Tablo 6. Görüşme Detaylarına İlişkin Bilgiler Görş. Sırası Katılımcı Kod Adı Görüşme
Tarihi Görüşmenin Yapıldığı Yer / Şehir
Görşme Saati Görşme Süresi Boyutu (MB) 1. K1 28.07.2012 Dom-Der / Diyarbakır 14:00 00:59:00 - 2. K2 28.07.2012 Dom-Der / Diyarbakır 15:00 00:30:00 -
3. K3 30.07.2012 Necmettin Erbakan Üni. Eğt. Fak./
Konya 13:00 01:08:32 94,1
4. K4 30.07.2012 Necmettin Erbakan Üni. Eğt. Fak./
Konya 14:10 00:51:58 72,25
5. K5 01.08.2012 Çamlık OÇEM / Denizli 14:00 00:59:51 82,1 6. K6 01.08.2012 Çamlık OÇEM / Denizli 15:00 00:51:17 70,4 7. K7/K8 03.08.2012 Ecem Vitray Galeriya /Çamlık - Denizli 15:00 02:15:49 186,2 8. K9/K10 04.08.2012 Antalya Öğretmen Evi/Antalya 14:30 01:09:29 95.2 9. K11/K12 05.08.2012 Belediye Parkı /Elmalı–Antalya 14:50 02:09:32 177 10. K13 06.08.2012 Konak Öğretmen Evi / İzmir 10:30 01:17:39 106 11. K14/K15 06.08.2012 Yazlık Evinde / Özdere – İzmir 17:30 01:39:24 136 12. K16 07.08.2012 Yağmur Çocuklar RHB. M./Edirne 14:30 00:28:50 39,6 13. K17 07.08.2012 Yağmur Çocuklar RHB. M. / Edirne 15:30 00:41:48 57,4 14. K18/K19 08.08.2012 Yeni Çiftlik Mercan Market / Tekirdağ 15:45 01:31:24 125 15. K20 09.08.2012 Gizem Pastanesi /M. Ereğlisi-Tekirdağ 21:15 01:01:42 84,69 16. K21 19.09.2012 OÇEM / Seyranbağları-Ankara 11:00 00:50:05 68,7 17. K22 19.09.2012 İlgi Otistikler Derneği/Ankara 13:00 01:08:38 94,2 18. K23 21.02.2013 Aile Evi/GOP-Ankara 14:30 01:17:43 106,7 19. K24 22.02.2013 Aile Evi/Seyranbağları-Ankara 15:30 01:25:10 116 20. K25 23.02.2013 Koç-Der Yaşam M./ Kocaeli 14:00 01:02:55 86,3 21. K26 23.02.2013 Koç-Der Yaşam M. / Kocaeli 15:00 00:42:28 58,3 22. K27 23.02.2013 Koç-Der Yaşam M. / Kocaeli 15:50
00:33:25 45,8 23. K28/K29 23.02.2013 Koç-Der Yaşam M. / Kocaeli 16:15
24. K30 25.02.2013 Ayşe Serdivan RHB. M. / Sakarya 11:00 00:36:00 49,4 25. K31 25.02.2013 Ayşe Serdivan RHB. M. / Sakarya 12:00 00:47:15 64,09 26. K32 25.02.2013 Ayşe Serdivan RHB. M. / Sakarya 13:00 00:46:38 63,97 27. K33 26.02.2013 Tarım İl Müd./Hürriyet-Bursa 11:00 00:54:46 75,18 28. K34 26.02.2013 Tarım İl Müd./Hürriyet-Bursa 12:00 00:53:07 74,51
29. K35/K36/
K37 27.02.2013 Aile Evi / Koşuyolu-Kadıköy 20:10 01:52:10 154
30. K38 28.02.2013 Tohum Otizm V.–Bomantı-Şişli 11:00 01:42:34 140 31. K39 28.02.2013 Tohum Otizm Vakfı –Bomantı-Şişli 14:10 00:59:06 81,15 32. K40/K41 03.03.2013 Romed (Otizm Derneği) / Rize 14:00 01:09:42 95,7 33. K42 03.03.2013 Romed (Otizm Derneği) / Rize 16:00 01:10:54 97,3 35:28:51 2.797.24
Tablo 6’da görüşme sırası-oturum sayısı, görüşmecinin kod adı, görüşme tarihi, yeri, saati, süresi ve dosya boyutuna ilişkin detaylı bilgiler verilmiştir. Tablo 6’da belirtildiği gibi görüşmeler, 28.07.2012’de başlanmış ve 03.03.2013’te son bulmuştur. Katılımcılardan 11’i ile dernek veya vakıflarda, 8’i ile iş yerlerinde, 7’si ile aile evlerinde, 7’si ile rehabilitasyon merkezlerinde, 3’ü ile öğretmen evinde, yine 3’ü ile
