Uygulama Alanlarına Göre Proje Türleri

PDÖY konusunda araĢtırmacılar tarafından çok farklı türlerde sınıflamalar yapılmaktadır. Literatür incelendiğinde hemen her uzmanın farklı kategori ortaya koyduğu görülmektedir. Bu sınıflandırma farklılıklarının araĢtırmacıların hangi alana iliĢkin çalıĢtıkları ve proje çalıĢmalarının öğretim programının neresinde olması gerektiğine iliĢkin görüĢleri temelinde farklılık göstermektedir. Bununla birlikte bu bölümde proje sınıflandırmalarından önemli olduğu düĢünülenlere Sosyal Bilgiler dersiyle iliĢkilendirilebilecek Ģekilde yer verilmiĢtir. Yapılan sınıflandırmaya göre projeler;

Kısa Süreli Projeler: Birkaç saatlik ya da bir-iki haftalık projelerdir. Uzun Süreli Projeler: Birkaç aylık ya da uzun dönemli projelerdir.

Eylem projeleri: Toplumdaki sorunların çözümüne yönelik projelerdir. Araştırma-İnceleme Projeleri: Belli bir konuda bilgi toplamayı ve toplanan bilgileri çözümleyerek sunmaya yönelik projeler olmak üzere dört grupta incelenebilir.

CoĢkun (2004b) tarafından yapılan sınıflandırma ise Sosyal Bilgiler için oldukça uygun görülmektedir. Bu projeler dört grupta incelemektedir. Bunlar:

Konu İlişkili Projeler: Bu proje çalıĢmaları tipik okul projelerine benzemektedir. Daha önceki eğitim programlarında “yıllık ödev” adı altında öğrencilere verilen veya öğrencinin bir konu listesinden tercih ettiği konu ile ilgili araĢtırma yaparak hazırladığı çalıĢmalar bu tür projeler içerisinde yer almaktadır. Bu tür projeler, yapılandırmacı yaklaĢıma göre hazırlanan yeni Sosyal Bilgiler Öğretim Programları için eğitim yöntem ve yaklaĢımları açısından yeniden ele alınarak, daha sistemli ve planlı olarak uygulanmalıdır. Bu tip projelerde öğrencilerin ve öğretmenin birlikte beyin fırtınası yaparak proje konu listesi oluĢturması ve öğrencinin istediği konuyu seçerek çalıĢmalarına baĢlaması söz konusudur. Bu tür projeler, bireysel veya küçük gruplar halinde çalıĢılabilir (CoĢkun, 2004b: 102). Sosyal Bilgiler öğretiminde; bilimsel araĢtırma yapma basamakları, tarih öncesi devirlerde insanların yaĢam biçimleri, ülkemizdeki önemli müzeler ve yerleri, ülkemizin iklim özellikleri, Atatürk’ün hayatı, Eski Türklerin kültürel özellikleri gibi konu baĢlıkları, konu iliĢkili projelere örnek olarak verilebilir.

Açık Uçlu Projeler: Bu proje çalıĢmalarında öğrencinin keĢfetmesi ve araĢtırması amaçlandığından, öğrencilerin yaratıcılık becerilerinin ön plana çıkarılması söz konusu olup, seçeceği konunun ne olduğuna fazla bakılmaz. Önemli olan seçilen konunun öğrencinin becerilerini geliĢtirmeye uygun olup olmadığıdır. Öğrencilerden kendi yeteneklerini ve fikirlerini, yerinde ve akılcı yollarla geliĢtirmeleri beklenir. Bu tip projelerin temel amacı; öğrencilerin yaratıcılık becerilerini ve risk alma düzeylerini geliĢtirmektir. Diğer bir ifadeyle öğrenci açık uçlu projesinde; yaratıcılığını, problem çözebilme yeteneğini ve baĢarısız olma riskini göz önüne bulundurur. Öğrenci konusunun sınırlarını kendi oluĢturur ve projesini geliĢtirir. Açık uçlu projelerin en önemli ölçütlerinden birisi de belirli bir zaman dilimi içerisinde gerçekleĢtirilmesinin beklenmesidir (CoĢkun, 2004b: 102). Sosyal Bilgiler öğretiminde; günlük yaĢamda

