Veri, Enformasyon, Bilgi ve Bilgelik Hiyerarşisi

Bilgi olmadan bilgelikten, enformasyon olmadan bilgiden ve veri olmadan enformasyondan söz etmek mümkün değildir. Bugünün toplumsal, ekonomik ve sosyal yaşamını değiştiren ve yukarı doğru bir sıra düzen içinde veriden bilgeliğe doğru uzanan bir zincirdir.

Birçok araştırmacı veri, enformasyon ve bilgi sürecini bilmelerine rağmen bilgiden türetilen bilgeliğin ne anlama geldiğinin farkında değillerdir ve bilgeliğe çalışmalarında yer vermemektedirler. Rowley, 2003–2007 yılları arasında yapılan çalışmalarda veri-enformasyon-bilgi-bilgelik hiyerarşisinde bilgeliğin ne kadar vurgulandığına dair bir literatür araştırması yapmış ve sonucunda sadece üç çalışmada bilgelik kavramından bahsedildiğinin altını çizmiştir (Rowley, 2007: 174). Veri, enformasyon, bilgi ve bilgelik kavramları birbirleriyle oldukça ilintili olmalarına rağmen anlam çalışmanın bu bölümde değinilen önemli farklar ı taşımaktadırlar.

Veri bilgi hiyerarşisinin en alt basamağında yer alan veri, işlem ve gözlemlerin yapılandırılmamış biçimleridir. Verilerin sistematik olarak toplanması, bir araya getirilmesi ya da düzenlenmesi eyleminin sonucunda enformasyon ortaya çıkmaktadır. Enformasyonun yorum, analiz ve bağlam ile zenginleştirilerek belirli bir

amaç için bağlantılı olarak kullanılması bilgiyi doğurmaktadır. Bir başka deyişle herhangi bir olguya dair bilinenler enformasyonu, bilinenlerin bir değişime ya da eyleme nasıl dönüştürüleceğini bilmek ise bilgiyi ifade etmektedir. Bu süreç sonunda öğrenme, araştırma ve gözlem yoluyla elde edilen her türlü gerçek ve kavrayışın tümü ise bilgelik olarak tanımlanabilir. Zeleny, 1987 yılında yayımladığı makalesinde enformasyonu ne bilgisi (know-what), bilgiyi nasıl bilgisi (know-how), bilgeliği ise neden bilgisi (know-why) olarak tanımlamaktadır (Rowley ve Slack, 2009: 112).

VEBB (DIKW Hierarcy) Hiyerarşisi olarak adlandırılan veri-enformasyon- bilgi-bilgelik ilişkisi ve kullanım seviyeleri Şekil 2.4’de belirtilmektedir.

Şekil 2.4. Bilginin Basamakları ve Örgütteki Yönetim Kademeleri

Kaynak: Laszlo ve Laszlo, 2002: 405.

Şekilde görüldüğü gibi fizikî süreçlerle elde edilen verilerin analizleri ve anlaşılır bir yapıya dönüştürülerek enformasyonu oluşturmaktadır. Enformasyonun değerlendirilmesi bilgi olarak kabul edilmekte ve bilginin karar alma aşamasında kullanılması bilgeliği oluşturmaktadır.

Bilgelik hiyerarşinin en üst basamağında yer almakta ve Ackoff gibi bazı yazarlara göre üstün bir anlayış gerektirmektedir (Rowley, 2007: 166). Yönetim kademesinde yukarıya doğru çıkıldıkça, veriler daha sistematik bir hale gelmekte, değeri ve anlamı artmakta, “ne bilgisi” olmaktan çok akıl ve sezgilerle yorumlanarak “neden” sorusuna yanıt verilmektedir. Ayrıca veriler algoritmik ve programlanabilir

iken yukarıya çıkıldıkça bu özellikler azalır; bilgeliğe ulaşıldığında bilgi teknolojisinin etkileri kaybolur ve insana özgü karar verme ve muhakeme becerilerinin etkileri ortaya çıkmaktadır.

Aslında bir anlayış döngüsü olan bu süreçte verilerden oluşan enformasyon, evrim geçirerek, diğer enformasyonlarla birleşerek, deneyimi de katarak bilgiye dönüşmektedir. Enformasyonun birey tarafından okunabilen, anlaşılabilen ve yorumlanabilen hali olan bilgi, diğer bilgilerle sürekli etkileşim halinde olup gelişme eğilimindedir. VEBB hiyerarşisinin ulaşmaya çalıştığı son noktada ise, bilginin veremediği kavrayış ve anlayışla bilgelik düzeyine ulaşılmaktadır.

