Avrupa Yeterlilikler Çerçeveleri

Avrupa‟da, Avrupa Yükseköğretim Alanı Yeterlilikler Çerçevesi (The Overarching Framework for Qualifications of EHEA - QF-EHEA) ve Avrupa YaĢam Boyu Öğrenim Yeterlilikler Çerçevesi (European Qualifications Framework for Lifelong Learning - EQF-LLL) olmak üzere iki ayrı yeterlilikler çerçevesi bulunmaktadır.

QF-EHEA, Mayıs 2005'te Bergen (Norveç)'de Bologna Sürecine üye 45 ülkenin Eğitim Bakanları tarafından benimsenen ve "Dublin Düzey Tanımlayıcıları"nı (Dublin Level Descriptors) esas alan bir çerçeve olup; yalnızca yükseköğretim için tasarlanmıĢtır. Bu sistemde, yükseköğretimin her düzeyi sonunda kazanılması gereken öğrenme çıktıları tanımlanmıĢtır. Düzeyler; düzey tanımlayıcıları kullanılarak oluĢturulan, temel yeterliliklere karĢılık gelen ve onların geliĢimini gösteren birbirini izleyen genel yeterlilik gruplarıdır. Bologna Sürecinde yükseköğretim üç düzeye ayrılmıĢtır. Birinci düzey (first cycle) 3 ya da 4 yıldan oluĢan lisans derecesini, ikinci düzey (second cycle) 1-2 yıl süreli yüksek lisans derecesini ve üçüncü düzey (third cycle) 3-4 yıldan oluĢan doktora derecesini tanımlamaktadır. Ayrıca birinci düzeyin içinde ya da onunla iliĢkilendirilmiĢ kısa dönem (short cycle) önlisans derecesi tarif edilmiĢtir. Düzey tanımlayıcıları; QF-EHEA içinde, bilgi ve kavrama, bilinenlerin ve kavrananların uygulanması, inisiyatif getirebilme, karar verebilme, öğrenmeyi öğrenme ve iletiĢim becerileri gibi genel öğrenme çıktılarını ifade eden tanımlayıcılardır (TYUYÇ, 2009).

EQF-LLL ise bireyin öğrenim çıktılarının değerlendirilip eğitim ve öğrenimindeki bir sonraki düzeye devamını sağlayacak, formal, nonformal ve informal her türlü ilk, orta ve yükseköğretim düzeylerinde akademik ve mesleki eğitim, çıraklık eğitimi sonunda elde edilen yeterlilikleri de içine alacak biçimde tasarlanmıĢ ve Avrupa Birliği'nin "Eğitim ve Öğretim 2010" (Education and Training 2010) programına dahil olan ve Türkiye'nin de aralarında bulunduğu; AB üyesi, adayı ve Avrupa Ekonomik Alanı üyesi 32 ülkenin görüĢleri alınarak sonuçlandırılmıĢtır. EQF-LLL sisteminde yaĢam boyu öğrenmenin her kademesine yönelik öğrenim çıktıları bilgi, beceri ve yetkinliklere göre sekiz düzeyde tanımlanmıĢtır (European Council, 2010). Bu düzeylerin ilk dördü, ilk ve ortaöğretim ile ilgili olup, yükseköğretimle ilgili düzeylerin

ilki olan beĢinci düzey önlisans derecesini (QF-EHEA‟da kısa dönem), altıncı düzey lisans derecesini (QF-EHEA‟da birinci düzey), yedinci düzey yüksek lisans derecesini (QF-EHEA‟da ikinci düzey) ve sekizinci düzey doktora derecesini (QF-EHEA‟da üçüncü düzey) tanımlamaktadır. Yeterlilikler; bilgi (knowledge), beceri (skill) ve yetkinlik (competence) olmak üzere üç kategoride belirtilmektedir. Bu da yeterliliklerin, farklı kombinasyonlarda kuramsal ve uygulamalı bilgi, kavramsal ve uygulamalı beceriler ve baĢkalarıyla çalıĢılan ortamlarda gerekli olan sosyal yeterlikleri de içeren geniĢ bir öğrenme çıktısı sahasını kapsadığını göstermektedir (TYUYÇ, 2009). QF- EHEA ve EQF-LLL Düzey Tanımlayıcıları Tablo 1‟de gösterilmiĢtir.

