YaĢam Boyu Öğrenmede Öğrenme Ortamlarının Yeri ve Önemi

Bireylerde yaĢam boyu öğrenmenin geliĢimi için; öğrenen merkezli sistemlerin oluĢturulması, öğrenenlerin önemli ihtiyaçlarının karĢılanmasına iliĢkin çaba harcanması ve öğrenme fırsatlarının yaratılmasına yönelik düzenlemelerin yapılması gerekmektedir (Chapman ve Aspin, 1997; Morgan-Klein ve Osborne, 2007). YaĢam boyu öğrenmenin temelleri okulda atıldığı için bu konuda özellikle öğretmenlerin davranıĢları esastır. Öğrencilerinin yaĢam boyu öğrenmeyle ilgili yönlerini desteklemeye yönelik öğretmen çabaları oldukça önemlidir (Klug ve diğerleri, 2014). Öğretmenler, bir yandan, kendi yaĢam boyu öğrenme yollarını sistematik desteklerle deneyimleyebilmeli; öte yandan da, öğrencilerinde yaĢam boyu öğrenme yeterlilikleri geliĢtirebilmek için hazırlıklı olmalıdır. Okulun yaĢam boyu öğrenmenin yerleĢmesinde bir “köĢe” olduğuna dair politika yapıcılar ve araĢtırmacılar arasında görüĢ birliği vardır (Finsterwald ve diğerleri, 2013). Sınıf ortamındaki yaĢantıların hayatın daha sonraki aĢamalarında öğrenmeye yönelik olumlu/olumsuz tutuma neden olabildiği belirtilmektedir (Hargreaves, 2004). Bu nedenle öğrenme ortamının, yaĢam boyu öğrenmeyi etkileyen faktörler arasında olduğu vurgulanmaktadır (Sternberg, 1997; Bagnall, 2004). Böylece yaĢam boyu öğrenmenin dikkate alınarak öğrenme ortamının düzenlenmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır.

YaĢam boyu öğrenme yaklaĢımının benimsendiği bir öğrenme ortamında “öğrenmeyi öğrenme” becerisinin öğrencilere kazandırılması oldukça önemlidir. Çünkü bilgi çağında bilgi çok çabuk geçersiz hale gelmekte ve yeni öğrenmelere gereksinim duyulmaktadır. Bu yüzden öğrenmeyi öğrenmeye odaklanılmalıdır (Scales ve diğerleri, 2013/2015, s. 2). Öğrenenlerin kendi hedeflerini belirledikleri ve kendi süreçlerini değerlendirdikleri bu süreçte öğretmen; bir model, klavuz ve yardımcı rolü üstlenmelidir. Öğretmen, yaĢam boyu öğrenmeye iliĢkin tutum ve davranıĢı ile rol model olmalıdır (Jarman, Mcaleese ve Mcconnell, 1997). Öğretmen, öğrenci için sadece bir model, klavuz ya da yardımcı değil aynı zamanda yaĢam boyu öğrenme sürecinde iyi bir motivasyon kaynağıdır (Parkinson, 1999). Çünkü öğrenenler, öğrenme ortamlarında ya da yaĢam boyunca karĢılaĢtıkları engelleri aĢmak ve öğrenmeyi devam ettirebilmek için motive edilmeye ihtiyaç duyarlar (OECD, 2005a). Motivasyon, yaĢam boyu öğrenmeyi etkileyen önemli faktörlerden biridir (OECD, 1996; Crow, 2006; Tan

ve Morris, 2006). Bu anlamda, özellikle okul ve sınıf gibi öğrenme ortamlarının yaĢam boyu öğrenenleri motive edecek Ģekilde düzenlenmesi önem taĢımaktadır (Dowling ve diğerleri, 2004). Öğrenme ortamında motivasyon; öğrenenin bilgiye ulaĢma isteği ve sosyal ihtiyaçlar nedeniyle etkinliklere katılma isteğinin karĢılanması ve bunun için de, proje, portfolyalar oluĢturmasının ve eğlenerek öğrenmesinin desteklenmesi ile sağlanabilir (Parkinson, 1999). Bunlar göz önüne alınarak artık, geleneksel, cezalandırıcı, boyun eğen ve sessiz sınıf ortamı yerini paylaĢımcı, eğlenceli, açık ve sürdürülebilir öğrenme ortamlarına bırakmıĢtır (Bryce, 2006).

