Halka Açık ĠĢletme Tanımı

“Şirketler, belli bir büyüklüğe ulaşıncaya kadar sermaye ihtiyaçlarını içsel

kaynaklardan sağlayabilirler. Büyüklük arttıkça içsel kaynaklardan sağlanan fonlar yeterli gelmemeye başlar. Özellikle yüksek enflasyon ortamlarında, dışsal kaynak ihtiyacı daha da artar. Şirketler artan sermaye ihtiyaçlarını içsel kaynaklar dışında para veya sermaye piyasasından karşılayabilirler. Önemli olarak şirketlerin sermaye yapılarını bozmayacak şekilde söz konusu piyasalardan dengeli olarak yararlanmalıdırlar. Dengeyi sağlamada finansman terazisinin sermaye piyasasının temsil eden gözü, şirketlerin öz kaynak ile finansmanı, hukuki dilde, halka açılmasıdır” (Sayar, 2003: 10).

BaĢlangıç olarak halka açılma iĢletmelerin çeĢitli yatırım araçları yoluyla sermaye piyasalarında iĢlem görerek sermayeleri arttırma ve değer kazandırma iĢlemidir. Belli bir aile, grup ya da tek kiĢinin elinde faaliyet gösteren iĢletme, yeni ortak edinmek amacıyla, hisse senetlerini elinden çıkararak halka satıĢa sunar. Bu iĢlem iĢletmenin yeterli, likit ve uygun maliyetli fon tedariki için alternatif bir finansman yönetimi denilebilir. Halka açılma, geliĢmiĢ ve geliĢmekte olan ülkelerin çoğunda kalkınmanın getirdiği sermaye birikimin sağlanması, faal tutulması ve diğer taraftan sermayenin halk için adil dağılımının sağlaması açısından ekonomik bir amaçtır. Bu açıdan 30.12.2012 tarihi 28513 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanan 6362

sayılı Sermaye Piyasası Kanunu (SPKn‟) da bu amacın kurallarını oluĢturarak ülkemiz sermaye piyasalarına düzen getirmiĢtir.

Halka açık iĢletme en basit ifadeyle SPKn‟ 16. maddesinde belirtildiği gibi pay sahibi sayısı 500‟ü aĢan anonim ortaklıklardır. Halka açık iĢletme denince akla ilk gelen borsada iĢlem gören iĢletmeler akla gelmektedir. Ancak bu 16. maddede yer alan ifadeyle iĢletme ortak sayısının 500‟ü aĢması durumunda halka açık anonim ortaklık hükümlerine tabi olacaktır. Bu durumda iĢletme ortak sayısının 500 ‟ü aĢtığını Sermaye Piyasası Kurulu‟na (SPK) bildirmelidir ve SPK‟nun denetimi altında olmalıdır.

“SPKn‟da halka açık anonim şirketlere ilişkin yapmış olduğu bu tanımlarda

iki ayrı unsurdan söz edilmektedir. Tanımda yer alan hisse senetleri halka arz edilmiş ortaklıktan kasıt kanunun aynı maddesine göre; hisse senetlerinin satın alınması için her türlü yoldan halka çağrıda bulunulmasını, halkın bir anonim ortaklığa katılmaya veya kurucu olmaya davet edilmesini, hisse senetlerinin borsalar veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda devamlı işlem görmesini, halka açık anonim ortaklıkların sermaye artırımları dolayısıyla paylarının veya hisse senetlerinin satışını ifade etmektedir” (Akbulak ve Akbulak, 2004: 94 - 95).

Kanunun 16. maddesinde ise “pay sahibi 500‟ü aşan anonim ortaklıkların

hisse senetleri halka arz olunmuş sayılır ve bu ortaklıklar halka açık anonim ortaklık hükümlerine tabi olunur” demek suretiyle, halka arz kavramı geniĢletilmiĢtir. Yani

ortaklık sayısının 500‟ü aĢması hisse senetlerinin halka arz edildiğinde hukuki karine oluĢturmaktadır.

SPKn‟daki tam tanımı itibariyle halka açık ortaklık, payları halka arz edilmiĢ olan veya halka arz edilmiĢ sayılan anonim ortaklıklar Ģeklinde ifade edilmektedir (SPKn‟, madde 3/e). Tanımın açılımının yapılabilmesi için halka arz kavramının daha açıklanması gerekmektedir. Aynı kanunun 3/f maddesinde halka arz; sermaye piyasası araçlarının satın alınması için her türlü yoldan yapılan genel bir çağrıyı ve bu çağrı devamında gerçekleĢtirilen satıĢı olarak tanımlanmıĢtır.

