Tarihsel süreç içerisinde farklı düşünce akımları ile çeşitli şekillerde ifade edilen bilgelik çok genel bir tanımla her şeyi tüm yönleriyle birlikte değerlendirerek, ne zaman, nerede, nasıl davranacağını ve konuşacağını bilmek; gündelik yaşama “doğru, haklı, âdil” olanı uygulamak; bilgiyi teorik olarak doğru ifade ederken doğru
şekilde uygulayabilmektir. Bu bağlamda bilgelik, dünyaya, kişinin kendi benliğine, yaşama ve yaşamın son ve en yüksek amaçlara dair güçlü bir kavrayışı gerektirmekte ve insanın içinde yaşadığı dünya ve toplumla uyumlu, kendi kendine yeten, bilinçli bir varlık olmasını ifade etmektedir (Topdemir, 2010: 2).
Konusu ve kapsamı bakımından oldukça geniş bir düşünme ve araştırma alanı olmasına rağmen maalesef özellikle Türkçe literatürde bilgelik konusunda yapılan
çalışmaların sayısı oldukça azdır. Mevcut çalışmalar, içerik bakımından daha çok kişisel gelişimi alanında olup, tarihte yer etmiş, “Bilge” olarak kabul edilen önemli
şahsiyetlerin bilgeliğinden yola çıkarak geleneksel bilgeliğin bugüne uyarlanmasına dair tavsiye ve yöntemleri içermektedirler. Ancak bu çalışmaların eksik kalan yönü, bilgeliğin özünü oluşturan akıl, deneyim, bilgi kavramlarına odaklanmamaları ve bilgeliğin, bilgi var olmadan asla var olmayacağı gerçeğini göz ardı etmeleridir.
İnsanlık gelişiminin doruk noktası olarak algılanabilecek bilgelik üzerine yapılan yabancı kaynaklı çalışmaların büyük çoğunluğunda ise bilgelik, kişilik psikolojisi altında incelenmektedir. Bu çalışmalarda genellikle bilgeliği ve bilgelik algısını oluşturan faktörler belirlenmeye çalışılmış ve özellikle yaş, cinsiyet, eğitim gibi demografik faktörlerin bilgeliği nasıl etkilediğini araştırılmıştır.
Son derece kapsamlı olan bilgelik kavramı, bilginin bütünleştirilmiş ve başka bir alana taşınarak yararlanabilme yeteneğini ifade etmektedir. Kramer’e göre bilgelik düşünme, etkileme ve yansımanın dialektik ve göreceli modlarının bileşimi (Birren ve Svensson, 2005: 15) iken Ardelt’e göre bilgelik kişilerin bilişsel, duyuşsal ve yansıtıcı özelliklerinin birleşiminden oluşmaktadır (Ardelt, 2009: 9).
Baltes’e göre bilgelik yaşam boyu öğrenme, rehberlik ve tavsiyelerle birlikte ahlâk, samimiyet ve kötüyü ayırt edebilmeyi içermekte ve aşağıdaki özellikleri kapsamaktadır (Baltes, 2004: 133).
• Bilgelik, iyi bir yaşam ile ilgili yaşam ve eylem odaklı bilgidir.
• Bilgelik, zihin ve insan mükemmelliği ile ilgili bütünsel, bütünleştirici ve dengeli bilgidir.
• Bilgelik, sınırlar ve belirsizlikler hakkındaki bilgidir. • Bilgelik, çoğulculuk ve farklılıkları içerir.
• Bilgelik, deneyimsel bilgidir.
• Bilgelik, doğru bilgidir ve bilimsel olanlar dâhil bilginin çoklu kaynaklarını dikkate almayı gerektirir.
Walsh bilgeliği, yaşamın merkezi var oluş sorunlarının etkilediği herkesi yüksek bir refaha eriştirecek konulara karşı pratik becerilerle birlikte derin bir sezgi ve olgun bir anlayışın fonksiyonu şeklinde tanımlamaktadır (Walsh, 2011: 110). Bilgelik olmadan sosyal ve ekonomik sistem eksik ve yetersiz kalacaktır, çünkü
bilgeliğin gücü, bilgilerin doğru yargı, kavrayış ve etik biçimde uygulanmasını sağlamaktadır (Rooney ve McKenna, 2011: 308) ve deneyim, kişilik ve yansıtıcı özelliklere bağlıdır (Webster, 2003: 14).
Bilgelik ile ilgili yapılan tanımlamalar Tablo 3.1’de ayrıntılı olarak gösterilmektedir.
Tablo 3.21. Bilgelik Tanımları
Yazar Tanım
Robinson
Antik Yunan’a göre; bilgelik, entelektüel, ahlâkî ve pratik yaşam; doruluk ve güzellikle uyumlu yaşamdır.
Hıristiyan anlayışına göre; bilgelik kutsal kesin gerçeğinin izinde giden yaşamdır.
Günümüze göre; bilgelik, değişen olayları yöneten kurallarına yönelik bilimsel bir yaklaşımdır.
Csikzentmihalyi ve Rathunde
Bilgelik, bütünsel bir biliş süreci, eylemler için erdem ve saygı uyandıran bir kılavuz ve iyi olma arzusunu belirten tüm tanımlarına karşı evrimsel bir yaklaşımdır.