VEBB hiyerarşisine göre bilgelik, çevresini kontrol etmek ve yönetmek dışında, çevrede ortaya çıkan olayların birbirleri ile etkileşimini, neden-sonuç ilişkisini, analiz ve sentez yeteneğini, kavrayış ve sistem yaklaşımı çerçevesinde bütünleştiren bir kavrayış yetisidir.

Veri, enformasyon, bilgi ve bilgelik birbirleri ile sebep-sonuç ilişkisi ile bağlıdırlar ve dolayısıyla doğru veriye ulaşılmadığında doğru bilgiye ve bilgeliğe asla ulaşılamayacaktır.

Şekil 2.5. Veri, Bilgi, Enformasyon ve Bilgelik İlişkisi

Şekilden görüldüğü gibi veri-enformasyon-bilgi-bilgelik hiyerarşisi aslında sonsuz bir döngü olarak değerlendirilmelidir. Kişisel ya da örgütsel bilgelik olaylara ya da durumlara kattığı bakış açılarıyla yeni kararlar alınmasına, farklı eylemler gerçekleştirilmesine ve dolayısıyla yeni verilerin ortaya çıkmasını sağlayacaktır.

Bir bilgi sahibi olmak, mekanizma ve bileşenler hakkında ve neden-sonuç ilişkisi ile ilgili enformasyona sahip olmaktır. Aynı konuda bilgeliğe sahip olmak ise süreçlerin nasıl gerçekleşeceğine, nasıl sonuçlanacağına ve süreçleri oluşturan yapısal bileşenlere neler olacağına dair bilgiye sahip olmak demektir (Esaki, 2009: 152).

VEBB hiyerarşisini oluşturan her unsurun kendi içinde farklı özellikleri ve amaçları vardır. Roehl tarafından belirlenen bu özellikler Tablo 2.4’de gösterilmektedir.

Tablo 2.4. Veri, Enformasyon, Bilgi ve Bilgeliğin Özellikleri

Veri Enformasyon Bilgi Bilgelik

Soru

Ne? Ne? Nasıl? Neden?

Veri Türü Yapısal Veri

Tabanı ve Kimi Yapısal Olmayan Belgeler Yapısal Olmayan Belgeler ve Yapısal Veri Tabanı Yapısal Olmayan Belgeler ve Yapısal Veritabanı Yapısal Olmayan Belgeler ve Yapısal Veri Tabanı Temel Nitelikler Veri Saklama ve Sunumu Yeniden kullanım ve Sunum Elde Etme ve Yeniden temin Üstbilgiler Arası İlişkileri Sağlama

Amaç Kesintisiz Kayıt

Sağlama Karar Verme Sürecine Destek Sağlama Organizasyon Prosedürlerinin İşleyişini Yönetme Öngörülemeyen Durumları Yönetme Kaynak: Şahin, 2006: 85.

Buna göre, çeşitli olaylar sonucu elde edilen işlenmemiş materyaller veri olarak kabul edilmektedir. Veriler, anlamlı biçimde kategorize edildiğinde bir başka deyişle kodu çözüldüğünde enformasyon oluşmaktadır. Örneğin Çin alfabesiyle yazılmış bir metin Çince bilmeyen birisi için veridir. Ancak Çince bilen birisi o verilerden anlam çıkararak enformasyona dönüştürebilmektedir. Birbirinden bağımsız enformasyonların birleşmesinden bilgi oluşmaktadır. Veriler sadece eylem, durum, olgu veya varlıklarla ilişkiliyken; bilginin eyleme geçirme özelliği bulunmaktadır. Bilginin deneyim ve yargılamayla en iyi biçimde anlaşıldığı bilgelik ise ve plânlama, karar verme ve uygulama adımlarına uyan örgütsel bilginin uygun biçimde kullanılmasıdır.

Bilgi doğru şeyler yapmayı sağlarken özellikle iş yaşamında sadece “nasıl yapılacağını bilmek” yeterli olmamakta ayrıca “niçin yapılacağını bilmek” sorusuna cevap verebilmek gereklidir ve bilgelik bu soruya cevap verebilmektir (Zeleny, 1987: 60).

Bilgelik, deneyimlere dayanmaktadır ve örgütsel amaçları gerçekleştirmek için odaklanılması gereken süreçlere karar vermeyi gerektirmektedir (Seçkin, 2009: 29). Bununla birlikte bilgelik, ne bildiğin değil bilgiyi önceden kestirilemeyen durumlarda kullanabilme yeteneğidir ancak bilgi olmadan bilgeliğin varlığından söz edilemez.