• Sonuç bulunamadı

1. BÖLÜM

1.4. Demokrat Parti Dönemi

2.4.3. Altıncı Demirel Hükümeti

3.1.3.2. Yüksek Oranlı Zam

Bu programın kısa vadeli ilk amacı enflasyonu kontrol altına almak ve ekonomide kalıcı istikrarı sağlamaktır. Bu bağlamda iç talebi kontrol etmeye yönelik önlemler alınmıştır. Kamu kesiminde üretilen malların fiyatlarına yüksek oranlı zamlar yapılmıştır. Para arzı kontrol altına alınmış, böylece reel para arzı kısıtlanmıştır. İstikrar programının esası reel para arzı kısıtlamasıdır. İç talep kısıtlamasına paralel olarak, temin edilen dış krediler ile bekleyen hammadde ve ara malları ithalatının önü açılmış ve kapasite kullanım oranı yükseltilmek istenmiştir. Kıtlığı çekilen tüketim mallarının ithalatı ile piyasalarda mal yokluğuna, kuyruklara

ve karaborsaya son verilmiştir.317

440 sayılı kanuna göre tespit edilen temel mal ve hizmetler listesi daraltılmıştır. Temel mallar olarak yalnız, elektrik, kömür, suni gübre, temel hizmetler olarak da, Devlet Denizyolları, Denizcilik Bankası ve Denizcilik Bankası 312Hürriyet, 25 Ocak 1980.

313Kafaoğlu’nun ifadesine göre “ Devalüasyon ayları genellikle ağustos ve eylüldür. 24 Ocak operasyonu o aylarda yapılmamış olmasının maliyetini taşımaktadır. Devalüasyon ihracat aleyhine bozulan dengeyi sağladığı için, ağustos ve eylül aylarında yapılan devalüasyon, birikmiş ihraç ürünlerinin satışı yoluyla dengeyi kurar. Hürriyet, 26 Ocak 1980.

314

Karluk, a.g.e, s.408.

315 Çavdar, Yüz Yıllık Pahalılık, s. 132. 316 Şahin, a.g.e, s. 193.

85

Nakliyatı yük taşımacılığı belirlenmiştir. Bu arada, sıvılaştırılmış petrol gazı, süper ve normal benzin, gazyağı, motorin, fuel-oil, taşkömürü, linyit, asfaltit kömürler, biriket, kok ve kok tozları, amonyum nitrat, süper fosfat ve benzeri gübreler, demir-çelik, çimento, alüminyum, bakır, teneke, saç, kâğıt, karton, demiryolları, elektrik, denizyolları, Türk Havayolları, şeker, Tekel malları, PTT hizmetleri fiyatları artırılmıştır. KİT’lerin ürettikleri mal ve hizmetlerde sübvansiyonlar kaldırılmış, gerçek maliyet ve fiyat uygulamalarına geçilmiş ve kuruluşların enflasyon vergisiyle

finansmanına ve doğmuş bulunan ikili fiyat uygulamalarına son verilmiştir.318

Bakanlar Kurulu, 24 Ocak Kararlarının açıklanmasıyla ülkedeki bütün temel maddelerin satışını durdurmuştur. Çünkü normal benzinin litresi 32 TL, süper benzinin litresi 36 TL’ya çıkmıştır. Fueloilin litresi 12 TL, mazotun litresi 20 TL, gazyağının litresi 20 TL olmuştur. Bakanlar Kurulu diğer ana maddelere yapılacak zamlar için de yeni bir yöntemi kararname haline getirmiştir. Yeni yönteme göre kamu kuruluşlarının yönetim kurulları gerekli gördükleri zamları hükümete danışmaksızın gerçekleştirebilecektir. Bu uygulama ile zarar eden KİT’lerin zararlarının Merkez Bankası’nda para basılarak karşılanması sonucu ortaya çıkan

yüksek enflasyon önlenmek istenmiştir.319

Yeni yönteme göre Tekel Genel Müdürlüğü bir iktisadi kamu kuruluşu olması nedeniyle kendi başına zam yapabilecektir. Fakat filtreli sigara sıkıntısı giderek yoğunlaşırken karaborsadan satılan yerli filtreli sigaraların fiyatları da olağanüstü yükselmiştir. Halk filtreli sigara bulmak için Tekel bayileri önünde kuyruk beklerken, bütün cadde ve sokaklarda karaborsa yerli filtreli sigara satanlar vardır. Bir paket filtreli yerli sigara 35-40 TL’ye satılmaktadır. Bu günlerde karaborsacıların filtreli sigaralara Tekelden önce zam yapmaları da karaborsadan sigara alanları şaşkına çevirmiştir. Halk “35-40 liraya sigara olur mu?” diye karaborsacılarla tartışırken, sigara satanlar ise “Biz bu sigaraları ne zahmetler çekerek buluyoruz.