OÇEM’lerde 2’si ile parkta ve 1 tanesi ile de pastanede görüşmeler gerçekleşmiştir. Görüşmelerde toplam 19 ailenin 19 tane otizmli çocuğunu görme imkânı olmuş ve çocuklar gözlemlenmiştir. Çocuklardan 7’si vakıf-dernekte görülmüştür. Bunlardan 2’si (K26, K27) derneğin yaşam merkezinde oyalanması için, 2’si (K1, K2) yüzme havuzunda oyalanması için, 2’si (K38, K39) vakıfta eğitim almak için, 1’i (K40-K41) ise ebeveynlerden biri bakar diye katılımcılar kendileri ile görüşme yerine getirmişlerdir. Ayrıca Çocuklardan 5’i Rehabilitasyon Merkezlerinde görülmüştür. Başka bir ifadeyle 5 aileyle (K16, K17, K30, K31, K32) görüşme saati çocuklarının eğitim saatine denk getirildiği için çocukları o saatte görülmüş ve gözlemlenmiştir. Dolayısıyla bu 5 katılımcı gün içinde ancak çocuklarının eğitim saatinde müsait olmuş ve bu şekilde görüşmeyi kabul etmiştir. Diğer taraftan OÇEM’lerde toplam 2 görüşmede 2 çocuk (K5, K21) görülmüştür. Görüşme esnasında çocuklardan 1’si yaz tatili nedeniyle okul idaresine teslim edilmiştir. Diğeri ise OÇEM’de eğitim dönemine denk geldiği için öğretmeni almıştır. 3 çocuk ise evlerinde (K14-15, K24, K35) yapılan görüşmelerden görülmüştür. Bu görüşmelerde (K14-15) 1’i önce baba çocuğa bakmış anne görüşmeye alınmış daha sonra anne çocuğuyla ilgilenmiş baba görüşmeye alınmıştır. Bir diğeri (K24) komşu kızı ve katılımcının büyük kızı tarafından idare edilmiştir. Diğer çocuk ise (K35) görüşme salonunda gayet sakin bir şekilde yalnız başına durmuştur. Yine 1’i de babası (K18-19) ve abisinin yanında markette çalışırken görülmüştür. 1’i öğretmen evinde yapılan görüşmede ebeveynleriyle (K9-10) gelmiş ve anne-baba nöbetleşe görüşmeye katılmıştır.
Görüşmeler, 33 oturumda ve 42 görüşme şeklinde yapılmıştır. Bu 33 oturumun 31’i sadece araştırmacı tarafında gerçekleştirilmiştir. Diğer ikisine de, araştırmacıyla birlikte, II. saha araştırması kapsamında Ankara’da yapılan iki ayrı görüşmeye de proje yürütücüsü ve tez danışmanı Prof. Dr. Cemalettin ÇOPUROĞLU, hem gözlemci hem de araştırmacı olarak katılmıştır. Görüşmeler genellikle düz ya da yuvarlak masada veya ortada bir sehpanın bulunduğu bir ortamda en az bir en fazla üç katılımcı ile aynı anda karşılıklı sohbet şeklinde 30 dakika ile 2 saat 15 dakika ve 49 saniye arasında gerçekleştirilmiştir. Görüşmelerde notlar alınmakla birlikte veri yitimine yol açmamak için görüşme yapılan kişinin müsaadesi alınarak görüşme anında dijital kayıt cihazı kullanılmıştır. Daha sonra ses kayıt cihazıyla kayıt altına alınan görüşmeler, görüşmenin yapıldığı günün akşamı yedeği alınmak üzere hem bilgisayara hem de taşınabilir belleğe aktarılmıştır. Toplamda 33 adet çeşitli uzunlukta ses kaydı elde edilmiştir. Diğer bir
ifadeyle, 35 saat 28 dakika ve 51 saniyelik bir ses kaydına ulaşılmıştır. Görüşmelerin tamamı 2138 dakika 51 saniye sürmüştür. Ayrıca ses kayıtların toplamı, 2 GB 797 MB ve 24 KB’tır. Bu ses kayıtları veri çözümlemelerinden önce bir bütün olarak defalarca dinlenmiştir. Bunun sonucunda ilgili ses kayıtları dinlenmiş ve o diyaloglar transkripte işlenmeye başlanmıştır. Her ses kaydı için bir transkript formu oluşturulmuştur. Bu kayıtlar bilgisayarda windows media player’den kulaklıkla dinlenip görüşmede geçen tüm sesler, sözler ve ifadeler aynen yazıya (Microsoft word formatına) aktarılmıştır. Görüşme çözümlemeleri toplamda 530 sayfalık bir veriyi oluşturmuştur.
