Çalışmada kullanılan örneklem grubu seçilmiş yükselen piyasa ekonomilerini kapsamaktadır. IMF (Uluslararası Para Fonu) tarafından çeşitli özellikleri göz önünde bulundurulan ve yükselen piyasa olarak sınıflandırılan 29 ülkeden verisi olan 22 tane ülke seçilmiştir (IMF, 2014a: 64). Analize konu olan ülkelerin seçiminde veri ulaşılabilirliği etkili olmuştur. Ayrıca ülkeler analizin etkinliği açısından Dünya Bankası'nın gelir grubu sınıflandırmasına göre, düşük orta gelirli, üst orta gelirli ve
yüksek gelirli ülkeler olarak üç gruba ayrılmış ve bu ülkeler arasından petrol ihraç eden ülkeler ile dördüncü grup oluşturulmuştur. Ülke grupları çizelge 4.2.'de gösterilmektedir.
Çizelge 4.2. Örneklem Grubunu Oluşturan Ülkeler Düşük Orta Gelir
Grubu Üst Orta Gelir Grubu Yüksek Gelir Grubu
Petrol İhraç Eden Ülkeler Grubu
Endonezya Brezilya Arjantin Endonezya
Fas Çin Suudi Arabistan Meksika
Filipinler G:Afrika Macaristan Nijerya
Hindistan Kolombiya Polonya Suudi Arabistan
Nijerya Malezya Şili
Mısır Meksika
Pakistan Peru
Tayland Türkiye
Ürdün
Çalışmada yükselen piyasa ekonomilerinin gelişmiş ülkelerin finansal sistemlerini yakınsayıp yakınsamadığına dair uygulanacak ekonometrik yöntem için 5 gelişmiş ülke belirlenmiştir. Belirlenen bu ülke grubu IMF'in her yıl hesapladığı finansal gelişme endeksi dahilinde yapmış olduğu ülke sıralamasında ilk 10 ülke arasında yer alan ülkelerden veri ulaşılabilirliği açısından ülkelerden oluşmaktadır. Referans ülke olarak bu 5 gelişmiş ülkenin belirlenmesindeki temel etken, finansal piyasalarında yaşanan gelişmelerdir. Referans ülke grubunu oluşturan gelişmiş ülkeler grubu çizelge 4.3'de gösterilmektedir.
Çizelge 4.3. Referans Ülke Grubunu Oluşturan Gelişmiş Ülkeler
1. ABD 2. Avustralya 3. İsviçre 4. Japonya 5. Norveç
Finansal gelişme endeksi, ülkelerin kurumların ve finansal piyasaların derinlik, erişim ve verimliliğine ilişkin göreceli bir sıralama olarak ifade edilmektedir. Dolayısıyla finansal gelişme, çok boyutlu (bankacılık, sigortacılık, para ve sermaye piyasaları) bir süreci yasıtmaktadır. Finansal gelişme göstergeleri daha çok üç şekilde incelenmektedir. Birincisi, bireylerin ve firmaların finansal hizmetlere erişimi ikincisi, finansal kurumların finansal aracılıktaki etkinliği üçüncüsü ise, finansal kurumların ve piyasaların derinliğidir. Çalışmada bu üç ölçüt
değerlendirilmeye alınarak bir finansal gelişme endeksi hesaplanmıştır. Yükselen piyasa ekonomilerinin finansal sistemlerinde bankacılık sektörünün ön planda olduğu gerekçesiyle hesaplanan endekse bankacılık sektörü ağırlıklı olmak üzere sermaye piyasalarına ilişkin göstergeler de dahil edilmiştir. Bu çalışmada bireysel olarak hesaplanan finansal gelişme endeksinin IMF'in her yıl hesaplamış olduğu endeksten farkı, yalnızca parasal genişliği, bankacılık sektörünü ve sermaye piyasalarını içeren bir endeks olmasıdır. Literatürde IMF'den farklı olarak farklı veri ve yöntemlerle hesaplanan finansal gelişme endeksleri bulunmaktadır (bkz, Dekle ve Pundit, 2015; Dorucci, vd., 2009; Creane, vd., 2007). Özetle bu çalışmada, yükselen piyasa ekonomilerinin finansal yapılarındaki ağırlıklı piyasaların gelişim sürecini gösteren değişkenler kullanılmıştır. Orjinal bir metedoloji ve veri tabanı temelinde literatürdeki endekslerden ayrı olarak, gelişmiş ekonomileri ölçüt kullanarak 22 yükselen piyasa ekonomisi örneklemi için finansal gelişmenin yakınsayıp yakınsamadığını değerlendirebilmek amacıyla temel bileşenler analizi ile finansal gelişme endeksi hesaplanmıştır.
