Yakıt İthalatı Değişkenleri

Yakıt ithalatı ölçüleri, dünya üzerindeki enerji rezervlerinden, ülkenin ihtiyacının karşılanması amacıyla yapılan ithalatın güvenliğini tanımlamak için kullanılmaktadır. Bu kategoriye ait her bir değişken aşağıdaki şekilde tanımlanmaktadır.

a. Petrol İthalatı Güvenliği (PİG)

Tanım: Bu değişken, ülkenin petrol ithalatının hangi ülkelerden ne oranda

gerçekleştirildiğini tanımlamaktadır. Ne kadar fazla ülkeden ithalat yapılıyorsa, yani tedarikçi çeşitliliği ne kadar yüksekse, güvenlik seviyesi o derece yüksektir. İthalattaki yoğunlaşmanın ölçülmesi için HHI kullanılmaktadır. HHI büyüdükçe, piyasanın büyük çoğunluğunun az sayıda ülkenin kontrolünde olduğu anlaşılmaktadır. Veriler EPDK istatistiklerinden alınmıştır.

Hesaplama Yöntemi 2 2 2 2 ... N C B A HHI_Pİİ      (4.13) Burada;

HHIPİG : PİG için Herfindahl Endeksi

PİG : Petrol İthalat Güvenliği

A : A ithalattaki payı (%)

B : B ithalattaki payı (%)

C : C ithalattaki payı (%)

N : N ithalattaki payı (%)

Bu çalışmadaki endeks, güvenlik endeksi olduğundan, değişkenler büyüdükçe güvenliğin artması gerekmektedir. Bu sebeple, ilgili katsayı ile çarpılacak olan değişken:

PİG=1 – HHIPİG (4.14)

b. Uzun Vadeli Doğalgaz İthalatı Güvenliği (UVDİG)

Tanım: Bu değişken, ülkenin uzun vadeli (al ya da öde) ithalatının hangi

ülkelerden ne oranda gerçekleştirildiğini tanımlamaktadır. Ne kadar fazla ülkeden ithalat yapılıyorsa, yani tedarikçi çeşitliliği ne kadar yüksekse, güvenlik seviyesi o derece yüksektir. İthalattaki yoğunlaşmanın ölçülmesi için HHI kullanılmaktadır. HHI büyüdükçe, piyasanın büyük çoğunluğunun az sayıda ülkenin kontrolünde olduğu anlaşılmaktadır. Veriler EPDK istatistiklerinden alınmıştır.

2 2 2 2 ... N C B A HHI_UVDİV      (4.15) Burada;

HHIUVDİG : UVDİG için Herfindahl Endeksi

UVDİG : Uzun Vadeli Doğalgaz İthalatı Güvenliği

A : A ülkesinin ithalattaki payı

B : B ülkesinin ithalattaki payı

C : C ülkesinin ithalattaki payı

Bu çalışmadaki endeks, güvenlik endeksi olduğundan, değişkenler büyüdükçe güvenliğin artması gerekmektedir. Bu sebeple, ilgili katsayı ile çarpılacak olan değişken:

UVDİG=1 – HHIUVDİG (4.16)

Olarak ifade edilmektedir.

c. Spot Piyasa Doğalgaz İthalatı Güvenliği (SPDİG)

Tanım: Bu değişken, ülkenin darboğaza girdiği durumlarda, uzun vadeli

anlaşma olmadan piyasadan ithalatının hangi ülkelerden ne oranda gerçekleştirildiğini tanımlamaktadır. Ne kadar fazla ülkeden ithalat yapılıyorsa, yani tedarikçi çeşitliliği ne kadar yüksekse, güvenlik seviyesi o derece yüksektir. İthalattaki yoğunlaşmanın ölçülmesi için HHI kullanılmaktadır. HHI büyüdükçe, piyasanın büyük çoğunluğunun az sayıda ülkenin kontrolünde olduğu anlaşılmaktadır. Veriler EPDK istatistiklerinden alınmıştır.

Hesaplama Yöntemi 2 2 2 2 ... N C B A HHI_SPDİP      (4.17) Burada;

HHISPDİP : Herfindahl Endeksi

SPDİG : Spot Piyasa Doğalgaz İthalatı Güvenliği

A : A ülkesinin ithalattaki payı (%)

B : B ülkesinin ithalattaki payı (%)

C : C ülkesinin ithalattaki payı (%)

N : N ülkesinin ithalattaki payı (%)

Bu çalışmadaki endeks, güvenlik endeksi olduğundan, değişkenler büyüdükçe güvenliğin artması gerekmektedir. Bu sebeple, ilgili katsayı ile çarpılacak olan değişken:

SPDİG=1 – HHISPDİG (4.18)

Olarak ifade edilmektedir.

d. Kömür İthalatı Güvenliği KİG)

Tanım: Bu değişken, kömür ithalatının hangi ülkelerden ne oranda

gerçekleştirildiğini tanımlamaktadır. Ne kadar fazla ülkeden ithalat yapılıyorsa, yani tedarikçi çeşitliliği ne kadar yüksekse, güvenlik seviyesi o derece yüksektir. İthalattaki yoğunlaşmanın ölçülmesi için HHI kullanılmaktadır. HHI büyüdükçe, piyasanın büyük çoğunluğunun az sayıda ülkenin kontrolünde olduğu anlaşılmaktadır. Veriler EPDK, TKİ ve ETKB istatistiklerinden alınmıştır.

