Öğrenme Kuramları

Öğrenme kuramları insanın nasıl öğrendiği sorunu üzerinden hareket etmektedir. Bu soruna iliĢkin birçok eğitimci ve psikolog çeĢitli görüĢler ileri sürmüĢ, farklı öğrenme kuramları geliĢtirmiĢlerdir. 19. yüzyılın sonlarında Avrupalı ve Amerikalı psikologlar tarafından öğrenme üzerine yapılan bilimsel çalıĢma ve araĢtırmaların sonucunda öğrenme kuramları ortaya çıkmıĢtır. Öğrenme kuramlarıyla ilgili gerçekleĢtirilen araĢtırmalarda üç temel görüĢün varlığı söz konusudur. Mayer (1999)’e göre bunlar; DavranıĢçılık

(Behaviorism), BiliĢselcilik (Cognitivist) ve Yapıcılık ya da Yapılandırmacılık (Constructivism) olarak belirtilmiĢtir. Söz konusu öğrenme kuramları aĢağıda sırasıyla açıklanmıĢtır.

2.2.2.1. DavranıĢçı Kuram

DavranıĢçı ekole göre, öğrenme; uyarıcı ile tepki arasındaki iliĢki pekiĢtirildiğinde veya azaltıldığında gerçekleĢmektedir. Tepkiyi destekleyen öğrenme görüĢü 20. yüzyılın ilk yıllarında sistematize edilmiĢ deney ve çalıĢmalarının temelleri daha çok yapay laboratuar ortamlarında hayvan öğrenmeleri üzerinde gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu ekolün önemli temsilcileri Watson, Pavlov, Skinner ve Thurndike olmuĢtur. Öğrencinin görevi, edilgen bir Ģekilde ödül ve cezaları almak; öğretmenin görevi ise ceza ve ödülleri yönetmek Ģeklinde ifade edilmiĢtir. DavranıĢçı eğitimciler, öğrenenin tekrarlı olarak birbirini izleyen, davranıĢın hemen ardından dönütün verildiği ve basit tepkilerin olduğu öğrenme çevreleri düzenlemektedirler.

DavranıĢçılık kuramına göre bilgi evrende var olan bir olgudur. Bireyden bağımsız olarak var olan bu bilgi öğrenciye öğretilip davranıĢ haline getirildiğinde öğrenme süreci gerçekleĢtirilmiĢ olur. DavranıĢçı yaklaĢımda öğrenme süreci uyarıcı-tepki bağı ile açıklayan ve öğrenciyi kontrol edebilecek, Ģekillendirebilecek birer mekanizma olarak ifade edilmektedir. Dolayısıyla öğretmen bilgiyi aktaran, öğrenci ise bilgiyi alan konumundadır. Öğrenme öğretme sürecinin temelinde öğretmen vardır. Fakat bu yaklaĢım, eleĢtirel düĢünen ve karĢılaĢtığı problemleri çözebilen bireyler yetiĢtirmede baĢarılı olamadığı gerekçesiyle eleĢtirilmektedir (Koç ve Demirel, 2006).

2.2.2.2. BiliĢselcilik

BiliĢsel ekole göre öğrenme, öğrencinin yeni bir bilgiyi uzun süreli belleğine yerleĢtirmesi temelinden hareket etmektedir. Bu görüĢ 20. Yüzyılın ikinci yarısında geliĢtirilmiĢ ve yapay laboratuar ortamlarında daha çok insan öğrenmeleri üzerine kurulmuĢtur. Öğrenenin rolü pasif olarak bilgiye gereksinim duymak, öğretenin rolü ise ders kitaplarında veya konferanslardaki gibi bilgiyi sunmaktır. Bilginin kazanılması görüĢüne göre; bilgi direkt olarak öğretenden öğrenene iletilen yararlı bir Ģeydir. Öğretim tasarımcısının rolü, öğreneni büyük bir bilgi yığınıyla karĢı karĢıya bırakan çevreler

oluĢturmaktır (Mayer, 1999). Örneğin ders kitapları, konferanslar, bilgisayar destekli çoklu ortam yazılımları...

2.2.2.3. Yapılandırmacılık

Türkçe kaynaklar incelendiğinde yabancı eğitim literatüründe yer alan “constructivism” kavramının Türkçe karĢılığı ile ilgili bir uzlaĢmanın henüz gerçekleĢmemiĢ olduğunu görülmektedir. Kimi araĢtırmacılar constructivism kavramına karĢılık “oluĢturmacılık”, kimileri “yapısalcılık”, “yapıcılık” veya “inĢacılık” kavramlarını önermektedir. Bu çalıĢmada öğrenme ve eğitim bağlamında bilginin zihinlerde yeniden yapılanmasını iĢaret eden (Demirel, 2001) eğitim sözlüğünde “constructivism” sözcüğünün karĢılığı olarak kullanılan “yapılandırmacılık” terimi kullanılmıĢtır.