Görüşmeler deşifre edildikten sonra, her bir katılımcıyla yapılan görüşmenin transkriptinde elde edilen veriler ayrı ayrı okunmuştur. Bu verilerinin büyük çoğunluğunun transkripleri içerik analizi yöntemiyle analiz edilmiştir.
Araştırmacı, duygularına ve hislerine güvenerek dikkatli bir şekilde görüşme ve veriyle ilgili olarak aklına gelen tüm notları yazmıştır. Çalışmanın amaç, önem, problem cümleleri, kavramsal ve kuramsal çerçevesi tekrar okunmuştur. Ayrıca bütün veriler tema veya kodlama için “incelenmiştir”. Her bir görüşmede geçici kod listeleri elde edilmiştir. Bir ses kaydı farklı problem cümlelere açıklama getirmişse tekrar kullanılmıştır. Bu arada sürekli olarak veriler arasında gidiş gelişler yaşanmış ve sürekli karşılaştırmalar yapılmıştır. Daha sonra veriler arasındaki bağlantılar ile zıtlıklar araştırılmış ve problem cümleleriyle ilişkilendirilmiştir. Bu bağlamda her bir ses kaydı problem cümleleriyle ilişkili kategoriler oluşturulmaya çalışılmıştır. Araştırmacı, araştırmanın amacı doğrultusunda ortaya çıkarmaya çalıştıkları verileri kategorilerin ışığında yeniden düzenleme yoluna gitmiştir. Böylece nitel verilere uygun tablolar yoluyla veriler sunulmuştur. Bulguların güvenilirliği için saha notlarına sürekli geri dönülmüş ve yorumlar yapılmıştır. Bu da detaylı bir analiz yapmanın bir yol göstericisi olmuştur.
Çalışmada, veri analizleri iki farklı tablo kullanılarak yapılmıştır. Birincisinde, Bu verilerde bir kısmı yani, katılımcıların demografik özellikleri ve çocuklarının hususiyetleri nicel tekniğe başvurularak analiz edilen tablo olmuştur. İkincisi ise, çalışmanın esas yöntemi olan nitel yöntemle elde edilen verinin kategorik bir şekilde sunumu için geliştirilen tablodur. Bu tablo, çalışma için önem arz eden verilerin maksimum düzeyde sunulması, kategorik şekilde sonuçlara ulaşılması veya her bir alt kategoride katılımcılardan gelen cevapların yalın bir şekilde ortaya konulması için geliştirilmiştir. Dolayısıyla otizmin etki alanını ve sonuçlarını süreç itibariyle ortaya
çıkarmak için veriler sahada başvurulan yarı yapılandırılmış görüşme formlarındaki soru sistematiğine uygun ve cevapların içeriğine göre anlamlı gruplar halinde bireye, aileye ve topluma ilişkin görünümleri şeklinde 3 ‘tema’da verilmiştir. Her bir tema ise kendi içinde kategorilere ayrılarak toplam 27 kategori oluşturulmuştur. Yani bireye ilişkin 9 kategori, aileye ilişkin 14 kategori ve topluma ilişkin 4 kategori belirlenmiştir. Bu kategoriler ise, otizmin bireye ilişlin görünümleri 79 alt kategoriden, otizmin aileye ilişkin görünümleri 70 alt kategoriden, otizmin topluma ilişkin görünümleri ise, 54 alt kategoriden hareketle 203 alt kategori şeklinde analiz edilmiştir. Bu kategorik bulguların büyük çoğunluğu nitel veri sunumu için geliştirilmiş bir tablo yardımıyla sunulmuştur. Bu şekilde belirlenen veriler, kategorilere bağlamsal olarak veya içerik olarak uygun alt kategoriler halinde doğrudan alıntı yapma yoluyla nitel veriye uygun bir tabloda bulgular kısmında