Bir önceki başlıkta yüksek gelir grubunda yer alan ülkelerin finansal serbestleşme dönemi ve sonrasında finansal sistemlerinde meydana gelen değişimler hakkında değerlendirmeler yapılmıştır. Bu başlıkta ise, ele alınan bilgilerin daha açıklayıcı olması açısından, bu ülke grubuna ait bazı finansal gelişme göstergelerinin son yirmi yıllık süreçte nasıl bir değişim geçirdiği hazırlanan şekiller yardımıyla gösterilmektedir. Öncelikle ülkeler açısından parasal genişlemenin bir göstergesi
olan M2/GSYİH verileri değerlendirilmiştir. Ardından finansal sistem içersinde ağrılıklı olan yer alan bankacılık sektörünün işlevinin değerlendirmesine yardımcı olan özel sektör kredilerinin GSYİH'ye oranları gözden geçirilmiştir. Finansal sistemin temelini oluşturan ve şekil yardımıyla açıklanmaya çalışılan diğer bir veri ise borsa kapitalizasyon oranıdır. Son olarak da finansal piyasalarda fon arzının büyüklüğünü gösteren finansal sistem mevduatlarının GSYİH'ye oranı ülke ülke değerlendirilmektedir.
Finansal gelişmenin en önemli göstergelerinden birisi olan ve dünya bankası tarafından geniş tanımlı para arzının GSYİH'ye oranı olarak ifade edilen M2/Y oranları 1996-2016 yılları itibari ile şekil 3.2.1.'de gösterilmektedir. M2/GSYİH finansal gelişmişliğin ölçütü olarak yabancı ülke paraları cinsinden açılan mevduat hesaplarının da dahil olduğu geniş tanımlı para arzını ifade etmektedir.Para ve para arzını kaydeden finansal hesaplar, bir ülkenin finansal sisteminin merkezinde yer almaktadır. Şekil 3.2.1'e bakıldığında yüksek gelir grubuna dahil olan bütün yükselen piyasa ekonomilerinin parasal genişlik oranında artış eğilimi görülmektedir. Arjantin'deki parasal genişleme liberalleşmenin ilk on yılını kapsayan 1999 (%31) yılı ve 2003 (%30) yılında küçük artışlar göstermiş fakat benzer gelir grubuna dahil olan ülkelere kıyasla oldukça düşük seviyelerde kalmıştır. Parasallaşma oranı en yüksek olan ülke yaklaşık %84'le Şili ve onu takiben yaklaşık %74'le Suudi Arabistan'dır.
Şekil 3.2.1. Yüksek Gelir Grubunda Yer Alan Yükselen Piyasa Ekonomilerinin M2/Y (Parasal Genişlik) Oranı
Kaynak: WorldBank, 2017.
Yüksek gelir grubunda yer alan yükselen piyasa ekonomilerinin bankacılık faaliyetlerinden birisi olan özel sektör kredilerinin GSYİH'ye oranı şekil 3.2.2.'de gösterilmektedir. Arjantin ve Macaristan hariç tüm ülkelerde 1996-2016 yılları arasında artış eğilimi görülmektedir. En çok artış gösteren ülke ise %79'la Şili’dir. Şili için son zamanlarda en çok dikkat çeken alanlardan birisi olan bankacılık faaliyetleri, finansal gelişmenin kayda değer şekilde ivme gösterdiği alan olarak değerlendirilmektedir. 1980'lerin ortalarından bu yana bankacılık uygulamaları göz önüne alındığında, Şili'nin Latin Amerika'da ilerleyen dönemlerde finansal lider olarak görülmesi muhtemeldir. 2000’lerin ortalarına kadar, Şili'de özel sektör kredilerinin GSYİH'ye oranı, bölgedeki büyük ülke olan Arjantin'in neredeyse iki katı büyüklüğünde gerçekleşmiştir (Gallego ve Loayza, 2000: 2). Arjantin'de özel sektöre verilen krediler 1990'lı yıllarda istikrarlı bir şekilde büyüme göstermiş, 2001 krizi sonrası dönemde sürekli bir düşüş yaşamıştır. 2001 yılına kadar ülkede iyi sermayeye sahip, güçlü bir şekilde karşılanmış ve oldukça likit bir bankacılık sistemini göstermiş olsa da krizi takiben, yaşanan düşüşler hiçbir zaman kriz öncesi seviyelerine tam olarak geri dönememiştir(Torre, vd., 2002: 5).
