Eylül Askeri Müdahalesi

Cumhurbaşkanlığı seçim turları sürerken yapılacak müdahaleyi daha geniş bir kadroya duyurmak için bütün ordu ve kolordu komutanları Genelkurmay’da bir

428Cumhuriyet Ansiklopedisi 3 (1961-1980), s. 505.

429Millet Meclisi Tutanak Dergisi, c.14, 16.02.1980, s. 21-68.

110

toplantıya çağrılmışlardır. Toplantıda 12 Eylül 1980 günü saat 04.00’te harekete geçilmesi uygun görülmüştür. 11 Eylül 1980 Perşembe günü Bakanlar Kurulu toplantısı sürerken öğleden sonra Silahlı Kuvvetlerin darbe yapacağına ilişkin haberler alınmaya başlamıştır. Evren’in siyasi parti liderlerine gönderilmek üzere Genelkurmay ve Milli Güvenlik Konseyi Başkanı sıfatıyla imzaladığı mektupta Türk Silahlı Kuvvetlerinin İç Hizmet Yasası’ndan kaynaklanan yetkiyi kullandığı

söylenmiştir.431

Türk Silahlı Kuvvetleri, 12 Eylül 1980 tarihinde İç Hizmet Kanununun verdiği Türkiye Cumhuriyetini koruma ve kollama görevini Yüce Türk Milleti adına emir ve komuta zinciri içinde ve emirle yerine getirme kararını almış ve

ülke yönetimine bütünü ile el koymuştur.432

Genelkurmay Başkanı Kenan Evren başkanlığında, Kara, Deniz, Hava ve Jandarma Genel Komutanı’ndan oluşan beş kişilik “Milli Güvenlik Konseyi” (MGK)

ülkede yönetimi ele almıştır.433

Milli Güvenlki Konseyi şu üyelerden oluşmaktadır: Genelkurmay Başkanı Orgenerel Kenan Evren, Kara Kuvvetleri Komutanı Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgenerel Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma Genel Komutanı Sedat Celasun’dur. Devlet Başkanlığı ve MGK Başkanlığı görev ve yetkileri Kenan Evren’e aittir. Diğerleri askeri görevlerini sürdürmenin yanı sıra MGK üyesi sıfatı sahibidirler.

MGK Genel Sekreterliğine de Orgeneral Haydar Saltık atanmıştır.⁴³⁴ Kurulan MGK

Başkanı ve Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren’in yönetimi devraldığı

sabaha karşı 04.00’te Türkiye radyolarından halka duyurulmuştur.435

Sabaha karşı 04.00’te milli marşlarla yayına başlayan Türkiye radyoları her beş dakikada bir Milli Güvenlik Konseyi’nin bildirilerini yayınlayarak, durumu bütün yurttaşlara açıklamıştır. Milli Güvenlik Konseyi bildirisinde tüm yurtta sıkıyönetim ilan edildiği ve 05.00’ten itibaren ikinci bir emre kadar sokağa çıkma yasağı konulduğu açıklanmıştır. Milli Güvenlik Konseyi Başkanı ve Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren tarafından radyo ve televizyonda geniş açıklama yapılmıştır. Milli Güvenlik Konseyi’nin açıklamasında halkın huzur ve sükûn içinde olması söylenerek, radyoların başında yapılacak açıklamaları beklemeleri istenmiştir.436

Türk Silahlı Kuvvetlerinin tüm ülke yönetimine el koymasından sonra, askeri birliklerle şehirlerde sıkı güvenlik önlemleri alarak, önemli merkezlerde cadde ve sokaklarda barikatlar kurulmuştur. İllerde valiler sıkıyönetim karargâhlarına

431Turan, a.g.e, s. 396-407. 432Evren, a.g.e, s. 547. 433Eraslan, a.g.e, s. 626-627.

434 Bülent Tanör, “Siyasal Tarih (1980-1995)”, Türkiye Tarihi 5 Bugünkü Türkiye 1980-1995, (Yay.Yön. Sina Akşin) Cem Yayınevi, İstanbul, 1995, s. 26-27.

435Hürriyet,12 Eylül 1980.

436

111

çağrılmıştır. Vilayet merkezleri askeri birlikler tarafından çevrilerek güvenlik önlemleri alınmıştır. MGK bildirisinde, bütün parlamenterlerin dokunulmazlıklarının kaldırıldığı, yurt dışına çıkışların yasaklandığı, halkın can güvenliği için sokağa

çıkma yasağı ilan edildiği bildirilmiştir.437

DİSK ve MİSK Federasyonları ile bunlara bağlı sendikaların bütün faaliyetleri durdurulmuştur. Öte yandan yeni bir bildiri ile bütün grev, lokavt ve diğer sendikal faaliyetlerin ikinci bir emre kadar durdurulduğu haberi alınmıştır. Bunun yanı sıra Türk Hava Kurumu, Çocuk Esirgeme Kurumu ve Kızılay’ın dışındaki bütün derneklerin her türlü faaliyetinin durdurulduğu açıklanmıştır. Milli Güvenlik Konseyi kararı ile sınır kapıları kapatılmıştır. Yurt dışına çıkışlar yasaklanmıştır. Sadece yurt dışında çalışan işçiler ve yabancı turistlerin yurt dışına çıkabilecekleri bildirilmiştir. Hafta içinde yapılacak bütün spor faaliyetleri durdurulmuştur. Bankaların çalışması

