3.3.3.2. Otizmli Bireylerin Sosyal Etkileşim Durumları
Otizmli bireylerin güçlük yaşadığı önemli bir alan da sosyal etkileşimdir. Otizmli bireyler genelde kendi hallerinde ve kendilerine ait iç dünyalarında yaşamlarını sürdürmeyi tercih etmektedirler. Bunların bu durumda belli oranda çıkmasını sağlamak ya çevredekilerin yardımıyla ya da iyi bir eğitim süreciyle mümkün olmaktadır. Yine otizmli bireylerin çevresindekilerle veya akranlarıyla etkileşimi de yine belli desteklerle mümkün olmaktadır. Bu bireyler daha çok temel ihtiyaçlar üzerinde ve sınırlı alanlarda sosyal etkileşimi sürdürmektedirler. Yani sosyal etkileşim becerisine sahip bireyler gibi karışık ilişki biçimlerin ve etkileşim ağının geniş olduğu daha nitelikli bir sosyal etkileşimleri olmamaktadır. Yani bu bireyler her zaman ve mekânda sadece otizmli rolüne uygun hareket etmektedirler. Birden fazla role bürünememektedirler. Bu konuda katılımcılara yöneltilen“Otizmli çocuğunuzun sosyal etkileşimi veya sosyal uyumu nasıldır?” sorusuna katılımcılardan gelen cevaplar doğrultusunda Tablo 16’da 6 alt kategori de verilmiştir. Bunlar;
1- Sosyal görünüyor, aslında sosyal değildir
2- Sosyal ortamda zamanı zamanına uymamaktadır
3- Eğitimle sosyalleştirilmesine rağmen hâlâ tuhaf davranmaktadır 4- Otorite olarak gördükleri ile iyi, bizle sıfırdır
5- Sosyal ortamlara tek başına girememekteir
6- Kendisinden büyüklerle etkileşime geçmektedir, şeklinde sıralanmıştır.
Bu alt kategorilerin detayları Tablo 16’da verilmiştir. Bu detaylar incelendiğinde ilginç farklı sonuçların olduğu görülmüş olacaktır. Çünkü katılımcıların da belirttiği gibi otizmli bireyler sosyal etkileşim konusunda önemli derecede yetersizdirler. Yani sosyal ortamlara tek başlarına giremedikleri gibi zaman zaman sosyal gürünseler bile çoğu zaman sosyal değiller. K38’in belirttiği gibi, sosyalleştirme araçlarından aile ve eğitimdeki tüm çabalara rağmen “hâlâ tuhaftır.” Yine K38’in belirttiği gibi “ne kadar eğitirseniz eğitin uzaktan bakınca 10 dakika içinde herkes anlar.” Dolayısıyla otizmli bireylerin en temel üç sorundan biri de sosyalleşme, sosyal uyum veya sosyal etkileşim sorunu olarak görülmüştür.
Tablo 16. Otizmli Bireylerin Sosyal Etkileşim Durumları
Soru Otizmli Çocuğunuzun sosyal etkileşimi veya sosyal uyumu nasıldır? Kategori Otizmli bireylerin sosyal etkileşim durumu
Alt kategoriler Soruya ilişkin katılımcıların cevapları
1- Sosyal görünüyor aslında sosyal değil
“Bu zor bir cevabı olan bir soru. Hem evet, hem hayır. Doruk mutlaka sosyal ortamda bulunmayı sever. Gezmeye, birileriyle birlikte olmaya falan ama o ortamda da kendi içinde yaşayabilir. Yani biz aramızda konuşurken bir bakarız o kendi içine kapanmış, kendi o aklından geçen şeyleri tekrar eder sözel ya da davranışlarıyla. Aramızda olmasına rağmen yokmuş gibi olabiliyor. Bu nedenle sorunun cevabı nedir bilemiyorum. Doğrusu sosyalleşme bir iletişimdir. Evet sorarsan cevap veriyor; ama o asla sormuyor mesela. Dolayısıyla yarım diyebiliriz bunun cevabını (K13-Ergin).” “Dışarıdan baktığınız zaman çok sosyal bir insandır. Gelir burada sizlerle toka eder. İki üç satır konuşur falan sonra sıkılır kalkar. İki tur atar, Kaan gelsene bizimle otursana oturur, gene sıkılır kalkar. Çok arkadaşı vardır. Biz bir sosyal kulübe üyeyiz. Orda herkesin kankasıdır, konuşur. Ama hani insanın 1-2 tane can dostu vardır sırlarını açıklayacağı, her şeyini paylaşabileceği böyle bir yakın arkadaşlığı yoktur (K23-Çiğdem).”