Analizde hesaplanan finansal gelişme endeksi için toplam 10 değişken kullanılmıştır. Endeks hesaplamasında kullanılan bu veriler uluslararası resmi veri kaynaklarından elde edilmiştir. Finansal gelişme göstergelerine ait veriler için Dünya Bankası tarafından hazırlanan ve belirli aralıklarla yayınlanan ''Financial Development and Structure Dataset 2018'' veri tabanından yararlanılmıştır.
Çizelge 4.4. Analizde Kullanılan Değişkenler ve Tanımı
No Değişken Değişkenlerin Tanımı Kaynak
1 M2/GSYİH Geniş Tanımlı Para Arzının Milli Gelire Oranı Worldbank ''Financial Development and Structure Dataset 2018'' Beck, vd. (2018)
2 PRCDGDP Özel Sektör Kredilerinin Milli Gelire Oranı Worldbank ''Financial Development and Structure Dataset 2018'' Beck, vd. (2018)
3 PRCDBOGDP
Diğer Banka ve Finansal Kurumlar Tarafından Kullanılan Özel Sektör Kredilerinin Milli Gelire Oranı
Worldbank ''Financial Development and Structure Dataset 2018'' Beck, vd. (2018)
4 BDGDP Banka Mevduatlarının Milli Gelire Oranı
Worldbank ''Financial Development and Structure Dataset 2018'' Beck, vd. (2018)
5 FDGDP Finansal Sistem Mevduatlarının Milli Gelire Oranı Worldbank ''Financial Development and Structure Dataset 2018'' Beck, vd. (2018) 6 DBAGDP Mevduat Bankalarının
Varlıklarının Milli Gelire Oranı
Worldbank ''Financial Development and Structure Dataset 2018'' Beck, vd. (2018) 7 NETİNTMARGİN Net Faiz Marjı Worldbank ''Financial Development and
Structure Dataset 2018'' Beck, vd. (2018) 8 STTURNOVER Borsa Devir Hızı Worldbank ''Financial Development and
Structure Dataset 2018'' Beck, vd. (2018) 9 STMKTCAP Borsa Kapitalizasyonunun Milli Gelire Oranı Worldbank ''Financial Development and
Structure Dataset 2018'' Beck, vd. (2018) 10 STVALTRADED Borsanın Toplam Hacminin
Milli Gelire Oranı
Worldbank ''Financial Development and Structure Dataset 2018'' Beck, vd. (2018)
Yakınsama analizi için elde edilen finansal gelişme endeksinin oluşturulmasında çizelge 4.4.'de gösterilen 10 adet finansal gelişme göstergesi kullanılmıştır. Bu göstergelerle ilgili bilgiler aşağıdaki gibidir;
1.M2/GSYİH: geniş tanımlı para arzının milli gelire oranını göstermektedir. Finansal gelişmenin en önemli göstergelerinden birisidir ve parasal genişliği ifade etmektedir. Finansal gelişmenin miktar açısından ölçülmesine yardımcı olan M2, yabancı ülke paraları cinsinden açılan mevduat hesaplarını da göstermektedir. Bu oran bankacılık sektörü aracılığı ile ulusal ve uluslararası para cinsinden yapılan finansal faaliyetleri göstermektedir. Finansal gelişme ile ilgili yapılan amprik çalışmaların çoğunda bu değişken kullanılmaktadır (Binicioğulları, 2014: 183; Özcan, 2017:198; Ağır, 2010; 151; Dekle ve Pundit, 2015:).
2.Özel Sektör Kredilerinin Milli Gelire Oranı: finansal aracılık işlemlerini gerçekleştiren bankaların ana faaliyet ölçütlerinden birisidir. Veysov ve Stolbov
(2011), Apergis, vd. (2012), Fung (2009) ve Bahadır ve Valev (2015)'in de analizlerinde kullanılmış olan bu değişken, tasarrufların yatırıma dönüştürülmesinde önemli bir role sahiptir. Özel sektör kredilerinin milli gelire oranı, mevduat bankalarının özel sektöre kullandırmış olduğu kredilerin GSYİH'ye bölünmesi ile elde edilmiştir. Finans ve büyüme literatürünün standart bir göstergesidir. Elde edilen bu değişkende kamu ve kamu işletmelerine verilen krediler dahil değildir (Beck, vd., 1999: 7).
3.Diğer Banka ve Finansal Kurumlar Tarafından Kullandırılan Özel Sektör Kredilerinin Milli Gelire Oranı: hem bankacılık hem de banka dışında faaliyet gösteren finansal kurumların faaliyetlerini ölçmeye yardımcı olmaktadır. Bu değişken, hem mevduat bankalarının hem de diğer finansal kuruluşlarının kullandırmış olduğu özel sektör kredilerinin GSYİH'ye bölünmesi ile elde edilmiştir (Veysov ve Stolbov, 2011: 8; Bahadır ve valev, 2012: 63). Elde edilen bu değişkende kamu ve kamu işletmelerine verilen krediler dahil değildir.
