaba zımpara bezi ile aşındırılmalı ve tavsiye edilen bir temizleyici ile temizlenmelidir. Temiz bir fırça ile yapıştırıcıyı, boru hattının aşınmış alanları boyunca uzunlamasına darbeler ile uygulayın. Uygulama hızla yapılmalıdır ve kullanılan Solvent miktarı yüzeylerin kaymasına izin vermek için montaj sırasında hala sıvı halde olacak şekilde olmalıdır. Yapıştırıcı uygulana boru parçaları hemen birleştirilmelidir. Boru boyutuna bağlı olarak 5-60 saniyelik bir süre tutarak bağlantıyı sıkıca bastırmak gerekir.

Doğru miktarda yapıştırıcı uygulanması, bağlantı kenarında ve borunun kenarında düzgün bir yapıştırıcı pervazı ile sonuçlanır. Birleşim noktalarının içerisinde aşırı yapıştırıcı birikintilerinden kaçınılmalıdır. Zira bu tip birikintiler özellikle küçük çaplı boru et kalınlıklarını zayıflatabilir.

Solvent yapıştırıcılarının raf ömrü sınırlı olup, açılmış olsa da olmasa da kullanım öncesi mutlaka kontrol edilmelidir.

Test basıncı, birleştirme işleminden sonra en az 24 saat geçene kadar uygulanmamalıdır.

Bununla birlikte çok gerekli olursa birkaç saat içinde birleştirmeleri güvenli bir şekilde kullanmak mümkündür. Normal koşullarda bekleme süresi için formül şöyledir;

20°C'lik çalışma sıcaklığında ve 110 mm boru dış çapına kadar, hat basıncının her bir “bar” değeri için bir saat beklemek gerekir. 110 mm ‘den daha büyük çaplar için ise, “bar” başına bir buçuk saat beklemek en doğru çözümdür.

Aşağıdaki koşullarda birleştirme yapılmamalıdır;

• Islak koşullarda, yağmurda vb.

• Kirli fırçalarla,

• Kirli veya yağlı temizlik bezleri kullanarak,

• Uygunsuz yapıştırıcı veya temizleyicileri kullanarak

Solvent kutusu açık kalırsa, yapıştırıcı hızlı bir şekilde buharlaşır. Kutuların kapalı tutulması gerekir. Yapıştırıcılar temizleyiciyle 'inceltilmemelidir'. Sadece önerilen yapıştırıcılar ve temizleyici kullanılmalıdır. Solvent buharları yanıcıdır, sigara ve çıplak alevlerden kaçınılmalıdır.

Buharların narkotik ve potansiyel olarak ölümcül olmasının yanı sıra yanıcı olduğu için daima yeterli havalandırma sağlayın. Solvent kaynağı yeterli havalandırma olmaksızın kapalı alanlarda kullanılmamalıdır.

7.5.3. Flanş

Her türlü birleştirmede olduğu gibi ilgili üreticinin bilgilerine danışılmalıdır.

PVDF veya ABS flanş ve flanş bağlantı elemanları Sınıf125, tek parça tekerlek göbeği tipinde döküm ASME B16.1, ASME B16.5’e uygun düz yüzeyli veya ASTM A240/A240M’e uygun 304 paslanmaz çelik karşı flanş ASME B16.1 veya ASME B16.5’e göre delikleri delinmiş olarak kullanılır. PVDF veya ABS flanş tek parça plastik döküm saplama uçlu (stub end) olabilir.

Kullanılan contalar, tam yüz PVDF için en fazla 3 mm, ABS için 3.2 mm kalınlığında ASME B16.21’e uygun ve ERP (etilen propilen kauçuk) veya PTFE (politetra flor etilen) malzemeden yapılır.

135

Eğer karşı flanş faturalı ise düz yüzeyli conta kullanılacak ve flanş fatura çapı ile flanş dış çapı arasına dolgu contası konularak cıvata somunun yarattığı moment engellenecektir.