2- Sosyal ortamda zamanı zamanına uymuyor
“A: Değişik ortamlarda tabi ilk etapta bir yabancılık hissediyor bulunduğu çevrede. E: Bazen uyum sağlıyor bazen uyum sağlayamıyor. (K14-Ayşe ve K15-Ergün).” “Tam kazanmış değil yani zamanı zamanına uymuyor bazen oluyor çok güzel uyum sağlayabiliyor. Bazen oluyor hiç uyum sağlayamıyor yani bazen diyorsun ki tamamen iyileşti hiç bi şeyi kalmadı derken bi de bakıyorsun ki tamamen uyumsuz bir çocuk olabiliyor yani o anki etkileşimine bağlı bişey (K42-Göksenin).”
3- Eğitimle sosyalleştirilmesi ne rağmen hâlâ tuhaftır.
“Sosyalleşme de tamamen öğretildi. Yani buraya girdiğinde merhaba der. İşte konuşur. Size sorular sorar. Fakat hiçbir zaman otizmli bireylerin sosyalleşmesi bizler gibi olmuyor. Çok daha iyi seviyede olan çocuklarda da görülüyor. Sosyalleşmede bir sıkıntıları var ama ne yapabiliriz. Dediğim gibi işte nasılsın iyi misin gibi. Ha o konuşmaları yapar. Soru sorulduğunda cevap verir. Size bakar. Bi kâffeye gittiğinde oturur. Bi sipariş verebilir. Sonra yemeğini alabilir. Marketten alışveriş yapabilir. Hani bunların hepsini yapar. Ama hâlâ tuhaftır, tuhaftır yani o hareketleri yaparken de tuhaftır. Ee bakın, bakınca uzaktan ne kadar eğitirseniz eğitin 10 dakika içinde herkes anlar (K38-Aylin).”
4- Otorite olarak gördükleri ile iyi bizle sıfır
“Sosyal olarak daha iyi. Ama bizle değil. Hani işte rehabilitasyonlara giderken. Ben onların her gün dışarıdan parasını ödeyerek. İşte sabahtan akşama kadar haftadan beş gün gönderdim. Dolayısıyla diğer insanlara göre biraz daha bir şeyler aldım. Eğitimciler hakkaten onun üstüne eğildiler. Oda işte onları otorite kabul etti. Onunla hiçbir sosyal problemi olmadı. Yani bizim haricimizdeki insanlarla, okul diye öğretmen diye baktığı insanlarla bir problem yok. Sosyal yaşantısı iyi ama bizle sıfır (K34-Hale).”
5- Sosyal ortamlara tek başına
giremez
“Yani hayatında biz olmadığımız zaman, ebeveynleri olmadığı zaman sıkıntı. Yani biz onu sosyal ortamlara sokuyoruz bir şekilde çevreye sokmaya çalışıyoruz. Hani istemedikleri bir durum değil bu. İstiyorlar ortamlara yani çocukların arasında bulunmayı istiyor. Ama bunu bir türlü beceremiyor. Biz ona katkı sunmaya çalışıyoruz. Hayatında biz olmasak sıkıntı (K17-Gülsim).”
6- Kendisinden büyüklerle etkileşime geçer
“A: Sosyal bir çocuk. Frekansı tuttuğu insanları sever. Onlara bağlanır, arar, birlikte zaman geçirmekten hoşlanır. Önceleri kendi yaş grubunu sevmiyordu şimdi de aynı şekilde ama kendinden büyük yaştakilerle daha çok iletişimi seviyor. İşte mesela kendi arkadaşlarıyla değil de ablasının arkadaşlarıyla zaman geçirmeyi ve birlikte olmayı seviyor (K14-Ayşe ve K15-Ergün).”