4.Banka Mevduatlarının Milli Gelire Oranı: bankalardaki tüm vadeli ve vadesiz mevduatlarının milli gelire oranıdır. (Beck, vd., 1999: 5-17; Bruno ve Bonis, 2012). Bu değişken, borç verme faaliyetleri için bankalara sunulan mevduat kaynaklarının bir göstergesidir.
5.Finansal Sistem Mevduatlarının Milli Gelire Oranı: banka ve banka dışı finansal kurumlarda tüm vadeli ve vadesiz mevduatların milli gelire oranı olarak tanımlanmaktadır. Bu oran ülkelerin gelir düzeyine göre yükselmektedir (Beck,vd., 2009: 4).
6.Mevduat Bankalarının Varlıklarının Milli Gelire Oranı: gerçekleştirilen finansal hizmetlerin ekonomideki önemini gösteren finansal gelişme ölçütlerinden birisidir. Apergis, vd. (2012) ve Veysov ve Stolbov, (2011)'inde analizlerine dahil etmiş oldukları bu değişken, mevduat bankalarına ait varlıkların yoğunluğunu ölçmektedir. Bu da bankaların finansal aracılıktaki rolünü ortaya koymaktadır.
7.Net Faiz Marjı: bankaların veya diğer finansal kurumların toplam varlıklarının bir kısmını oluşturan faiz gelirleridir. Finansal sistemin temel görevi finansal aracı kuruluşlar aracılığı ile atıl fonları yatırımcılara yönlendirmektir.
Sistemde bu işlevi yerine getiren temel aracılar bankalardır. Bankacılık faaliyetlerinin verimliliğini gösteren ve finansal gelişme ölçütü olarak Dekle ve Pundit (2015) ve Bahadır ve Valev (2015)'inde kullanmış olduğu temel değişkenlerden birisi de Net Faiz Marjı'dır.
8.Borsa Devir Hızı: borsaların etkinliğini göstermekte ve borsaların büyüklüğüne göre faaliyetini ve likitidesini ölçmektedir. Borsa devir hızı borsalardaki işlem hacminin piyasa değerine oranı ile hesaplanmaktadır. Küçük ama aktif bir borsa yüksek devir hızına sahip olabilirken, büyük, daha az likit borsa daha düşük devir hızına sahip olabilmektedir (Dekle ve Pundit, 2015: 2; Beck, vd., 2009: 11).
9.Borsa Kapitalizasyonunun Milli Gelire Oranı: ülkedeki borsanın boyutunu gösteren bir değişkendir. Borsa kapitalizasyonu, borsada işlem gören hisse senetlerinin değeri olarak ifade edilmektedir. Bu değerlerin toplamının GSYİH'ye bölünmesi ile analizde kullanılan veri elde edilmiştir (Dekle ve Pundit, 2015; Veysov ve Stolbov, 2011).
10.Borsanın Toplam Hacminin Milli Gelire Oranı: borsaların faaliyetlerini ve likitidesinin değerlendirilmesine olanak sağlayan sermaye piyasası göstergelerinden birisidir. Bu değişken, borsa toplam hacminin (borsada işlem gören hisselerin) GSYİH'ya bölünmesiyle elde edilmiştir (Beck, vd, 2009: 10-11).
Analizde kullanılan finansal gelişme endeksinin hesaplanması için, yukarıda ifade edilen ve her biri finansal gelişmenin belirleyicisi olarak gösterilen 10 tane değişken kullanılmıştır. Bu şekilde finansal gelişmenin ülkeler açısından daha kapsamlı olarak değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Finansal gelişme endeksi hesaplamasının ardından değişkenler üzerinde aşağıdaki işlemler gerçekleştirilmiştir;
Finansal gelişme ölçütleri kullanılarak her iki örneklem grubu için de finansal gelişme endeksi hesaplanmıştır.
Finansal gelişme endeksinin hesaplanmasının ardından yükselen piyasa ekonomileri ve referans ülke grupları arasında hesaplanmış olan endekslerin farkları alınmış ve tek bir değişken elde edilmiştir (Özcan, 2017: 198). Bu değişken elde edilmeden önce finansal gelişme endeksleri arasındaki farkın
kolay hesaplanabilmesi için referans ülke grubuna ait finansal gelişme endeksi için bazı hesaplamalar yapılmıştır. Bu hesaplamalar aşağıdaki gibidir;
Öncelikle, referans ülke grubunun finansal gelişme endeksi verilerinden tek bir seri elde edebilmek amacıyla, IMF tarafından her yıl yayınlanan finansal gelişme endeksi verileri 1996-2016 dönemi için kullanılmış ve bu ülkelerin finansal gelişme endeks değerleri yüzdesel olarak oranlanmıştır. Her bir ülke için hesaplanan yüzdelik oranlar çalışmada hesaplanan finansal gelişme endeksi ile çarpılarak bir ortalama oluşturulmuştur.
Yapılan hesaplamaların ardından yükselen piyasa ekonomileri ve referans ülke grubunun finansal gelişme endeksleri arasında fark alma işlemi yapılmıştır.