sunulmuştur. Böylece araştırmada elde edilen bulgular tematik yaklaşımla kategoriler ve alt kategoriler halinde sadeleştirilmiş ve tablolar yardımıyla daha anlaşılır kılınmıştır. Diğer taraftan yer yer tablo dışında her hangi bir kategoriye tabi tutulmadan sunulan ve konunun bütünlüğüne katkı sunan veriler de olmuştur. Veriler katılımcıların görüşleri ve anlatımlarına sadık kalınarak, kendi ifadelerinden herhangi bir değişiklik yapılmadan alıntı şeklinde ve yer yer tırnak içinde italik olarak verilmiştir. Ayrıca her bir tema, kategori ve alt kategorinin konu bütünlüğünü sağlayacak ve bunlar arasındaki ilişkinin anlaşılmasına yardımcı olacak yorumlar yapılmıştır. Böylece toplumsal yapı içerisindeki yansımasına ilişkin sosyolojik boyutlara ulaşılmaya çalışılmıştır. Dolayısıyla katılımcılara sorulan her soru için bir tema, kategori veya alt kategori şeklinde sosyolojik bir perspektif yakalanmaya çalışılmıştır. Ayrıca ilgili soru, tema, kategori veya alt kategori şeklindeki sosyolojik perspektife uygun cevaplar bir arada toplanarak birey, aile ve toplumsal yaşam bağlamında sosyolojik boyutlar (eğitim, sağlık, ekonomik boyut gibi) yakalanmaya çalışılmıştır.
2.9. Araştırmada Karşılaşılan Güçlükler
Bu çalışma, nitel analiz kapsamında gerçekleştirilmiştir. Bu nedenle nitel araştırmada rastlanılması muhtemel bazı zorluklarla karşılaşılmıştır. Diğer taraftan her araştırma kendine has bir süreçte çeşitli zorluklarla gerçekleştiği gibi bu araştırma sürecinde de araştırmacının araştırmaya özgü karşılaştığı bazı sorunlar olmuştur. Bu sorunlara sırasıyla değinecek olursak; öncelikle otizmin sosyoloji ile ilişkisi ve
engellilik konularının çoğunlukla yabancı kaynaklı olduğu için literatür taraması ve incelenmesi uzun sürmüştür. Ayrıca nicel araştırmalarının nasıl, ne şekilde yapılacağı önceden belli olmasına rağmen nitel çalışmalarda önceden belirlenmiş bir form yoktur. Dolayısıyla her araştırmacı çalışmanın konusu ve nitel yöntemin sınırları içinde kendi yaratıcılığını ortaya koymak zorundadır. Böylece araştırmacı konunun belirlenmesinden, veriye ulaşmak için başvuracağı teknik, araç-gereçlere kadar ve veri toplama sürecinden tutun verilerin yorum ve sonuçlarına kadarki tüm süreçlerde özgün bir çalışma uğraşı içindedir. Araştırmacı tatmin olmadığı sürece araştırmanın her aşamasını bir biriyle döngüsel bir ilişki niteliğinde devam ettirir. Dolayısıyla kuramsal çerçeve, veri toplama süreci ve veri analizi döngüsel bir ilişkiyle birlikte eş zamanlı da olabilir. Bu nedenle, bu çalışmada da her ne kadar kuramsal çerçeve önceden oluşturulmuş olsa da, yine de veri toplama sürecinde ve veri analizi sürecinde de döngüsel bir süreç izlenmiş ve sürekli çalışmanın başı ile varılan nokta arasında gidip gelmeler olmuştur. Böylece araştırmacı bu şekildeki kısır döngüsel bir ilerlemede ciddi kaygıları ve çalışmayı sonlandıramama korkusu yaşamıştır. Ayrıca otizme ilişkin nitel bir çalışma örneğinin sosyolojide olmaması ve çalışmanın hem dezavantajlı gruplar hem de