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Arjantin Şili S.Arabistan Macaristan Polonya
Şekil 3.2.2. Yüksek Gelir Grubunda Yer Alan Yükselen Piyasa Ekonomilerinde Özel Sektör Kredilerinin GSYİH'ye Oranı
Kaynak: WorldBank, 2017
Macaristan'da 2007 yılının sonlarına 2008'in başlarına kadar özel sektör kredilerinde güçlü ve sorunsuz bir genişleme yaşamıştır. Macaristan finansal sisteminde en çok işleve sahip olan özel sektöre verilen banka kredileri özellikle 2008 krizinin ardından keskin bir yavaşlama sürecine girmiş ve 2016 yılında da kriz öncesi seviyelere erişememiştir. Bununla birlikte, Macar bankalarının nispeten yüksek karlılığı, bankaların piyasa güçlerini kullandıklarını ve özellikle hane halkı düzeyinde geçerli olan oligopol fiyatlandırmasını kullandıklarını göstermektedir. Her ne kadar yabancı bankaların varlığı ve sınır ötesi kredilerin artması nedeniyle, 1990'ların ikinci yarısından itibaren Macaristan'da kurumsal kredi piyasasında şiddetli bir rekabet yaşansa da hane halkı kredi piyasasına karşı yeterli rekabeti gösterememiştir (Szikszai, 2013: 66). İyi kapitalize edilmiş ve güçlü bir bankacılık sistemine sahip olan Suudi Arabistan'da ise özel sektör kredilerinin GSYİH'ye oranı özellikle 2011 yılından sonra sağlam ekonomik faaliyetler ve güçlü bir iç talebin var olması nedeniyle istikrarlı bir büyüme göstermeye devam etmiştir. Ayrıca bankacılık sektöründe büyük bir orana sahip olan özel sektör kredileri Arabistan bankacılık sektörünün büyümesinde ana itici güç olma özelliğini göstermektedir (Saudi Arabian Monetary Agency, 2015: 14). 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Arjantin Şili S.Arabistan Macaristan Polonya
Yüksek gelir grubunda yer alan ülkelerde borsa kapitalizasyon oranları şekil 3.2.3'de gösterilmektedir. Sermaye piyasalarının likitidesinin ölçülmesi için kullanılan bu veri, işlem hacminin piyasa değerine oranıdır. Bu oranın yüksek olması hem düşük işlem maliyetlerinin bir göstergesi hem de firmaların ihtiyacı olan fonların sağlanmasına olanak tanıdığı için daha likit bir sermaye piyasasının varlığını göstermektedir (Huang, 2010: 15; Yetiz ve Şimşek, 2017; 10). Şekil 3.2.3'e göre borsa kapitalizasyon oranı en yüksek olan ülke %81 ile Şili ve %69 ile Suudi Arabistan'dır. Arjantin, Macaristan ve Polonya'da bu oranlar oldukça düşüktür. Bunun nedeni ise, Orta ve Doğu Avrupa'nın menkul kıymetler borsası nispeten küçük ve gelişmekte olan piyasalardan oluşmasıdır. Bu ülkeler arasındaki en büyük pazarda Polonya'ya ait olan Varşova Borsası olmasına rağmen borsa kapitalizasyon oranı yine de düşük seviyelerdedir. Her ne kadar Polonya finansal sistemi Doğu ve Orta Avrupa'da en az bankacılık odaklı sistem olarak kabul edilse de, diğer ülkelerde olduğu gibi bankacılık sistemi finansal sistemde önemli rol oynamaya devam etmiştir. Bunun nedeni ise emeklilik ve yatırım fonlarının ve sigorta şirketlerinin diğer ülkelere göre büyük olmasıdır (Narodowy Bank Polski, 2015: 11-13; Köke ve Schröder, 2003; 2-3).
