Veri Toplama Araçları

Araştırma boyunca 4 farklı nitel veri toplama tekniği kullanılmıştır. Bunlar katılımlı gözlem, derinlemesine görüşme, odak grup görüşmeleri ve ilgili literatürün incelenmesidir. Birçok tekniğin bir arada kullanılması, nitel araştırmanın güvenirliğini artırıcı bir unsur olarak kabul edilmektedir (Creswell, 2007: 46). Yapılan derinlemesine mülakat ve odak gurup görüşmeleri ses kayıt cihazıyla kayıt altına alınmış, sesli ortamdan yazılı ortama çözümlenerek aktarılmıştır. Çözümlemeler çoğunlukla katılımcıların kendi ağızlarından olduğu gibi aktarılmış sadece ifade yanlışlarından ötürü yanlış anlaşılabilecek hususlarda düzeltmeler yapılmıştır. Bu şekilde metni okuyacak üçüncü kişilerin de, kısmen alan deneyimi yaşamaları için fırsat oluşturulmuştur.

Kızlarla yapılan görüşmelerin çoğu, ev ortamında gerçekleşmiştir. Köye gittiğimizde tanıdıklar vasıtasıyla, ya da okula uğrayarak oradaki öğretmenler ve öğrencilerin yardımıyla liseye gitmeyen birkaç kız belirlenmiş, öğrencilerin de yardımıyla evlerine gidilerek müsait olanlarla görüşme gerçekleştirilmiştir. Veli görüşmelerinin üçü velilerin kendi evinde yapılmıştır. Bir veli görüşmesi, iki imam görüşmesi, muhtarlar ve kanaat önderiyle yaptığımız görüşmeler kahvehanede gerçekleşmiştir. Okul müdürleri, öğretmenler, müfettiş ve bir müftülük yöneticisi ile Kuran kursu eğiticisiyle (eski imam) kendi kurumlarında görüşülmüştür.

Araştırma kapsamında okula devam eden öğrencilerin sorunu nasıl gördüklerini, okula gelmeyen arkadaşlarının niçin gelmediklerini öğrenmek amacıyla bir odak grup görüşmesi yapılmıştır. Görüşme yapılan grup, bir meslek lisesinin 11. Sınıf öğrencilerinden oluşan on (10) kişilik gruptur. Söz konusu meslek lisesinin seçilme nedenleri; öğrencilerinin çoğunun köylerden gelmesi, okul pansiyonlu olduğu için uzak köy ve ilçelerden gelenlerin de olması ve bu köylerin bir kısmının kız çocuklarını liseye göndermeyen yerler olmasıdır. Ayrıca, meslek lisesi öğrencilerinin okula gitmeyen kızların

85

ailelerine benzer bir aile profilinden geldikleri söylenebilir. Ses kayıt cihazıyla kaydedilen görüşmede, bazen ortamın gürültülü olmasından ötürü, hangi görüşün kime ait olduğu kestirilemediğinden, söz konusu görüşler çözümleme esnasında odak grup görüşü olarak belirtilmiştir.

Odak grup görüşmeleri, yarı yapılandırılmış derinlemesine görüşme biçiminin esas alındığı ve görüşülen kişilerin belirli bir konudaki görüşlerini grup içerisinde açıklamalarına imkân tanıyan bir veri toplama tekniğidir. Odak grupta amaç, grup etkileşimi olmadan ulaşılamayacak olan birtakım verilere ulaşmaktır. Odak grup görüşmelerinin, bireysel derinlemesine görüşmelerden farklı olarak sağladığı bazı yararlar vardır. Burada görüşmeci daha sınırlı bir role sahip iken, görüşülen kişilere daha serbest ve özgür bir rol verilmektedir. Ayrıca, araştırılan konuda daha fazla ve özel bilgiye ulaşma imkânı sunmaktadır (Bohnsack, 2004: 220; Kümbetoğlu, 2015: 117-118). Odak grup görüşmesi, katılımcılarla birebir görüşülürken dile gelmeyen hususları, grupta oluşan sinerji sonucu, aktif bir şekilde ifade edebilmelerinden ötürü tercih edilmiştir. Odak grup çalışmasının yapılmasında, bireylerin bire bir görüşmelerde, yasal zorunluluk veya başka nedenlerle açıklamaya çekindikleri veya gönülsüz davrandıkları hususlarda daha rahat ve açık davranabileceklerine dair beklentimiz de etkili olmuştur.

Görüşme soruları hazırlanırken, araştırmacı önceki deneyimlerinden yararlanmış ve ilgili literatürden istifade etmiştir. Ayrıca araştırma boyunca ortaya çıkan yeni durumlara göre yeni sorular, eklenmiş bazı soruların yerleri değiştirilmiş ve bazılarının gereksiz olduğu görülerek vazgeçilmiştir. Araştırma yapmak amacıyla; (1)kızlar, (2)veliler ve (3)

“imam-muhtar-öğretmen-müfettiş-kanaat önderi” için, üç ayrı rehber görüşme formu

hazırlanmış, formlar alan çalışmaları boyunca dinamikliğini korumuştur.

Araştırmacı, konuyla ilgili daha önce içinde yer almış olduğu proje ve çalışmalardan elde etmiş olduğu birikimden istifade etmiştir. Turan’ın belirttiği gibi “ Nitel çalışmalarda, araştırmacının araştırmak istediği konu ve bağlam hakkında zengin bilgi sahibi olması, araştırma sürecini kolaylaştıracak en önemli husustur” (Merriam, 2013: XI). Bu açıdan elde edilen deneyimden yararlanılmıştır. Araştırmacının daha önce yapmış olduğu çalışmalar; 2002-2007 yılları arasında AB ve Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti’nin finansman desteğiyle MEB tarafından yürütülen “Temel Eğitime Destek Programı

86

Kızlar Okula (HKO)” kampanyası ve Yaşam İçin Sivil Toplum Derneğinin (YİSTOD)

2010-2011 yılları arasında AB, T.C. Hükümeti ve Dernek katkıları ile yürüttüğü “Eğitim

Herkes İçin Hemen Şimdi” isimli proje ve çalışmalardır. Her üç çalışma da eğitimin

kalitesini geliştirmeyi ve eğitime katılımı artırmayı amaçlayan alan çalışmaları, aile ziyaretleri ve imam muhtar görüşmeleri ile öğretmen eğitimlerini içeren faaliyetlere sahiptir. Söz konusu çalışmalarla konu hakkında önemli bir birikim elde edilmiştir.

Burada belirtilmesi gereken diğer bir husus da araştırmacının araştırmanın hiçbir evresinde sorunu zaten bildiğini varsayarak sürece yaklaşmamış olması ve her zaman yeni bir şeyler bulma umudu ve isteğiyle çalışmayı sürdürmesidir. Önceden sahip olunan birikim ve tecrübe çalışmanın daha sağlıklı yürütülmesi ve derinlemesine bilgi toplanması amacıyla kullanılmıştır. Ayrıca yukarıda zikredilen proje ve kampanyalar özellikle ilköğretime katılımı ve devamı artırmaya odaklandığından, ortaöğretime yönelik devam sorunlarını araştıran bu çalışmanın kapsamıyla birebir aynı değildir. Söz konusu çalışmalar ortaöğretimin, henüz yasal olarak zorunlu olmadığı 2012 yılından önceki tarihlerde uygulanmıştır.