Vazife Malûllüğü Aylığının Şartları ve Hesaplanması

Vazife malûllüğü halinin saptanmasının hukuksal sonucu, vazife malûlüne aylık bağlanmasıdır. Bağlanacak aylığın türü de vazife malûllüğü aylığıdır. Bu aylığa hak kazanılabilmesi için de Kanun’un 47. maddesinde beyan edilmiş olması gerekmektedir365.

Vazife malûllüğü aylığının hesaplanması 5510 sayılı Kanunun 47. maddesinin 7. fıkrasında düzenlenmiştir. Buna göre, “Vazife malûllüğü aylığı, vazife malûllerinden itibari hizmet süreleri eklenmek suretiyle bulunacak prim ödeme gün sayısı toplamı; a) 10800 güne kadar olanlara 10800 gün üzerinden, b) 10800 günden fazla olanlara, toplam prim ödeme gün sayısı üzerinden, en son prime esas kazancı

364 _{GÜZEL/OKUR/CANİKLİOĞLU, s.434.} 365 _{Bkz. yuk. İkinci Bölüm, §3, II.}

esas alınmak suretiyle 29. maddeye göre hesaplanacak aylıklara, malûllük derecelerine göre aşağıda yazılı oranlarda ayrıca zam yapılmak suretiyle bağlanır (SSİY. m. 14/b).

Malûllük Derecesi Zam Nispeti

1 %30 2 %23 3 %15 4 %7 5 %3 6 %2

Maddeden açıkça anlaşıldığı gibi vazife malûllüğü, ağırlığına göre, sırasıyla birden itibaren altı dereceye ayrılmıştır. Bu durumda aylık bağlanırken sigortalının iki durumu göz önünde bulundurulur. Bunlardan ilki prim ödeme gün sayısıdır. İkinci olarak da yukarıdaki tabloda görüldüğü üzere malûliyetinin ağırlık derecesidir. İşte sigortalının prim ödeme gün sayısı 10800 güne kadar olanların aylıkları önce 10800 gün üzerinden, 10800 günden fazla olanların aylıkları toplam prim ödeme gün sayıları üzerinden, en son prime esas kazanç üzerinden bu Kanun’un 29. maddesine göre hesaplanır. Bu şekilde hesaplanan aylıklara tabloda gösterildiği gibi sigortalı hangi malûllük derecesinde ise onun karşısında gösterilen oran kadar artırılarak vazife malûllüğü aylığı tespit edilir. Örneğin 47. maddede yer alan tabloda vazife malûllük derecesi iki olan sigortalının, 29. madde gereğince hesaplanan aylığına %23 oranında zam yapılması gerekecektir. Böylece zamlı aylık, vazife malûllüğü aylığının miktarını teşkil eder.

5510 sayılı Kanun’un 47. maddesinde aylığın nasıl hesaplanacağı açıkça belirtilmemiş, bunun yerine yaşlılık aylığının hesaplanmasına yönelik olarak düzenlenen 29. maddeye atıf yapılmak suretiyle konu düzenlenmiştir. İşte vazife

malûllüğü aylığının hesaplanmasında da yaşlılık aylığının hesaplanmasına yönelik kurallar uygulanacaktır366.

Kanunun 29. maddesine göre de; “4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalılar ile aynı fıkranın (c) bendine göre bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başlayanların yaşlılık aylığı, aşağıdaki hükümlere göre belirlenecek ortalama aylık kazancı ile aylık bağlama oranının çarpımı sonucunda bulunan tutardır.

Ortalama aylık kazanç, sigortalının her yıla ait prime esas kazancının, kazancın ait olduğu yıldan itibaren aylık talep tarihine kadar geçen yıllar için, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerek bulunan kazançlar toplamının, itibarî hizmet süresi ile fiilî hizmet süresi zammı hariç toplam prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanan ortalama günlük kazancın otuz katıdır.