ikinci bir emre kadar yasaklanmıştır.⁴³⁸

Önemli hiçbir olayın gerçekleşmediği ve halkın memnun olduğunun anlaşıldığı harekât sırasında hudut bölgelerinde de herhangi bir olay yaşanmamıştır. Ülkenin diğer bir silahlı gücü emniyet teşkilatından da bir karşı koymayla karşılaşılmamıştır. Bayrak Harekâtı başlamadan hemen evvel 4. Kolordu ve Sıkıyönetim Komutanı tarafından Emniyet Genel Müdürünün, Ankara Emniyet Müdürü ve Yardımcılarının tüm kadrosu ile Silahlı Kuvvetlerle birlikte oldukları

Genelkurmaya bildirilmiştir. 439

Orgeneral Kenan Evren’in imzasıyla yayınlanan ilk bildiriden sonra yaptığı konuşmada icra ve yasa görevlerini Konsey’in üstlendiğini, ama icrayı yüklenecek hükümetin kurulacağını söylemiş, bunun asker mi sivil mi olduğunu belirtmemiştir. İşçi hakları tabi ki korunacaktır. Ama “işçi ağalarının” etkisi yok edilecektir. İşveren

çevrelerinin de ihracata dönük üretimi sağlanacaktır.440

Demirel, Ecevit ve Erbakan gözaltına alınmıştır, Türkeş bulunamadığı için

gözaltına alınamamıştır.441

Çağlayangil Çankaya’daki evinde emniyet altındadır. Emniyet altına alınanlar içinde parti genel sekreterleri ile bazı milletvekilleri de vardır.

Genelkurmay Başkanlığında ekonomik konularla ilgili bir toplantı yapılmış

ve toplantıya Turgut Özal da katılmıştır.442

437 Aynı yer. 438Aynı yer. 439 Evren, a.g.e, s.546-547. 440Yankı, Sayı:494, s. 5 441Hürriyet,13 Eylül 1980. 442Tercüman, 13 Eylül 1980.

112

Genelkurmay’da ekonomi ile ilgili görüşülen ilk konu bankaların hesaplarına el koyulması ile ilgilidir. Özal’ın ekibi askeri yönetimi ikna etmiş ve bankaların

pazartesi (15.09.1980) günü açılmasına karar verilmiştir.443

12 Eylül askeri yönetiminin 24 Ocak ekonomik istikrar paketini hazırlayan teknik heyetin başında bulunan dönemin Başbakanlık Müsteşarı Turgut Özal’a ekonominin sorumluluğunu vermesinin 12 Eylül’ün 24 Ocak Kararlarının

uygulanması için yapıldığı yorumlarına yol açmıştır.444Tevfik Çavdar, Turgut

Özal’ın ekonomiden sorumlu başbakan olmasını 12 Eylül askeri müdahalesinin 24 Ocak Kararlarının doğal bir türevi olduğu şeklinde açıklamaktadır. Ona göre 12 Eylül askeri müdahalesi, Türkiye’ye vahşi acımasız bir kapitalist düzeni yerleştirmek amacına yönelik faşist bir eylemdir. Nitekim MHP’nin önde gelen yöneticilerinden

445Agâh Oktay Güner, “ biz içerdeyiz(cezaevi kastediliyor) ama düşüncemiz

iktidarda” diyerek durumu ortaya koymuştur.

12 Eylülün hemen ertesi günü eski Bütçe Genel Müdürü Ertuğrul Kumcuoğlu

tarafından vergi yasalarının çıkarılması gerektiği Turgut Özal’a hatırlatılmıştır. 446

1970 yılından sonra Meclislerden hiçbir biçimde gider ve gelir yasalarına ilişkin herhangi bir yasa çıkmaması, buna ek olarak 24 Ocak Kararlarının vergi yasaları ile desteklenmek zorunda olması, ancak bunun gerçekleşememesi olgusu müsteşarlar tarafından MGK üyelerine anlatılmıştır. Bunun üzerine Maliye Bakanlığına gelir vergisi ile gider yasalarında yeni düzenlemelere gidilmesi talimatı 12 Eylül

Harekâtından sonra verilmiştir. 447

Evren, “Demokrasiyi kaldırmadık… Kurmak için harekât yaptık. Bu harekât tarih kitaplarındaki bir darbe değildir” demekte ve harekâtın amaçlarını şöyle özetlemektedir:

Milli birliği korumak,

Terörü önleyerek can ve mal güvenliğini tesis etmek, Devlet otoritesini hâkim kılmak,

Sosyal barışı, milli anlayış ve beraberliği sağlamak,

Sosyal adalete, ferdi hak ve hürriyete ve insan haklarına dayalı laik ve Cumhuriyet rejimini işlerli kılmak,

443Emin Çölaşan, 12 Eylül, Özal Ekonomisinin Perde Arkası, Milliyet Yayınları, 1984, s. 43-44. 444Gürsel, a.g.e, s. 3

445Çavdar, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi, s. 264. 446Çölaşan, a.g.e, s. 54.

113

Makul bir sürede yasal düzenlemeleri tamamladıktan sonra sivil idareyi

yeniden tesis etmektir.⁴⁴⁸