Varlıkların ve Gelirlerin Olduğundan DüĢük Gösterilmesi

ġirketin hisse senetlerini elinde bulunduran yatırımcılar, Ģirketin kar rakamlarının yıldan yıla makul seviyede arttığını, baĢka bir ifadeyle Ģirketin istikrarlı bir büyüme trendinde olduğunu düĢündükleri zaman Ģirketin hisse senetlerini elde tutma veya Ģirket hisse senetlerine daha fazla yatırım yapma konusunda istekli olmaktadırlar (Akyel ve Karaca, 2005: 248).

ĠĢletme yöneticileri, her yıl gerçekleĢtirilmesi gereken büyüme hedeflerine ulaĢabilmek için kar oranlarının yüksek olduğu dönemlerde elde ettikleri karın bir kısmını gelecek dönemlere aktarmak istemektedirler. Böyle bir durumda yöneticiler dönem içerisinde hileli muhasebe iĢlemleriyle gider tutarlarını yüksek gösterebilirler. Bu tarz muhasebeleĢtirme politikaları dönem içinde gerçekleĢen geliri hileli yöntemlerle gelecek yıllara erteleyip dönem karını azaltma amaçlıdır.

Bu tarz muhasebe politikalarının sonucunda gelecek yıllarda giderler düĢük tutulmakta, ayrıca önceki dönemlerde ayrılan yüksek tutarlı karĢılıkların zarar ya da gider gerçekleĢmediği için “konusu kalmayan karĢılık geliri” kaydedilmesi suretiyle kar istenen hedefe uygun olarak belirlenebilmektedir. (Küçüksözen ve Küçükkocaoğlu, 2005: 11). Diğer bir uygulama ise amortisman yöntemleri ile varlıklar ve dönem karının olduğundan daha az gösterilmesidir. ÇeĢitli amortisman uygulamaları gider yükselttirilip iĢletme karı daha düĢük gösterilerek iĢletmeler daha az vergi ödeme olanağı elde ederler. Bu yöntemin kullanılması, toplamda ödenecek olan vergi tutarını değiĢtirmemekteyse de iĢletmelere vergi ertelemesi avantajı sağlamaktadır.

ĠĢletmelerin amortisman uygulamaları ile ilgili yapmıĢ oldukları muhasebe hileleri Ģunlardır: (Alptürk, 2007: 28 – 33)

- Bazı aktif kalemleri olduğundan daha fazla göstermek - Gider yazılması gereken bazı masrafları aktifleĢtirmek - Amortismanı eksik veya fazla hesaplama

- BaĢkasına ait varlıkları kendi aktiflerinde göstermek

- Serbestçe kullanılmayan bloke veya rehinli aktifleri saklamak

- KuruluĢ ve örgütlenme giderlerinin yapıldığı yıl gider yazılıp diğer kısmının aktifleĢtirilmesi

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

1980’LĠ YILLARDAN ĠTĠBAREN HALKA AÇIK

ĠġLETMELERDE YAġANAN MUHASEBE HĠLELERĠ

ABD‟de ve bazı Avrupa ülkelerinde faaliyet gösteren ve sektöründe önemli konuma gelmiĢ büyük iĢletmelerde 2000‟li yılların baĢından itibaren yaĢanan çeĢitli muhasebe hileleri skandalları uluslararası finans piyasalarında geniĢ yankılar uyandırmıĢ, hatta ekonomik krizlere sebep olmuĢtur. YaĢanan bu olaylar yatırımcıların finansal tablolara ve tablolardaki açıklamalara olan güveni sarmıĢ ve muhasebe ve denetimin güven kaybetmesine neden olmuĢtur. BaĢta ABD ekonomisinin krize girmesine sebep olan ve halka açık iĢletmeleri tartıĢmaya açan muhasebe skandalları ekonomiyi derinden etkilemiĢtir.

Hedeflediği baĢarıya ulaĢamayan ve zararda olan iĢletmeler çeĢitli hileli yollarla finansal raporlarda kendilerini baĢarılı olarak göstermiĢler ve yatırımcıları yanıltarak zarara uğratmıĢlardır. Hileli finansal tablolarda iĢletmelerin kar etmediği aksine yüksek miktarda borcu olduğu veya zararda olduğu anlaĢılmıĢ, skandallar patlak verince hisse senetlerinin yükseklerde olan değeri kısa zamanda düĢmeye baĢlamıĢtır. Bu Ģiddetli değer kayıpları sonucunda yatırımcıların ellerinde bulunan hisse senetleri değersizleĢmiĢtir. YaĢanan bu muhasebe skandalları finansal piyasaların çökmemesi ve daha fazla yatırımcıların mağdur edilmemesi için muhasebe, denetim ve mali hukuk alanlarında önlemler alınmasına neden olmuĢtur.

Küresel bir etki doğuran muhasebe ve denetim skandallarının oluĢumunda çok çeĢitli etmenler rol oynamıĢtır. Skandallar incelendiğinde, birçok Ģirkete ait açıklanmıĢ bilançolarda ve diğer finansal raporlamalarda genel kabul görmüĢ muhasebe prensiplerine aykırı uygulamalar ve bu uygulamaların olumsuz sonuçları ile bu uygunsuzlukları onaylayan denetim Ģirketlerinin söz konusu olduğu görülmektedir. YaĢanan olumsuz örneklerde görüldüğü üzere, muhasebe ve denetimin “kötü, yanlıĢ ve ard niyetli” Ģekilde uygulanması, güvenilir olmayan bilgiye yol açmıĢ ve karar alıcıların yanıltıcı, yanlıĢ ve hatalı kararlar almalarına

sebep olmuĢtur. Güvenilir olmayan bilgi ise zincirleme olarak uzun dönemli ve ciddi küresel sonuçlar doğurmuĢtur.