Aylık bağlama oranı, sigortalının malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tâbi geçen toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için % 2 olarak uygulanır. Bu hesaplamada 360 günden eksik süreler orantılı olarak dikkate alınır. Ancak aylık bağlama oranı % 90'ı geçemez.

28 inci maddenin dördüncü ve beşinci fıkralarına göre aylığa hak kazanan sigortalılar için hesaplanacak aylık bağlama oranı, prim ödeme gün sayısı 9000 günden az olanlar için çalışma gücü kayıp oranının 9000 gün prim ödeme gün sayısı ile çarpımı sonucu bulunan rakamın % 60'a bölünmesi suretiyle hesaplanan gün sayısına göre, % 50'yi geçmemek üzere üçüncü fıkra uyarınca tespit edilen orandır. Prim ödeme gün sayısı 9000 günden fazla olanlar için ise toplam prim ödeme gün sayısına göre aylık bağlama oranı belirlenir. Ancak, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için bu fıkrada geçen 9000 prim gün sayısı 7200 gün, % 50 oranı da % 40 olarak uygulanır.

Yukarıdaki şekilde hesaplanan aylığın başlangıç tarihinin yılın ilk altı aylık dönemine rastlaması halinde 55 inci maddenin ikinci fıkrasına göre Ocak ödeme dönemi için gelir ve aylıklara uygulanan artış oranı kadar artırılarak, yılın ikinci altı aylık dönemine rastlaması halinde ise öncelikle Ocak ödeme dönemi, daha sonra

366 _{Bkz. UŞAN, s. 224 vd; TUNCAY/EKMEKÇİ, 2. Baskı, s.349 vd; GÜZEL/OKUR/CANİK-}

Temmuz ödeme dönemi için gelir ve aylıklara uygulanan artış oranları kadar artırılarak, sigortalının aylık başlangıç tarihindeki aylığı hesaplanır”.

Maddede de belirtildiği gibi, aylığın hesaplanması yöntemi, ortalama aylık kazancı ile aylık bağlama oranın çarpımı sonucunda bulunacak olan tutardır. Ortalama aylık kazanç nasıl hesaplanacaktır? Ortalama aylık kazancın hesabında, sigortalının gerçek kazancı değil prime esas kazancı dikkate alınacak, kazancın ait olduğu yıldan itibaren, yaşlılık aylığı talep tarihine kadar geçen yıllar için, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenecektir. Daha sonra güncellenerek bulunan kazançlar toplamı, - itibari hizmet süresi ile fiili hizmet süresi zammı hariç- toplam prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle bulunan ortalama günlük kazanç, otuz sayısı ile çarpılacak, elde edilen sayı, prime esas ortalama kazancı oluşturur367. Maddenin açık hükmüne göre, ortalama aylık kazancın hesabına, sigortalının ilk defa çalışmaya başladığı günden aylık talep tarihine kadar işleyen prime esas aylık kazançlar dâhil edilir. Getirilen bu hükme göre, tüm primler ortalamaya dâhil edilmekte ve sonuç itibariyle kim fazla prim ödemiş ise diğerine nazaran onun aylığı daha fazla olmaktadır. Bu durum eskiye nazaran daha adildir.

Aylık bağlama oranına baktığımızda, yine bu maddenin 3. fıkrasında düzenlenmiştir. Buna göre aylık bağlama oranı, sigortalının malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tâbi geçen toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için % 2 olarak uygulanır. Bu hesaplamada 360 günden eksik süreler orantılı olarak dikkate alınır. Ancak aylık bağlama oranı % 90'ı geçemez. Örneğin, sigortalının toplam prim ödeme gün sayısı içinde 35 tane 360 gün mevcut ise sigortalıya bağlanacak yaşlılık aylığı oranı %70 olacaktır. Eskiye nazaran aylık bağlama oranı daha düşük tutulmuştur368.

C. Vazife Malûllüğü Aylığının Başlaması ve Ödenmesi