Hesaplama Yöntemi 2 2 2 2 ... N C B A HHI_Kİİ      (4.19) Burada;

HHIKİG : KİG için Herfindahl Endeksi KİG : Kömür ithalatı güvenliği

A : A ülkesinin ithalattaki payı (%) B : B ülkesinin ithalattaki payı (%) C : C ülkesinin ithalattaki payı (%) N : N ülkesinin ithalattaki payı (%)

Bu çalışmadaki endeks, güvenlik endeksi olduğundan, değişkenler büyüdükçe güvenliğin artması gerekmektedir. Bu sebeple, ilgili katsayı ile çarpılacak olan değişken:

KİG=1 – HHIKİG (4.20)

Olarak ifade edilmektedir.

e. Petrol, Kömür ve Doğalgaz İthalat Harcamaları (PKDİH)

Tanım: Bu değişken, ülkenin birincil enerji ithalatı için ödediği tutarın

ihracat tutarına oranını ifade etmektedir. Bu oran ile ihracat ile elde edilen dövizin ne kadarının enerji ithalatına kullanıldığı ve enerji ithalatının dış ticaret hadlerine etkisi hakkında bilgi edinilir. Veriler EPDK, TKİ, ETKB ve TÜİK istatistiklerinden alınmıştır. Hesaplama Yöntemi İhracat PKDİK BEİE1 (4.21) Burada;

BEİE : Birincil Enerji İthalatı Endeksi (%)

PKDİH: Petrol, kömür ve doğalgaz ithalatı harcamaları (USD)

Bu çalışmadaki endeks, güvenlik endeksi olduğundan, değişkenler büyüdükçe güvenliğin artması gerekmektedir.

2012 yılı için petrol, kömür ve doğalgaz ithalatı harcamaları endeksinin değeri, 0,61’dir.

f. Petrol, Kömür ve Doğalgaz İthalat Harcamalarının (PKDİH) GSYH’ya Oranı

Tanım: Bu değişken, ülkenin birincil enerji ithalatı için ödediği tutarın

GSYH’ya oranını ifade etmektedir. Böylece, ülkenin üretmiş olduğu mal ve hizmetlerin ne kadarının enerji ithalatı için harcandığı ve enerji ithalatının GSYH içindeki ağırlığı ve ortalama enerji ithalatı eğilimi belirlenir. Veriler EPDK, TKİ, ETKB ve TÜİK istatistiklerinden alınmıştır.

Hesaplama Yöntemi OEİE GSYH PKDİK  1 (4.22) Burada;

PKDİH: Petrol, kömür ve doğalgaz ithalatı harcamaları (USD) GSYH : Gayrisafi Yurtiçi Hâsıla (USD)

OEİE : Ortalama enerji ithalatı eğilimi (%)

Bu çalışmadaki endeks, güvenlik endeksi olduğundan, değişkenler büyüdükçe güvenliğin artması gerekmektedir.

g. Akaryakıt İthalatı Güvenliği (AİG)

Tanım: Bu değişken, akaryakıt ithalatının hangi ülkelerde ne oranda

gerçekleştirildiğini tanımlamaktadır. Ne kadar fazla ülkeden ithalat yapılıyorsa, yani tedarikçi çeşitliliği ne kadar yüksekse, güvenlik seviyesi o derece yüksektir. İthalattaki yoğunlaşmanın ölçülmesi için HHI kullanılmaktadır. HHI büyüdükçe, piyasanın büyük çoğunluğunun az sayıda ülkenin kontrolünde olduğu anlaşılmaktadır. Veriler EPDK, ETKB ve TÜİK istatistiklerinden alınmıştır.

Hesaplama Yöntemi 2 2 2 2 ... N C B A HHI_Aİİ      (4.23)

Burada;

HHIAİG : AİG için Herfindahl Endeksi AİG : Akaryakıt ithalatı güvenliği A : A ülkesinin ithalattaki payı (%) B : B ülkesinin ithalattaki payı (%) C : C ülkesinin ithalattaki payı (%) N : N ülkesinin ithalattaki payı (%)

Bu çalışmadaki endeks, güvenlik endeksi olduğundan, değişkenler büyüdükçe güvenliğin artması gerekmektedir. Bu sebeple, ilgili katsayı ile çarpılacak olan değişken:

AİG=1 – HHIAİG olarak ifade edilir. (4.24)