Cıvatalar paslanmaz çelik ASTM A193/A193M’e uygun 8 veya 8M altıgen kafalı olacak ve ASTM A194/A194M’ e uygun altıgen kafalı somun, cıvata -somun ile aynı malzemeden pul ile kullanılır.

CTP el yatırma (Contact Molded veya Hand Lay-Up) flanş ve flanş bağlantı elemanları ASTM D5421’ e uygun tip A veya B klas I veya II basınç sınıfında üretilir. Diğer flanşlar ASTM D4024 tip [ ], Grade [ ], klas[ ], basınç sınıfı [ ] tarif edilerek üretilir. C karşı flanş termoplastik kaplamalı çelik borular için ASTM A395/A395M’e uygun düktil demir döküm veya döküm çelik ASTM A216/A216M Grade WCB ye uygun döner flanş (Van Stone) ASME B16.1veya ASME B16.5‘e göre Sınıf 150 kullanılır.

Etkin sızdırmazlık sağlamak için conta ve flanş yüzleri temiz olmalı ve kir veya diğer engeller bulunmamalıdır.

EN 1092’ye göre tam yüz flanş bağlantı parçalarını (plastikten plastiğe) genellikle cıvata yükünü ve tam yüz contalarını yaymak için faturalı yapmak gerekir. Doğru destek halkasını ve contasını kullanmak çok önemlidir. Flanş bağlantısı yaparken önce contayı doğru konumlandırmalı ve cıvata deliklerinin Boru Hizalaması sağlamak için flanş önce gevşek şekilde monte edilmelidir.

Cıvata kafaları ve somunları altında pullar kullanılmalıdır. Cıvataları doğru sırayla sıkın (üretici talimatlarına bakın). Tüm çok cıvatalı flanşlarda olduğu gibi cıvataları birkaç kez sıkıştırmak gereklidir. Böylece ilk denemede tek bir cıvatayı aşırı sıkıştırarak birleştirmenin bozulmasını önlemek için sıra tekrar edilir.

Aşırı sıkıştırmayı önlemek için tork ayarlı anahtarlar kullanmak doğru olacaktır.

7.5.4. Termal Füzyon Kaynağı

Termal füzyon kaynağı, ısı hasarını önlemek ve tatmin edici bir birleştirme elde etmek için önemli bir beceri gerektirir. Müsaade edilen maksimum sıcaklıklara ve borunun bu tür kaynaklara uygunluğuna ilişkin üreticilerin tavsiyesi dikkate alınmalıdır. Füzyon kaynağını sadece eğitimli/

sertifikalı kişiler yapmalıdır.

7.5.5. Alın Kaynağı

Alın kaynağı, borunun ve/veya bağlantı parçasına ait karşılıklı uçların ısıtılmış bir plakayla önce ısıtılarak sonra hemen parçaların biri birine basınçla tutturulması sonucu oluşan termal kaynak uygulamasıdır. Alın kaynağı, özel ekipman ve yüksek beceri gerektirir. İstenilen kaynak direncini elde etmek için eğitim önemlidir. Kaynak kuvveti, basınç altındaki performansın birleştirilecek olan boru veya bağlantı elemanlarının dayanımını aşacağı şekildedir.

Not: Alın kaynağı hem içte hem de dışta bir kaynak boncuğu oluşturur. Bunlar genellikle bırakılır ancak gerekirse özel aletler kullanılarak çıkarılabilir.

7.5.6. Soket Kaynağı

Soket kaynak işlemi alın kaynağı tekniğinde olduğu gibi birleştirilecek yüzeylerin ısıtılması ile olur.

Bu Presli Bağlantı metodu soketin iç yüzeyine ve borunun dışına ısı uygulaması yapılır.

7.5.7. Elektro füzyon

Elektro füzyon kaynak işlemi PB ve HDPE borular için yaygın olarak kullanılır. Ancak tüm plastik borular için uygun değildir.

