Enron ġirketinin Tarihçesi

Enron Ģirketi, Houston Doğalgaz ve InterNorth Ģirketlerinin 1985 yılında birleĢmesiyle kurulmuĢtu. Bu Ģirketler birleĢme öncesinde doğalgaz taĢımacılığı ve

doğalgaz satıĢı sektöründe faaliyet göstermekteydiler. Bu iki Ģirketin birleĢmesi ile 37.000 millik büyük bir doğalgaz boru hattı ağı oluĢturuldu ve bu ülke çapındaki ilk doğalgaz boru hattı ağı idi. BirleĢme iĢlemi tamamlandıktan sonra Ken LAY yeni Ģirketin CEO‟su ve yönetim kurulu baĢkanı olarak seçildi (Jenkins, 2003: 4).

ġirketin kısaca tarihine bakılacak olursa, kuruluĢundan kısa bir müddet sonrasında ABD‟de enerji piyasalarında özelleĢtirme çalıĢmaları sonucunda Enron sektöründe önemli bir oyuncu haline geldi. ġirket zaman içerisinde kendi baĢına adeta bir enerji borsası haline geldi. Future sözleĢmeler Enron adıyla anılır oldu. 1980‟li yıllarda petrol fiyatlarında yaĢanan artıĢlarla birlikte, baĢta Enron olmak üzere enerji sektörü Ģirketlerinin lobileriyle piyasasının kurallardan arındırılmasından sonra oluĢan yeni piyasada Enron future sözleĢmelere giriĢti. 1980‟li yıllarda küçük bir boru hattı Ģirketi olarak kurulan Enron yaklaĢık 20 yıl içerisinde toplam gelir büyüklüğü açısından dünyada sayılı enerji Ģirketlerinden biri haline geldi.

Enron birçok alanda çalıĢıyordu, iĢe daha çok doğal gaz boru hattı Ģirketi olarak baĢlamıĢtı ancak serbestleĢtirme ile birlikte elektrik ve doğalgaz alıp satan bir ticari Ģirket olma yolunu seçti (Stiglitz, 2003: 245). Enron daha fazla büyümek için faaliyetlerini çeĢitlendirme stratejisi izlemiĢ bu maksatla doğalgaz taĢımacılığına ek olarak; doğal gaz piyasasında yapıcı rolüne ve elektrik, kömür, çelik, kağıt, su ve geniĢ bant fiber optik kablo, plastik, e – ticaret, kirlilik emisyon kontrolü ve metal sektörlerine giriĢmiĢtir. Ayrıca Ģirket uluslararası enerji üretim ve dağıtım tesisleri inĢaatlarını da üstelenerek, bu belirtilen sektörlerde uluslararası dev bir Ģirkete dönüĢmüĢtür (Healy ve Palepu, 2003: 5 ve Toraman, 2002: 84).

“Doğal gaz piyasalarındaki kuralsızlaştırma, genellikle fiyatları düşürmesine

ve arzı genişletmesine rağmen gaz fiyatlarındaki değişkenliği arttırmıştır. Bu noktada Enron, aynen ticari bir banka gibi çalışması öngörülen bir gaz bankası kurmuş, doğal gaz tedarikçileri ve tüketicileri arasından aracılık hizmeti yapmaya ve kullanıcılara uzun vadeli sözleşmeler teklif etmeye başlamıştır. Enron, sözleşmelere göre teslimatlar yapma ve spot piyasalardaki dalgalanmaların neden olduğu riskleri azaltmak amacıyla üreticiler ile uzun vadeli sabit fiyat düzenlemelerine girmiş ve swap, forward ve futures sözleşmeler gibi finansal türevler kullanmıştır. Söz konusu

işlemlerin çoğunu fonlayabilmek için özel amaçlı varlıklar olarak bilinen bilanço dışı finansman araçlarına başvurmuştur. 1999‟da sanal ticaret modeli olan Enron Online‟ın kurulmasıyla finansal sözleşmeleri yönetmek ve pazarlamak için yeni bir platform yaratmıştır. 2000 yılından bütün işlemlerin %50‟sinin bu yolla gerçekleştirildiği saptanmıştır” (Kandemir ve Sağlar, 2007: 23).

“Enron‟un yıllar itibariyle finansal performansı şu şekilde özetlenebilir.