Şekil 3.2.3. Yüksek Gelir Grubunda Yer Alan Yükselen Piyasa Ekonomilerinde Borsa Kapitalizasyon Oranı
Kaynak: WorldBank, 2017. 0 20 40 60 80 100 120 140 160 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Arjantin Şili S.Arabistan Macaristan Polonya
2000 yılından beri dünya çapında yaşanan ekonomik daralma özellikle Avrupa ülkelerinin borsa işlem hacimlerini ve borsa kapitalizasyon oranlarında olumsuz etkiler yaratmıştır. Arjantin, sermaye piyasaları son yıllarda gelişme göstermiş ancak yine de bankacılık sektörünün gerisinde kalmıştır. Bu nedenle, piyasa kapitalizasyonu ve işlem hacimleri Şili ve Suudi Arabistan gibi diğer gelişmekte olan ülkelerde ulaşılan seviyelerin altında kalmıştır. Bu gecikmeye rağmen, özellikle sermaye piyasalarının gelişmesinde belirleyici faktör olarak ortaya çıkacak olan kurumsal yatırımcıların hızlı evrimi göz önüne alındığında, sermaye piyasalarındaki büyüme beklentileri görülmektedir (Argentina Financial Sector Review, 1998: 5). Doğu Avrupa'da açılan ilk borsalardan biri olmasına rağmen, Macaristan borsaları, özellikle borsada işlem yapan firmaların sayısı bakımından diğer bazı pazarlara göre küçük kalmıştır. 2000 yılından beri büyüyen ve çeşitlenen Macar sermaye piyasaları yine de bazı bölgelerde zayıf kalmıştır. 2002'de Budapeşte Menkul Kıymetler Borsası'nın değerinin düşmesiyle borsa kapitalizasyon oranı da düşmeye başlamıştır. Macaristan'da 2005-2010 yılları arasındaki beş yıllık dönem, borsa kapitalizasyonunda bir düşüşle karakterize edilirken, aynı düşüş eğilimi 2010'dan 2012'ye kadar gözlenmiştir (IMF, 2005: 20).
Yüksek gelir grubunda yer alan ülkelerin finansal sistem mevduatlarının GSYİH'ye oranı Şekil 3.2.4.'de gösterilmektedir. Arjantin hariç tüm ülkelerin finansal sistem mevduatlarının GSYİH'ye oranı %40'ın üzerindedir. Finansal sistem mevduatlarında en yüksek paya sahip olan Polonya'daki bu artış temel olarak ticari bankaların aktiflerinin ve yatırım fonlarının değerindeki artıştan kaynaklanmıştır.
Şekil 3.2.4. Yüksek Gelir Grubunda Yer Alan Yükselen Piyasa Ekonomilerinde Finansal Sistem Mevduatlarının GSYİH'ye Oranı
Kaynak: WorldBank, 2017.
Bankacılık sektörü Şili ve Macaristan'da finansal sistemin ana unsuru olarak kalmaya devam etmektedir. Macaristan'da banka dışı finansal sektörler büyümeye devam etse bile yinede finansal sistem varlıklarının %50'den fazlasını bankalar oluşturmaktadır. Çünkü varlıkları artmaya devam eden bu finansal sektörler genellikle Macaristan bankaları tarafından finanse edilmekte ve bu bankaların iştiraklerinden oluşmaktadır (IMF, 2005a: 8). Şili'nin finansal sistemi, yerel ekonomiye, bölgeye ve dünyanın geri kalanına önemli bağlantılar sağlayan büyük bir sistemdir. GSYİH'nin %200'ünü aşan bir finansal varlığa sahip olan Şili'de çoğunluk bankalar, sigortalar ve emeklilik fonundan oluşmaktadır (IMF, 2014: 12).
3.3. Üst Orta Gelir Grubunda Yer Alan Yükselen Piyasa Ekonomilerinde