Yapılandırmacılık, bir öğretim yaklaĢımından ziyade, bir bilgi ve öğrenme yaklaĢımı olarak ifade edilmektedir. Yapılandırmacı yaklaĢımla öğrencilerin elde ettikleri kazanımlar daha önce sahip olduğu bilgilerin üzerine inĢa edilecek Ģekilde, bu iki bilginin birleĢtirilmesi ve bunun sonucu olarak da yeni bir zihinsel sürecin meydana getirilmesi amaçlanmaktadır (Yanpar, 2001: 465).

Yapılandırmacı yaklaĢımda kiĢinin bilgi ile olan iliĢkisi ve öğrenme çabası ile o bilgi alanında derinleĢmesi sonucu, bireyin hayatı boyunca yeni oluĢturduğu veya yapılandırdığı bilgiyi unutmayacağı düĢünülmektedir. Süreç içerisinde önemli olan noktanın, elde edilen bilginin birey tarafından alınıp kabul görmesinden ziyade bireyin kazandığı bilgiden nasıl bir anlam çıkardığı Ģeklinde ifade edilmektedir (Holloway, 1999: 85-86). Yapılandırmacılık, öğrenenin içerisine dâhil olduğu öğrenme ortamında daha rahat ve serbestçe çalıĢabilmesine fırsat vermekte ve bireyin zihinsel süreçlerinin göz önünde bulundurularak gerçekleĢen bir öğrenme yapılanmasının öneminin altını çizmektedir.

Yapılandırmacılığı savunan araĢtırmacılara göre bilgi, araĢtırmacıdan bağımsız olan dünyayı objektif olarak temsil etmekle birlikte, kazanılan bilginin doğruluğu, o bilginin öğrenenin gerçek hayatıyla kurduğu benzerlikle doğru orantılıdır (Yager, 2000: 44). Bu yaklaĢımın özünde yer alan zihinde yapılanma süreci; özümleme, yerleĢtirme, zihinde yapılanma, sürekli özümleme ve yaratıcılık gibi aĢamaların üzerinde önemle durmaktadır (Çepni, ġan, Gökdere ve Küçük, 2001: 183-184).

Brooks ve Brooks (1993) tarafından yapılan araĢtırma yapılandırmacı yaklaĢımın kiĢinin bilgiyi zihinsel olarak yapılandırması sonucu gerçekleĢen biliĢsel bir öğrenme yaklaĢımı olduğunu belirtmektedir. Öğrenci, kendi hayatı içerisinde ve kendi günlük yaĢamında karĢı karĢıya geldiği sorunlara çözüm yolları ortaya koyabilmek amacıyla önceden sahip olduğu Ģemaları yeni elde ettiği bilgilerle birleĢtirmekte ve zihinsel dengeleme süreci yoluyla yeni çözüm yolları keĢfetmektedir (Erdem ve Demirel, 2002: 82). Yapılandırmacı yaklaĢım, kendi içerisinde üç ana görüĢ etrafında toplanmaktadır. Bunlar; biliĢsel, sosyal ve radikal yapılandırmacılık baĢlıkları altında incelenebilmektedir.

1. Bilişsel Yapılandırmacılık: BiliĢsel bakıĢ açısına sahip yapılandırmacı anlayıĢa göre öğrenme aslında bireysel bir giriĢim olarak görülmelidir. Her öğrenci, önceden kendi zihninde bulunan bir takım bilgi, beceri ve deneyimlerden meydana gelmiĢ olan bir zihin yapısıyla derse ya da sınıfa gelmekte, bu öğrencilerin yeni alacakları bilgileri zihinsel olarak nasıl özümseyecekleri ile öğrencinin önceden öğrendiği bilgilerle yeni öğrendiklerini ne Ģekilde birleĢtireceği öğretim meselesinin temel noktasını meydana getirmektedir (Deryakulu, 2001).

BiliĢsel yapılandırmacılara göre, bilginin zihinde nasıl oluĢturulduğunun en iyi açıklaması Piaget’in ortaya koyduğu teori olarak ifade edilmektedir. Öğrenme süreci, Piaget tarafından ortaya konulan; özümleme, uyum ve denge kavramları ve bu temel kavramlar arasındaki iliĢkiler ile açıklanmaktadır. Piaget’e göre, bilgi bireyin çevresi ile arasında gerçekleĢen aktif bir etkileĢim sırasında ortaya çıkmaktadır. Piaget bilgi kavramını “Ģema” ile açıklamaktadır. Piaget, bireyin karĢılaĢtığı yeni bilgiyi eski bilgi ve deneyimleri yardımıyla tanımaya (özümleme) çalıĢtığını, eski bilgilerinin yeterli olmadığını fark ettiğinde yeni bir kavram yaratarak yeni duruma uyum (adaptasyon) sağladığını belirtmektedir (Özden, 2003).