1990‟lı yılların ortalarından 1998 yılı sonuna kadar Enron hisse senetleri değeri toplam olarak %311 oranında artış bir göstermiş ve bu artış işlem gördüğü S&P 500 endeksi açısından oldukça fazladır. Bu tarihten sonra ise Enron hisse senetleri değeri çok yüksek artış göstererek 1999 yılında %56, 2000‟de %87 yükselmiştir. 2000 yılı sonunda Enron hisse senedi fiyatı 83,13 dolar olmak üzere piyasa değeri 60 milyar doların üzerindedir. Bu değer şirketin karına göre 70 kat, defter değerine göre ise 6 katlık bir değeri belirtmektedir. 2000 sonundan başlayarak piyasada şirketin geleceğine yüksek oranda karlılık beklentisi olsa da, sadece bir yıl için Enron‟ un kurumsal imajı tamamen sarsılmış, hisse senedi değeri 0,26 dolara düşmüş ve 2001 Aralık ayında şirket iflasını istemek zorunda kalmıştır” (Healy ve

Palepu, 2003: 3).

“2001 yılının sonlarında başlayan ve 2002 yılının ortalarına kadar devam

eden Enron‟un çöküş süreci, deyim yerindeyse, dışarıdan sağlam görünen ancak temelsiz bir binanın hızlı ve kontrolden çıkmış çöküşünü andırmıştır. Zamanında ABD‟nin yedinci büyük şirketi olan ve yeni ekonominin simgelerinden bir olarak tanıtılan Enron‟un çöküşünün aniden meydana gelmesi, ilgili kamuoyu ve özellikle menfaat sahipleri açısından büyük ölçüde beklenmeyen bir gelişme olarak nitelendirilmiştir. Kuruluşundan 2001 yılına kadar olan yaklaşık 16 yıllık dönem içerisinde aktiflerini 10 milyar dolardan 63,4 milyar dolara çıkaran Enron‟un yükselişi ve çöküşü benzer şekilde hızlı olmuş ve o ana kadar ABD‟de kaydedilmiş en büyük şirket iflası olarak tarihe geçmiştir. Enron olayının ABD ekonomisine maliyeti 64 milyar dolar olarak tahmin edilmiştir” (Kandemir ve Sağlar, 2007: 22).

Enron‟un çöküĢü olarak adlandırılabilecek bu süreçte üç önemli husus etkili olmuĢtur (Artunç, 2002: 33):

- ġirketin yoğun olarak kullandığı özel amaçlı varlıkların muhasebeleĢtirilmesindeki hatalar

- ġirketin Ģarta bağlı yükümlülüklerin değerlendirilmesindeki ve muhasebe kayıtlarına yansıtılmasındaki hatalar

- ġirketin faaliyetinin son yıllarında yoğun olarak kullandığı türev araçlar ile enerji satıĢ sözleĢmelerinin makul değerlerinin tespitinde ve muhasebe kayıtlarına yansıtılmasında yapılan hatalar

Bektöre‟ye göre Enron‟un iflasını hazırlayan nedenler ise (Bektöre, 2003: 4); - Enron‟u denetlemeyi üstlenen Arthur Andersen firmasının aynı zamanda da

Enron‟un danıĢmanı olması

- Enron‟un bir kısım büyük borçlarının bilanço dıĢında bırakılarak gizlenmesi - Enron‟un durumunu inceleyen analistlerin büyük çoğunluğunun Enron‟un

giriĢimleri hakkında hep olumlu raporlar hazırlaması

- Enron‟un asıl faaliyet konusu dıĢındaki bütün yatırımlara giriĢmesi ve bu yatırımlardan devamlı zarar görmesi

- Enron‟un özel amaçlı giriĢimler sonucu bilanço dıĢında kalan ortaklıkları - Enron‟un kendisini olduğundan daha karlı göstermesi ve bununla ilgili olarak

bazı denetim Ģirketlerinden yardım alması

- Enron‟un son seçimlerde partilerin adaylarına en çok bağıĢ yapan elli Ģirketten biri olması

- Enron‟un on iki yılı içinde çok sayıda senatör ve temsilciler meclisi üyesine para yardımları yapması

Enron‟un çöküĢüne neden olan en önemli unsurlardan biri yaptığı yanlıĢ muhasebe uygulamalarıdır. Ġçinde bulunduğu gerçek finansal pozisyonunu, önemli miktardaki borcunu, zararlarını yatırımcılardan gizlemek ve onlara Ģirketin durumunu olduğundan iyi gösteren finansal tablolar sunmak için “özel amaçlı giriĢimler” ve “gerçek değer muhasebesi” uygulamalarını suiistimal ederek kullanmıĢtır. Böylece yanlıĢ finansal tablolarla kamuyu yanılmıĢtır (Süer, 2004: 61).