Tablo 1. QF-EHEA ve EQF-LLL Düzey Tanımlayıcıları QF-EHEA TANIMLAYICILARI

(Dublin Tanımlayıcıları) EQF-LLL TANIMLAYICILARI

Bilgi ve Kavrama Bilgi

Bilgiyi ve Kavrananları Uygulama Beceriler

Yetkinlikler:

• Karar verme yetkinliği • ĠletiĢim yetkinliği • Öğrenme yetkinliği

GeniĢ Çerçevede KiĢisel ve Mesleki Yetkinlikler:

• Bağımsız çalıĢabilme ve sorumluluk alabilme yetkinliği • Öğrenme yetkinliği

• ĠletiĢim ve sosyal yetkinlikler • Alana özgü ve mesleki yetkinlikler

EQF-LLL‟de öğrenme çıktısı, öğrencinin öğrenme süreci sonunda bildiği, yapabildiği ve yetkin olduğu Ģeyler olarak tanımlanmaktadır. Bu yüzden, EQF-LLL öğrenim süresi gibi öğrenme girdilerine değil, öğrenme sonuçlarına odaklanmıĢtır. EQF-LLL, yaĢam boyu öğrenmenin tüm kademelerini kapsadığı için, çalıĢma grupları daha geniĢ kapsamlıdır. Ancak her iki sistem de yükseköğretimin ulusal ve uluslararası boyutta karĢılaĢtırılabilirlik ve Ģeffaflığın sağlanmasında, öğrencilerin ve mezunların hareketliliğinin kolaylaĢtırılmasında, yükseköğretimin yeniden yapılandırılması ve kalite düzeylerinin geliĢtirilmesinde önemli ve değerli araçlar sunmaktadır. Her iki çerçevenin de baĢlangıç olarak amaçları ve yeterliliklerin tanımlanmasında kullanılan

düzey tanımlayıcıları farklılık göstermelerine rağmen yaklaĢımları ve hedefleri ortaktır. Bu yeterlilikler çerçeveleri ile Avrupa Yükseköğretim Sistemleri arasında karĢılaĢtırabilirlik ve Ģeffaflığın sağlanması, öğrencilerin ve öğretim elemanlarının yükseköğretim sistemleri içinde ve arasında hareketliliğinin kolaylaĢtırılması, öğrenme çıktıları, kredi ve iĢ yüküne dayalı eğitim programları ve modüllerinin geliĢtirilmesi için yükseköğretim kurumlarının teĢvik edilmesi, yükseköğretim yeterlikleri ile yaygın ve resmi olmayan öğrenme, deneyim yoluyla kazanılmıĢ yeterliklerin tanınması ve yaĢam boyu öğrenimin yaygınlaĢtırılması öngörülmektedir.

EQF-LLL sisteminin yaĢam boyu öğrenimdeki çok farklı kademeler için ortak bir çerçeve oluĢturma çabası ve/veya amacı, bu sistem içindeki birçok tanımın ve kavramın, yalnızca yükseköğretim için kurgulanan QF-EHEA sistemi içindeki tanımlardan ve kavramlardan farklılaĢmasına neden olmaktadır. Her iki sistemde verilen seviye tanımlayıcıları farklı uygulamalara yönelik tasarlanmıĢtır. EQF-LLL sisteminde verilen tanımlayıcılar oldukça geneldir ve yaĢam boyu öğrenimde yer alan her türlü öğrenme türüne uygulanabilirdir. QF-EHEA ise tamamen ve sadece özel olarak yükseköğretim için tasarlanmıĢtır. Bununla birlikte, iki sistem birbirleriyle iliĢkilendirilebilmektedir; EQF-LLL sisteminin 5. ile 8. seviyeleri, her türlü yeterliliğe uygulanabilen genel tanımlayıcılar olmakla beraber, yükseköğretim yeterlilikleri için de uygulanabilmektedirler; bu sebeple, söz konusu seviyeler, QF-EHEA sistemi ile iliĢkilendirilebilmektedir.

Lizbon ve/veya Bologna süreçlerine dahil olan ülkelerden kendi yükseköğretim sistemlerine uygun olan çerçevelerden birini esas alarak, Ulusal Yeterlilikler Çerçevelerini hazırlamaları ve 2010 yılına kadar QF-EHEA ve/veya EQF-LLL çerçeveleri düzeyleri ile iliĢkilendirmeleri, ulusal mevzuat, idari süreçler ve Ģeffaf yöntemler ile uygulamaya koymaları istenmiĢtir (Bergen Declaration, 2005; TYUYÇ, 2009). "Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi" ülkelerin toplumsal, kültürel ve ekonomik gerçeklerine en yakın tanımları ve yaklaĢımları içeren, ülkelerin yükseköğretim kurumları tarafından kabul gören ve uygulanabilen, ulusal ve uluslararası paydaĢlarca tanınan ve iliĢkilendirilebilen derecelerin verilebileceği bir sistemdir (YÖK, 2015). Bu sistem aracılığıyla, yükseköğretimde tüm yeterlilikler ve diğer öğrenme kazanımları açıklanabilmekte ve tutarlı bir Ģekilde birbiri ile iliĢkilendirilebilmektedir. Birçok ülke de seviye tanımlayıcılarını oluĢtururken, Dublin tanımlayıcılarını esas alıp; onları EQF-

LLL için yapılmıĢ olan tanımlayıcılarla iliĢkilendirmektedir (European Commission, 2010b).