ġema, bireyin dünyayı anlamak için geliĢtirdiği bir bilgisayar programı gibidir. ġemayla ilgili önemli nokta sürekli olarak olgunlaĢma ve yaĢantı kazanma yoluyla değiĢime uğrayıp yeniden organize edilebilir olmalarıdır. Özümleme karĢılaĢılan yeni bir olayı, fikri, objeyi, kendisinde daha önceden var olan biliĢsel yapı içine alma sürecidir. Düzenleme ise, yeni Ģemalar yaratarak ya da mevcut Ģemaların çerçevesini değiĢtirerek deneyimlerin gereklerine uygun davranmaktır. Özümleme ile düzenlemenin etkileĢimi

sonucunda denge ortaya çıkmaktadır. Birey karĢılaĢtığı herhangi yeni bir durumu mevcut Ģemalar içinde özümsenmezse denge bozulur. Dengesizlik durumları bireyde istenmeyen bir Ģeydir. Organizma sürekli olarak dengeye ulaĢmaya çalıĢır bundan dolayı biliĢsel geliĢim hızlanır (Senemoğlu, 2005: 35).

Öğrenen, karĢısına çıkan yeni bilgiyi, mevcut bilgi ve yaĢantılarını kullanarak anlamlandırmaya çalıĢmaktadır. Fakat yeni durumu anlamlandırmada bireyin mevcut bilgisi yetersiz kalıyor ve çeliĢkiler ortaya çıkarıyorsa, birey yeni durumun varlığını kabul ederek ortaya çıkan çeliĢkileri gidermek için uzlaĢma noktaları aramaya baĢlar ve mevcut bilgisini değiĢtirme yolları düĢünür ve çeliĢkileri aĢmaya çalıĢır. Ortaya çıkan bu süreç, aynı zamanda bir problem çözme süreci olarak düĢünülebilir. Dolayısıyla bireyin mevcut bilgi ve yaĢantılarının yardımıyla yeni bir problem çözülmüĢ yani karĢılaĢılan bu yeni duruma bir anlam yüklenebilmiĢ ise özümseme süreci gerçekleĢtirilmiĢ olmaktadır. Sonuç olarak birey karĢılaĢtığı bu yeni duruma iliĢkin biliĢsel uyumunu gerçekleĢtirir ve zihninde yeni bilgi oluĢturulmuĢ olur (Vural, 2004).

2. Sosyal Yapılandırmacılık: Sosyal yapılandırmacı görüĢe göre, öğrenme bireyin yaĢadığı toplumsal ve kültürel doku içinde gerçekleĢtirilen bir bilinç olarak ele alınır (Deryakulu, 2001).

Sosyal yapılandırmacı araĢtırmacılara göre öğrenme, öğrenme sürecinde kültürün ve dilin önemi üzerinde önemli görüĢler ortaya atan Rus psikolog Vygotsky’nin görüĢleri ile açıklanabilmektedir. Vygotsky’e göre öğrenme, Piaget’in düĢündüğü gibi bireyin tek baĢına yapılandırdığı bir süreçten ziyade, daha çok sosyal etkileĢimin ve dilin de önemli bir yer aldığı bir süreç olduğu noktasını önemle vurgulamıĢtır (Özden, 2003).

Bütün bu bilgilerden hareketle, biliĢsel ve sosyal yapılandırmacıların kabul ettikleri gerçeklik ise bilginin kiĢinin dıĢında ve aktarılabilecek bir gerçekler bütünü olmadığı, kiĢi tarafından içselleĢtirilerek oluĢturulduğu meselesidir. Ġki ekolün ayrıldıkları nokta ise sadece bilginin nasıl oluĢturulduğunun açıklanması hususunda olmaktadır. BiliĢsel yapılandırmacılar için bilginin oluĢturulma süreci kiĢi üzerinde odaklı iken, sosyal yapılandırmacılar bireyin çevresiyle olan etkileĢmesi yani sosyal etkileĢime de önem vermektedirler.

3. Radikal Yapılandırmacılık: Her ne kadar bazı kaynaklarda yapılandırmacılığın bir türü olarak yer verilmemiĢ olsa da bazı kaynaklar radikal yapılandırmacılığın yapılandırmacılığın en son bakıĢ açısı olarak nitelemektedir. Radikal yapılandırmacı yaklaĢımın temellerini eğitim bilimci, Ernst Von Glasersfeld atmıĢtır. Von Glasersfeld’e göre, kavrama olayı kiĢinin deneyimleri sonucunda, kendi dünyasını organize etme yeteneğidir. Bilgi, aktif olarak düĢünen bir insan tarafından yapılandırılan ve bireyin zihinsel süreçleri ile ilgili bir özellik taĢımaktadır (Gürses, 2005). Von Gleserfeld’a göre yapılandırmacılık aslında, bir öğrenme teorisinden ziyade, gerçekçi bir öğrenme yoludur. Her birey için bilgi de aynı Ģekilde bireysel olacaktır. Bireylerin gerçeklikle ilgili bildiklerini birbirleri ile karĢılaĢtıramayız, baĢkalarının deneyimlerini kendi deneyimlerimiz ile sınıflandıramayız, değerlendiremeyiz.

Radikal yapılandırmacılığa göre gerçekliğe ulaĢılmaz ve bildiğimiz her Ģey insanoğlu tarafından üretilir. Gleserfeld’e göre hiç bir bilgi keĢfedilmez icat edilir. Gerçeklik sadece bireyin yapılandırdığı bağlamda anlaĢılabilir (Arslan ve Yanpar, 2006: 24).