sağlık, psikolojik, ekonomik, eğitim gibi bilimlerden hareketle sosyolojik boyutlarına ulaşılmaya çalışılıyor olması nedeniyle araştırmacı, araştırma sürecinde önemli derecede çaba sarfetmiştir. Araştırma sürecinde yaşanan önemli bir sorun da görüşmeler esnasında yaşanmıştır. Araştırma konusuna bağlı olarak araştırmacının katılımcılara görüşme esnasında otizme ilişkin yaşantılarına yönelik sorduğu sorulara çoğu katılımcının üzülerek, sızlayarak, ah çekerek hatta gözleri yaşararak cevaplar vermesine araştırmacı da üzülmüştür. Öyle ki bazı görüşmelerden sonra araştırmacı olayın etkisinden kurtulmak için ya görüşmenin yapıldığı yerin tarihi, turistik mekânlarını gezmeyi ya da hemen konaklama yerine geçip bir süre uyumayı tercih etmiştir. Dolayısıyla araştırmacıda buna bağlı olarak psikolojik bir yorgunluk da doğmuştur. Araştırmacıda, ses kayıtlarının deşifresinde ve veri çözümlemelerinde de benzer duygusal tepkiler meydana gelmiştir. Bu da araştırmacıyı zaman zaman araştırmadan koparma noktasına götürmüştür. Bir de araştırma saha çalışmasına dayandığı için araştırmacı şehirlerarası uzun yol araçlarıyla yolculuk yapmıştır. Dolayısıyla her şehrin şehirlerarası otobüs firmaları ve kalkış saatleri farklılık göstermiştir. Buna bağlı olarak bazen otogarda aracın hareketi için saatlerce beklenmiş bazen de varılacak yere gece yarısı varılmıştır. Bu da araştırmacıyı randevunun alındığı şehrin otogarında geceyi
geçirmek zorunda bırakmış ve araştırmacı gündüz vakti hem uykusuz hem de yorgun olmuştur. Ayrıca araştırmacı saha araştırması planı doğrultusunda Denizli’de iken cep telefonunu kaybetmiş ve ulaşılması gereken katılımcılar noktasında güçlük çekmiştir.
Araştırmada karşılaşan güçlüklere rağmen, araştırma yürütücüsünün araştırma süresince (araştırma öncesinde, araştırma esnasında ve araştırma sonrasında) karşılaşılacak muhtemel güçlüklere ilişkin bilgi ve deneyimlerini araştırmacıyla paylaşmış olması, araştırmacıyı daha başta disiplinli çalışmaya sevk ederek uyanık kılmış ve araştırmada kopmamasını sağlamıştır. Dolayısıyla araştırmacının daha çalışmanın başındayken karşılaşılacak muhtemel güçlüklerin farkına varması ve tüm zorluğu baştan kabul etmesi, araştırma sürecinin iyi yürütülmesine, araştırma yönteminin doğru belirlenmesine yardımcı olduğu gibi araştırmanın sağlıklı bir zeminde yürümesine de katkı sağlamıştır. Ayrıca araştırmacının otizmli bireylerle tam altı yıl gibi bir zaman diliminde aynı eğitim ortamını paylaşıp gözlem imkânına sahip olması ve Van’da başkanlığını yürüttüğü “Van Otizm Derneği” vasıtasıyla Van’daki otizmli çocuk sahibi ailelerle sürekli otizmi tartışıyor olması da çalışmanın sosyolojik boyutlarına derinlemesine ulaşılmasına yardımcı olmuştur. Böylece Türkiye’de otizmle ilgili kurulmuş farklı kurum ve kuruluşları gezip gözlemlerde bulunması ve bu çalışma kapsamında otizmli çocuğu olan katılımcılar ile sorunu çok boyutlu tartışması da otizme ilişkin sorunların tespitinde ve otizmin sosyolojik boyutlarının ortaya çıkarılmasında etkili olmuştur.