Dünya‟da yaĢanan çeĢitli muhasebe skandallarının temelindeki unsurlar ise (Süer, 2004: 45);

- Yükselen piyasa karĢısında yatırımcıların mantık dıĢı coĢkunluğu ve bulaĢıcı hırsları

- Yükselen beklentilerin oluĢturduğu kağıttan yapılmıĢ sanal kalelerin yıkılması

- Yöneticilerin körelen doğruluk anlayıĢı

- Yönetim kurulunun, denetim kurulunun, bağımsız denetçilerin ve US SEC‟in baĢarısızlığı; denetçileri finansal tabloların iyi görünmesini sağlayacak değiĢiklikleri kabul etmeleri hususunda teĢvik eden finansal raporlama standartlarının parlak çizgisi

“Son yıllarda özellikle, ABD‟de yaşanan bazı olumsuz olaylar ve muhasebe

skandalları muhasebecilik mesleğinin sorgulanmasına neden olmuştur. Başta dünyanın en büyük yedinci şirketi olan ve enerji sektöründe faaliyet gösteren Enron‟un iflas etmesi tüm dünyada büyük bir şaşkınlık yaratmıştır. Çünkü bu şirketin defterlerinin denetimi, dünyaca ünlü denetim kuruluşu Arthur Andersen tarafından yapılmış ve şirket karlı gösterilmiştir. Ayrıca Worldcom, Adelphia, Tyco ve Global Crossing gibi şirketlerde gerçekleşen iflas ve yolsuzluk olaylarının muhasebeyle de ilişkili olması bu meslekle ilgili bazı kaygılar uyandırmıştır. Ancak ABD başta olmak üzere gelişmiş ülkelerde, bu meslekle ilgili mesleki kuruluşlarca olumsuzlukları gidermeye yönelik araştırmalar ve çalışmalar yapılmaktadır” (Dalkılıç, 2008: 17).

Tablo 1 Önemli Muhasebe Skandalları ve Nedenleri

ġirket Ünvanı Ülke Sektör Açıklama

Ahold Hollanda Süpermarket

Perakende SatıĢ

Önemli Düzeyde Muhasebe Aykırılıkları

Cabla And Wireless

Ġngiltere Telekomünikasyon BaĢarısız

Devralma Stratejisi

Enron ABD Enerji Önemli Düzeyde

Muhasebe Aykırılıkları France Telecom Fransa Telekomünikasyon BaĢarısız

Devralma Stratejisi

Hıh Avustralya Sigorta Yetersiz Yönetim

AnlayıĢı

Livent Ġnc. Kanada Eğlence Önemli Düzeyde

Muhasebe Aykırılıkları

Marconi Ġngiltere Telekomünikasyon BaĢarısız

Devralma Stratejisi Marks And

Spencer

Ġngiltere Perakende SatıĢ Stratejilerden Önemli Düzeyde Sapmalar Ve Yönetim Kademesindeki Çıkar ÇatıĢmaları Nortel Networks Kanada Telekomünikasyon Devralma

Stratejisiyle Yürütülen Agresif Büyüme, Telekomünikasyon Sektöründeki Ani DüĢüĢ Peregrine Ġnvestmentholdings Ltd.

Hong Kong Banka Yetersiz Kurumsal

Yönetim Ve Risk Yönetimi Ġle AĢırı Büyüme

Saskatchewan Wheat Pool

Kanada Tarım Farklı Alanlara

Nüfuz Etmede Uygulanan BaĢarısız Stratejiler

D Tripcovich Ġtalya Nakliye Ve

Finansal Hizmetler

BaĢarısız

Devralma Stratejisi Ve Çıkar

ÇatıĢması

Vivendi Fransa Çevre, Enerji Ve

Telekomünikasyon

Devralma Stratejisi Ġle Farklı Alanlara Nüfuz Etmede BaĢarısız Olunması

Worldcom ABD Telekomünikasyon Önemli Muhasebe

Hilesi

Xerox ABD Optik Görüntü Önemli Düzeyde

Muhasebe Aykırılıkları

Ypm Magnex Kanada Banka Amaçlı Ve Örgütlü

Bir Suçla KarĢı KarĢıya Kalma Durumu

Parmalat Ġtalya Temel Gıda Önemli Muhasebe

Hilesi

Kaynak: Süer, 2004: 45,49

Tablo 1‟de uluslararası piyasada yaĢanmıĢ çeĢitli ülke ve çeĢitli sektörlerde faaliyet gösteren iĢletmelerden önemli muhasebe hile vakaları özetlenmiĢtir. Bazıları iflasla sonuçlanan bu muhasebe hilesi vakalarının ülke ve sektör ayırt etmeden

iĢlendiği ve yapılan muhasebe hilesi iĢlemlerinin tek bir tanım kapsamına alınamadığı ortaya çıkmaktadır.

Uluslararası sektör ve piyasalarda yaĢanmıĢ önemli skandallar yukarıdaki tabloda gösterildiği gibi özetlenebilir. Tezin 3. bölümünde 1980‟li yıllardan itibaren uluslararası çapta faaliyet gösteren halka açık iĢletmelerde yaĢanmıĢ önenmli muhasebe hileleri skandallarının örnekleri incelenmektedir.