İster alın, ister almayın.” demektedirler.320

Nitekim bu kuruluşların yetkili organları 24 Ocak gecesi başlayıp sabaha kadar süren toplantılarında, bu temel maddelere yapılacak zamları saptamak için çalışmışlardır. Türk Hava Yolları da yeni dolar değeri ve benzin fiyatları karşısında fiyatlarını hemen ayarlayacaktır. Gazete kâğıdının tonu 35-40 bin TL arasında değişip%100 zam anlamına gelmektedir. Devalüasyonla birlikte akaryakıta yapılan zamlarla İstanbul’da Renault otomobili olan bir kişi deposunu normal benzinle kararların açıklanmasından önceki gün 868 TL ye doldururken, kararlar açıklandıktan sonra 1256 TL ye doldurabilir. Süper benzin kullanan ise 1000 TL yerine 1416 TL ödeyecektir. Normal olarak bir aile, bir ayda kullandığı büyük tüp

318Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, c.45, 03.02.1980, s. 18.

319

Hürriyet, 25 Ocak 1980. 320Aynı yer.

86

likit gaza bir önceki gün 125 TL öderken, ertesi gün alanlar 182 TL ödemek zorunda

kalmışlardır. 321

Hemen her şeye zammın yapıldığı, çoğu malda fiyatların serbest bırakıldığı istikrar önlemlerine muhtemel tepkiler için Başbakan Demirel “Milletimiz fedakârdır” demektedir. Büyük zamlar dönemine girildiği söylenen Türkiye’de o güne kadar fiyat tespiti yapmakla görevli “Fiyat Saptama ve Koordinasyon Kurulu” kaldırılmıştır. 322

Zarar eden KİT’lerin tümünün mamulleri ve hizmetlerine zam gelmiştir. Zarar eden ve zam görmekte olan kuruluşlar şunlardır: Makine Kimya Endüstrisi Kurumu, Çimento Sanayi, Türkiye Demir Çelik İşletmeleri, SEKA, Etibank, Petrol Ofisi, TPAO, TKİ, Karadeniz Bakır İşletmeleri, Azot Sanayi, Et ve Balık Kurumu, Türkiye Süt Endüstrisi Kurumu, Türkiye Zirai Donatım Kurumu, ÇAY-KUR, Denizcilik Bankası, Deniz Nakliyatı, PTT, TCDD, Türk Hava Yolları. Bu kuruluşlardan sadece kömür, suni gübre, demiryolları, Denizcilik Bankası ve Deniz

Nakliyatı’nın hizmet ve malları hazineden desteklenebilecektir.323

Zamlarla ilgili olarak pakette üzerinde durulan şudur: “Eğer KİT’ler gelen hükümetlere bağlı kalmasalar ve hükümetler türlü nedenlerle KİT’lere yapılması gerekli zamları önlemeselerdi, belki de bugün zam miktarları daha da düşük olacaktı. Önceki yıl 50 TL ile kurtarılacak bir temel madde zammı, bu kararın hükümetlerce alınmaması sonucu sonraki yıl beş katına yükselmişti. Ara ara yapılacak zamla daha sağlıklı işleyiş sağlanabilirdi. İşte bu nedenle KİT’lerde sübvansiyon kaldırılmış ve Hükümete göre her KİT kuruluşunun yönetim kurulu kararı ile zamları gerektiği gün

yapması olanağı sağlanmıştır. 324

Kısaca 24 Ocak Kararları ile devletin ekonomideki yerini küçülten önlemler alınmış, sigara tekeli kaldırılmış, KİT’lerin özelleştirilmesi çalışmalarına başlanmış, madenlerin kamulaştırılmasına ilişkin kararlar yürürlükten kaldırılmıştır. KİT’lerdeki uygulamaya paralel olarak tarım ürünleri destekleme alımları sınırlandırılmıştır. Tarımsal ürün taban fiyatları enflasyonist baskıyı hafifletmek amacıyla düşük tutulmuştur. Bunun sonucunda iç ticaret hadleri tarım sektörünün aleyhine gelişecek, çiftçilerin ulusal gelirden aldıkları pay azalacaktır. Gübre, enerji ve ulaştırma dışında

sübvansiyonlar da kaldırılmıştır.325 321 Hürriyet, 26 Ocak 1980. 322 Aynı yer. 323 Aynı yer. 324 Aynı yer. 325 Karluk, a.g.e, s. 408.

87