Labouvie-Vief
Bilgelik, nesnel, süreçlerin mantıksal biçimleri olan dışsal davranışlarla, öznesel ve organik biçimler (mitler) gibi içsel davranışlar arasındaki uyumlu ve düzgün diyalogtur.
Baltes ve Smith
Bilgelik, yaşamı plânlama yaşamı gözden geçirme gibi temel yaşam uygulamalarındaki deneyimdir. Yaşamdaki olaylar hakkında zengin bir gerçeklik bilgisi, yaşamdaki problemler hakkında zengin bir uygulama bilgisi, farklı yaşam durumları, değerleri veya öncelikleri bilgisi ve yaşamın öngörülemezliği hakkındaki bilgiyi gerektirir.
Chandler ve Holliday
Çağdaş psikoloji bilimi bilgeliğin teknolojik bilginin bir türü olarak kavramsallaşmasını sınırlamaktadır. Bilgeliğin daha doğru açıklanması iyi tanımlanmış, çok boyutlu tanımlayıcılara ihtiyaç duyulmaktadır. Birçok tanım unutulmuş eski zamanlara ait bilgileri içerir.
Sternberg Birinin her şeyi bilemeyeceğini bilen ve bilenebilirlik ölçüsünde gerçeği arayan
üst bilişsel bir anlayış biçimidir
Orwoll ve Perlmutter
Bilgelik çalışması, bilgeliği bağlılık ve toplumsal kaygıların etkisiyle oluşan çok boyutlu denge ya da bütünleşme biliş olduğunu önermektedir. Bilişsel becerilerle birlikte ileri kişilik geliştirme bilgeliğin özüdür.
Meacham
Bilgelik, yanılabilme farkındalığını ve bilme ile şüphe arasındaki dengeyi sağlamaktır. Yaş, bilgeliğin açık bir bileşeni değildir ancak bilgelik yaşla azalabilir ya da tamamen kaybolabilir. Yaş, basitten derin tezahürlere kadar bilgelikteki değişikliklerle ilgilidir.
Kitchener ve Brenner
Bilgelik, düşünsel yargı özellikleri taşıyan, bilmenin sınırlarını, yanlış verilmiş kararların ve yargıların nasıl etkilerinin farkında olma yeteneğidir.
Arlin Bilgelik, temel bilişsel yargılama ve yansıtma süreçleriyle yakından ilgili,
problem çözme yeteneğidir.
Pascual-Leone Oldukça gelişmiş irade süreçlerinin sembolik bir biçimidir. Kişilik, arzu, irade,
biliş ve yaşam deneyiminin tüm yönlerinin diaelektik bir bütünleşmesidir.
Kramer
Bilgelik, ilişkiler içinde geliştirilen gerçek bir bakış açısıyla düşünme, etkileme
ve yansıtmanın diaelektik ve relativistik biçimlerinin organik bir
Yazar Tanım
Birren ve Fisher
Bilgelik, yaşamdaki problemlere karşılık bulabilmek için insan yeteneklerinin bilişsel, duygusal ve eylemsel bütünleşmesidir. Bilgelik, tarafsızlık, eylem, eylemsizlik, bilme ve şüphe gibi yoğun duygulara karşı bir dengedir. Deneyimle artar; bundan dolayı yaşla artığı söylenebilir ancak sadece ilerleyen yaşta görüldüğü söylenemez.
Gerard Brugman
Bilgelik, üst bilişsel, duygusal ve davranışsal bileşenleri kapsayan, belirsiz durumlardaki uzmanlıktır.
Howard M. Chandler
Tamamen olgun bir kişilikte kendini bilmenin verdiği aydınlanmadır.
William Randlar ve Gary Kenyon
Sıradan bilgelik, mistik ve spritüel boyutlarda acı çekmek ve yaşamın anlamını bulmaktır. Kabul etme, sahiplenme ve kendi yaşamlarımıza ve kendi öykülerimize değer katmaktır.
Olağanüstü bilgeliğin altı boyutu vardır; a) entelektüel anlayışta kendini gösteren bilişsel boyut, b) sadece günlük yaşama dair soyut fikir ya da teorilerden oluşmayan pratik-deneysel boyut, c) birlikte yaşadığımız topluma karşı geniş bir bakış açısı sağlayan kişilerarası boyut, d) Antik Yunan’da ki gibi “iyiyi ve doğruyu yapma” ile ilişkili olan etik-manevî boyut, e) olağanüstü bilgeliğin kendine özgü- aşırı boyutu, insanla var olan ve bilgeliğe farklı yüzleri ile ilişkilidir, f) olağanüstü bilgeliğin mistik– spritüel boyutu, insanın içinde bulunduğu evrenin doğasını anlayamaya yönelik görüş ve deneyimlerdir. Kaynak: Birren ve Svensson, 2005: 18.
Verilen tanımlamalardan yola çıkarak bilgeliğin bilişsel, duygusal algıların bir bütünü olduğu söylenebilir. Ayrıca bilgelik, olayları veya durumları, sebep ve sonuçlarıyla önceden öngörebilmek; buna göre öğretmek, öğretmek, öğüt vermek, eğitmek ve tedbir almak için gerekenlerin farkında olmak; karar vermek, yönetmek, uygulamak, danışmanlık vermek, rehberlik etmek için gerçeğe dayalı bir tutum içinde olabilmek; iyiyi ve kötüyü birbirinden ayırabilmektir.