haritaların kullanım alanları, tarih öncesi insanların yaĢam biçimleri, uzay ve gezegenlerin incelenmesi, öğrencinin yaĢadığı yerin tarihi ve coğrafyası, fosil yakıtlar ve küresel ısınma, internet olmasaydı ne olurdu? Türkiye bir çöl ülkesi olsaydı ne olurdu? gibi konular açık uçlu projelere uygun olabilir. Hazırlanacak proje konusu ne olursa olsun, iki öğrenci tarafından ayrı çalıĢılmıĢ da olsa, ulaĢılan sonuç belki aynı; fakat izlenen yollar ve stratejiler, öğrencilerin yaratıcılıkları ve probleme yaklaĢımları ile ortaya koydukları ürün birbirinden farklı olacaktır. Projelerin öğrencilerin bireysel özelliklerine göre Ģekillendiğini de ifade etmek gerekir.

Kalıplaşmış (Şablon) Projeler: KalıplaĢmıĢ projeler, öğretmenin yapılacak çalıĢmanın ölçütlerini önceden öğrencilere verdiği ve sınırlarını çizdiği projeler olarak ifade edilebilir. Her ne kadar sınırları belirlenmiĢ bir araĢtırma olsa da, öğrenci kendi yaratıcılığını da katarak projesini geliĢtirir. Bu tür proje çalıĢmalarında önceden bilinen bir örnek bulunmakta ve bu örneğe göre projeler Ģekillendirilmektedir. Bir okul yıllığı, bir okul gazetesi bu tür projelerin en sık kullanılanlarındandır. Bunlardan örneğin okul gazetesi daha önceki dönemlerde de hazırlanmıĢ olduğundan, ölçütleri önceden belirlenmiĢtir. Öğrenci yaratıcılık becerisini gazetenin içine koyacağı fotoğraf, resim ve yazılarında sergileme fırsatı bulur (CoĢkun, 2004b: 102-103). Sosyal Bilgiler öğretiminde; sınıfta haftalık bir Sosyal Bilgiler köĢesi oluĢturmak, öğrencilerin yaĢadığı ilin tarihi mekânlar broĢürünün tasarlanması, atık kâğıtların hamur haline getirilmesiyle bir fizikî harita oluĢturulması gibi konular kalıplaĢmıĢ projelere örnek olarak verilebilir.

Yapılandırılmış Projeler: YapılandırılmıĢ türdeki projelerin sınırları öğretmen tarafından önceden belirlenmiĢtir. Öğrenci; oluĢturacağı projenin yapısını, boyutlarını, kullanacağı malzemeyle ilgili bilgileri öğretmeninden öğrenir ve bu ölçütleri göz önünde bulundurarak çalıĢmalarına baĢlar. GeliĢtirilecek olan projeler; önceden tespit edilmiĢ olan zaman, konu geniĢliği ve kalite gibi ölçütler bakımından öğretmenin oluĢturduğu standartları karĢılamak durumundadır (CoĢkun, 2004b: 103). Sosyal Bilgiler öğretiminde; Türk cumhuriyetleri ile iliĢkilerimizi geliĢtirmek için bir dostluk sitesi geliĢtirmek, su israfının önlenmesi için toplumsal bilinçlenme hareketi oluĢturmak gibi projeler yapılandırılmıĢ projelere örnek teĢkil edebilir.

Projeleri sınıflandıran bilim adamlarından Forgarty (1997), eğitsel projeleri beĢ ana baĢlık altında incelemiĢtir. Bunlar;

1. Yapılı Projeler: Bu tür projelerin bazı sınırlı özellikleri bulunmaktadır. Hazırlanacak projeye iliĢkin boyut, madde ve iĢlev yönünden belirlenen kesin kriterler genellikle önceden tespit edilmiĢtir. Bu tür projeler bir eğitim dönemi, bir ay ya da bir hafta gibi bir zaman dilimine sığdırılabilmektedir. Yapılı projelerin değerlendirme kriterleri açısından bağlı kalınması gereken katı kuralları olduğu dikkati çekmektedir. Eğer hazırlanan proje raporu veya ürün bu kıstasları karĢılamazsa hazırlama sürecine geri dönülerek hazırlanan ürün tekrar ele alınır.