136

Bir ısıtma elemanı kullanarak yapılan “elektro füzyon” kaynağının avantajı hantal alın füzyon makineleri olmaksızın hızlı ve kolaylıkla işlemin yapılmasıdır. Füzyon işlemi sırasında boruyu tutmak için daha küçük kelepçeler yeterli olur. Operatör ve çevresel etkiler en aza indirgenmiş olduğundan tutarlı ve yüksek bütünlüklü kaynakların elde edilmesi daha kolaydır.

Birleştirilecek yüzeylerin kirli olması, birleştirmenin bütünlüğünü etkiler. Bu nedenle imalatçının tavsiyelerine göre temizlenmesi ve hazırlanması önemlidir.

7.5.8. Sıkıştırma Elemanları

Bazı plastik borular standart pirinç sıkıştırma bağlantı parçaları kullanarak birleştirilebilir, ancak çoğu üretici kolay ve çabuk kurulum sağlayan alternatif plastik bağlantı parçalarını kullanmaktadır. Üretici talimatlarına her zaman uyulmalıdır.

PVC, PVDF ve PE çekme borular, ASTM B124/B124M’e uygun dövme pirinç alaşımı C37700 malzemeden somun, kovan ve gövde veya asetal-poliproplen, polivinidenflorid (PVDF) malzemeden somun, gövde ve Elastomerik o-ring sızdırmazlık elemanı, poliproplen, gövde ISO 228-1 veya ASME B1.1 düz dişli (kılıf ve tutma somunu) [ ] kPa bağlantı elemanı kullanılır.

Tüm sıkıştırma bağlantı parçaları, boru ve bağlantı parçası ile kapama halkası, sızdırmazlık halkası arasındaki bağlantıyı tasarıma bağlı olarak bağlantı elemanı içinden sızdırmaz hale getirir. Bu nedenle kir, kum veya talaş vb. ile sızdırmazlığa müdahale edilmemelidir. Boruların ve soketlerin uçları kare şeklinde kesilmeli, çapaklardan ve keskin kenarlardan veya yüzey çiziklerinden arındırılmalıdır. Polietilen (PE, HDPE), Polibutilen (PB) ve çok katmanlı borular, testere yerine mandallı makaslarla kesilmelidir. Metal tutma halkaları bir contayı etkilemek için ya da boruyu kavramak için deforme olduklarından tekrar kullanılamaz.

Polietilen ve Polibutilen borular için iç destek kovanları (tipik olarak bakır, pirinç veya paslanmaz çelik) kullanılır. Bu, borunun aşamalı deformasyonunu (sürünme) ve nihai sızıntıyı önlemek içindir. Boru içinde taşınan sıvıların destek kovanlarından olumsuz bir şekilde etkilenmeyeceğini veya olumsuz bir şekilde etkilemeyeceğini kontrol etmek hayati önem taşımaktadır. Destek kovanları birbirleriyle değiştirilemez.

Bazı üreticiler, montaj sırasında aşırı mekanik güç kullanarak boruların ve bağlantı parçalarının hasar görmesini önlemek için uygun bir yağlama maddesinin kullanılmasını önermektedir.

Yağlayıcıların seçimi ve uygulaması, belirli malzeme için üreticinin tavsiyelerine uygun olmalıdır.

7.5.9. İtmeli Bağlantılar

İtmeli bağlantı parçaları normalde bir plastik gövdede kılavuz halka, tutma halkası ve O-ring contadan oluşur. Bazı armatürler sökülemeyen kalıcı sabitleme sağlarken diğerleri sökülebilir veya borunun bileziği bastırılarak çıkarılmasını sağlar.

Sıkıştırma bağlantı parçaları hakkında yapılan yorumlar, itme geçirme bağlantı parçaları için de geçerlidir. Borunun ucunun kare şeklinde olması ve pürüzsüz olması yerleştirme sırasında O-ringe zarar verebileceğinden dolayı çok önemlidir. Montaj esnasında aşırı mekanik kuvvet kullanılarak boru ve bağlantı parçalarının hasar görmesini önlemek için uygun bir yağlayıcı kullanılması önerilebilir.

Plastik boru bağlantı elemanlarının hepsi değil, fakat bir kısmı aynı dış çapta bakır borusunu kabul edebilir.