En geniĢ tanımıyla halka açılma, bir Ģirketin yeni ortak edinmek üzere hisse senetlerini belirli bir aile, belirli bir grup veya kiĢinin elinde çıkararak halka satmasıdır. Böylece Ģirket, ortak sayısı itibariyle geniĢ bir kitlenin elinde olacaktır. Halka açılmada temel amaç finansmandır. Halka açılan bir Ģirket, yeni ortaklardan toplayacağı fonlarla ya yeni yatırımlara giriĢir ya mevcut borçlarını itfa eder ya da bu ikisini birden gerçekleĢtirebilir (Sancak, 1999: 5).

Ekonomik mülkiyetin tabana, geniĢ halk katmanlarına yayılması hedefi ile buna ortam sağlayacak piyasaların yapısına uygun kurum arayıĢının kesiĢme noktasında doğan halka açık anonim ortaklık kavramının, SPKn‟daki tanımlanması açıldığında, baĢlıca iki unsuru içerdiği görülmektedir (Tanör, 2003: 116, 117).

Birinci unsur; araç yönünden ortaya çıkmaktadır. Halka arz, ihraççı olarak tanımlanan kurumların yapabilecekleri ve SPKn‟ hükümlerine bağlı bir faaliyettir. Ancak araç açısından bakıldığında görüldüğü üzere ihraççı kimliğine sahip her ortaklık ya da kurum bir halka açık anonim ortaklık örneği değildir. Halka açık anonim ortaklık olmanın ilk koĢulu sermaye piyasası araçlarından hisse senedini halka arz etmiĢ olmaktır. Hisse senetleri dıĢında kalan sermaye piyasası araçlarını halka arz edenler bunları ihraç ve halka arz etmekle halka arz anonim ortaklık kimliğini edinemezler.

Ġkinci unsur; taraflar yönünden ortaya çıkmaktadır. Piyasanın taraflarından, kaynak sunanlar grubunda yer alan, fon tedarikçisi konumundaki tasarruf sahibi yatırımcıların niteliği halka açık anonim ortaklığın oluĢum koĢullarından birini meydana getirmektedir. SPKn‟daki tanıma göre, bir anonim Ģirketin halka açık anonim Ģirket olabilmesi için ihraç edilen hisse senetlerinin sınırlı bir çevre içinde kalmayıp, halk olarak ifade edilebilecek geniĢ kesimlere yöneltmiĢ olması ve ayrıca böyle bir niceliğe arz edilmiĢ olması ya da borsalar veya teĢkilatlanmıĢ piyasalar düzleminde herkese açık bir pazar ortamında devamlılık arz edecek biçimde iĢlem görür konumda bulunması gerekmektedir.

Halka arzın tanımı, kapsamı ve öneminin daha iyi anlaĢılması, literatürde var olan halka arzla ilgili kavramların açıklamasına yardımcı olacaktır. Halka arzla ilgili

literatürde iki kavram göze çarpmaktadır. Bu kavramlar da halka açılma ve halka arzdır. Bu iki kavram birbirinden farklı gibi görünse de yakından iliĢkilidir.

“Halka arz, daha önce açıklandığı gibi halka açık anonim şirketlerin sermaye artırımları dolayısıyla paylarının veya hisse senetlerinin satışı, sermaye piyasası araçlarının satın alınması için her türlü yoldan halka çağrıda bulunulması, hisse senetlerine ilk defa borsada pazar açılmasıdır. Halka açılma ise, halka kapalı bir şirketin, halkın katılmasına olanak verecek biçimde, sermaye yapısında gerekli düzeltmelerin yapılmasıdır. Halka açılma, daha kapsamlı olarak bir şirketin yeni ortak edinmek üzere hisse senetlerini belirli bir aile, belirli bir grup veya kişinin elinden çıkararak halka satmasıdır” (Sayar, 2003: 10). Halka açılma sonucunda

Ģirketlerin daha geniĢ yatırımcı kitlesine ulaĢabilmesi önemli bir noktadır.

Bir diğer tanıma göre, halka kapalı bir Ģirket ilk defa halka arz gerçekleĢtirirse bu halka açılmadır (Koç, 1998: 11). Halka açılmanın temelinde, halka kapalı bir Ģirketin hisselerini ilk defa halka arz etmesi vardır.

Halka arz, halka açılmaya göre daha geniĢ çerçeveye sahiptir. Halka arzın temelinde önceden halka arz edilmiĢ hisse senetlerinin yeniden halka arzı vardır. Oysa halka açılma, hisselerin ilk defa halka arz edilmesi durumunda kullanılan bir kavramdır. Bir anlamda halka arz, halka açılmayı kapsamaktadır.

Halka arz kavramı, birden fazla halka arz edilmiĢ hisseler için kullanıldığından, daha önce halka arz edilmemiĢ hisseler için halka açılma kavramı kullanılmaktadır. Literatürde ise halka açılma kavramı yerine “ilk defa halka arz” kavramı kullanımı daha yaygındır.