2. Konu Bağlantılı Projeler: AraĢtırmacıya göre bu tür projeler tek bir çalıĢma biriminden meydana gelir ve genelde bireysel veya küçük grup çalıĢmalarını birleĢtirmektedir. Proje çalıĢması yapmak isteyen öğrenciler öğretmenin oluĢturduğu ya da öğrencilerin sınıf içinde beyin fırtınası sonucu geliĢtirdikleri bir listeden ilgilendikleri bir konuyu seçerek çalıĢmaktadırlar. Konu bağlantılı projeler, tipik geleneksel okul ve sınıflarda uygulanan bir proje türüdür. Bu tür projelerde öğrenci kendi ilgilsi yönünde seçtiği bir konuyu araĢtırmaya ve yalnızca öğrendiği konuyu değil bununla birlikte de o konunun kendisi için önemini de sergileyebileceği bir ürün oluĢturmaya güdülenmiĢ olmaktadır.

3. Tür Bağlantılı Projeler: Tür bağlantılı projeler, tahta oyunları gibi parametreleri açık ve kritik öğeler içeren bir türü izlemektedir. Böyle bir projenin parametreleri öğrencilerin yapılı projelerin aksine yaratıcı özelliğe sahip olmalarına rağmen yine de belli kriterlere bağlıdır. Bir tür bağlantılı proje ticaretin kabul edilmiĢ araçlarına saygı gösteren ve endüstrinin ana noktalarını izleyen bir öğrenciye ihtiyaç duyduğu söylenebilir.

4. Ucu Açık Projeler: Bu tür projeler risk almayı ve yenilikçi düĢünmeyi teĢvik etmek amacıyla en alt seviyede sınırlama ve daha az bağlayıcı kriter bulundurmaktadır. Ucu açık projeler keĢfetmeyi, kavramayı ve icat etmeyi desteklemektedir. Ucu açık projelerle öğrenciler yeni fikir arayıĢlarına girer ve genellikle kendilerini çok geniĢ bir alan içerisinde cevap bulmayı bekleyen sorular içerisinde bulurlar. Bu tür bir proje, öğrencilerin düĢüncelerini ve becerilerini mantıklı ve yerinde kullanabilecekleri bir ortam oluĢturan bir düello Ģeklini alabilir.

5. Şablon Projeler: Bu tür projeler, önceden hazırlanmıĢ bir Ģablon temel alınarak oluĢturulan projeler olarak tanımlanabilir. Bu projeler önceden belirlenmiĢ materyale sahiptir. Ancak bu projelere ayrıca daha önceden çalıĢılarak uyarlanmıĢ diğer çalıĢmalar da bulunmaktadır. Örneğin, bir okul gazetesi projesi genellikle çok tercih edilen bir proje özelliği gösterdiğinden, bu projelere iliĢkin bir Ģablon oluĢturmanın çok iyi bir fikir olduğu ifade edilebilir. Yapılan çalıĢmanın aynı olmasına rağmen, öğrenciler kendilerine sağlanan iskelet yapı (Ģablon) ve ana hatlara bağlı kalmak Ģartıyla mümkün olduğunca akıllı ve yaratıcı olmakta serbesttirler. Bu tür projelere sıkça kullanılan bir baĢka örnek de okul yıllığıdır. Önceden hazırlanan Ģablon çok az değiĢtirilse bile, proje ekibinin yaptıkları çalıĢmaları ve yaratıcılıklarını proje süreci içerisinde net bir Ģekilde ortaya çıkardıkları görülebilmektedir. Hazırlanan her “yıllık projesi” veya “okul gazetesi” kendine özgü yazılı, görsel ve sanatsal içeriklere sahip olduğu için, her bir çalıĢmada mutlaka yaratıcı fikirler ortaya konacaktır (Forgarty, 1997).