Bilgiye ulaĢabilme ve kullanabilme yetkinliği olarak yaĢam boyu öğrenmenin öğrenme ortamlarında geliĢtirilmesi için bilgi okuryazarlığı becerilerinin kazandırılması ön koĢul niteliğindedir. Bunun için öğrenme ortamlarının öğrencilerin çeĢitli kaynaklardan bilgiye ulaĢabilecekleri; bilgiyi problem çözme, karar verme ve planlama amacıyla kullanabilecekleri; bilgiyi günlük yaĢama transfer edebilecekleri; teknolojiyi bilgiye eriĢim aracı olarak kullanabilecekleri ortamlar olarak tasarlanması beklenmektedir (Akkoyunlu, 2008). Bu bağlamda öğrenme ortamı, bir konunun ya da problemin araĢtırıldığı bir araç ve öğrenen bireylere materyal ya da deneyimlerin paylaĢımının yapıldığı bir destek ortamı olarak kullanılmalıdır (EASY, 2010). Böyle bir ortam, yaĢam boyu öğrenmede baĢarılı olma ve yaĢam boyu öğrenmeye katılım gösterme açısından oldukça etkilidir.

Esnek süreçleri içeren yaĢam boyu öğrenmede öğrenme çeĢitliliğini sağlayabilmek için yeni öğrenme-öğretme yaklaĢımlarından ve fırsatlarından faydalanılması gerekmektedir (Aksoy, 2013). Sınıf ortamında bunun sağlanabilmesi, öğretmenin daha fazla yeterliklere sahip olmasını gerekli kılmaktadır (Schober ve diğerleri, 2007). Öyle ki yaĢam boyu öğrenme için gerekli önkoĢulları öğretmede merkezi bir yer olan sınıf, aynı zamanda öğretmenlerin mesleki yeterlik merkezidir (Guskey, 2002). YaĢam boyu öğrenme, öğretmenlerden oldukça çok Ģey ister, çünkü onlar hem uzmanlık alanlarında, hem de öğretme ve öğrenme alanlarındaki becerilerini güncellemek zorundadır (Scales ve diğerleri, 2013/2015, s. 4). Yalnız içerik değil, mesleki yöntemler de değiĢtiği için yaĢam boyu öğrenme, öğretmenleri çifte sorunla baĢa çıkma zorunda bırakmaktadır (Longworth, 2003, s. 29). Tüm iyi öğretmenler iyi öğrenenler, dolayısıyla yaĢam boyu öğrenenlerdir. Eğer öğretmen öğrenemiyorsa çok iyi öğretemez ve bu, sadece güncel genel bilgi ve becerilerden yoksun olduğu anlamına

gelmemekle birlikte kendini ve öğrencilerini teĢvik edemediği de demektir (Scales ve diğerleri, 2013/2015, s. 4). Bu noktada öğretmenlerin yaĢam boyu öğrenen olmalarında ve öğrencilerinin de böyle öğrenenler olmaları için onları desteklemelerinde kiĢisel ve mesleki geliĢimlerinin önemi ortaya çıkmaktadır. Öğretmenlerin mesleki bilgi, beceri, değer ve tutumlarını geliĢtirmede, etkili öğrenme ve öğretme ortamları oluĢturmada destek sağlayan süreçleri içeren uygulamalar (Okul Temelli Mesleki GeliĢim Modeli gibi) ile, öğretmenlerin kiĢisel ve mesleki yeterliklerini artırmaları ve bunu öğrenme- öğretme sürecine yansıtmaları beklenmektedir. Bu durum, eğitim-öğretimin kalitesinin yükselmesine ve okullarda öğrenen toplumların oluĢmasına önemli katkı sağlayacaktır. Ayrıca öğretmenlerin kiĢisel ve mesleki geliĢim uygulamaları, öğrencinin derse aktif katılmasını, öz güveninin artmasını ve öğrenme durumunun daha iyi değerlendirilmesini desteklemektedir. Bu uygulamalar, öğrencilerin aktif olarak öğrenmesine yönelik okul içi/dıĢı öğrenme ortamları sağlayarak öğrenci geliĢimine katkıda bulunmaktadır (MEB, 2010b).

Kısacası öğretmenlerin yaĢam boyu öğrenme yetkinliğine sahip olmaları ve bu yönde öğrenme-öğretme ortamlarını düzenlemeleri, hem kendileri hem öğrencileri hem de öğrenen toplumlar yetiĢtirme açısından son derece önemlidir. Bu nedenle yaĢam boyu öğrenen öğretmenler yetiĢtirmede hizmet öncesi eğitim sistemlerine büyük sorumluluklar düĢmektedir.