Proje ÇalıĢmalarında Ölçme ve Değerlendirme Süreci

Ölçme ve değerlendirme, eğitim sürecinin en önemli aĢamalarındandır. Bu süreç, yapılan bütün etkinliklerin ve iĢlemlerin sonucunu gösterir. Dolayısıyla değerlendirme sürecinin eğitim süreciyle paralel olması, aynı amaçları taĢıması son derece önem arz etmektedir. PDÖY uygulanırken de sağlıklı bir değerlendirme sürecinin uygulanması, proje çalıĢmalarının amacına ulaĢabilmesi açısından çok önemlidir.

Değerlendirme, eğitimin her aĢamasında, öğretme-öğrenme sürecinin önemli bir parçası olmuĢtur. Değerlendirme süreci planlama, öğretme, öğrenme basamaklarını tamamlayan son halka olarak görülmektedir (Parmaksız ve Yanpar, 2006). Değerlendirmenin amacı hangi öğrencilerin sınıfı geçmeyi hak ettiğini, hangilerinin hak etmediğini öncelik edinmekten ziyade; öğrencilerin eğitim sürecinde kazandırılmak istenen niteliklere ne kadar ulaĢtıklarını, istenilen seviyeye ulaĢamamıĢlarsa hangi sebeplerden kaynaklanmıĢ olabileceğini ve bu eksikliklerin nasıl giderilebileceğinin çözüm yollarını bulmak amacıyla gerçekleĢtirilmektedir. Öğrenciler, derste verilmesi amaçlanan bilgi, beceri ya da davranıĢı kazanabilmek için öğretmen tarafından sunulan farklı öğretme yöntem ve etkinlikleri ile karĢılaĢmaktadırlar. Öğrencileri öğrenmeleri üzerine odaklanmıĢ olan bu öğretim etkinlikleriyle birlikte kazandıklarını ve öğrendiklerini ortaya koyabilmeleri amacıyla çeĢitli özelliklerdeki ölçme ve değerlendirme yöntemlerinin kullanılması gerekir. Dolayısıyla değerlendirmenin bir dizi test maddesine cevap vermekten daha geniĢ bir anlam taĢıdığı ve farklı boyutlarda ele alınması gerektiği düĢüncesinden hareketle ortaya çıkan alternatif değerlendirme yöntemleri bu ihtiyaca yöneliktir (Adanalı, 2008: 43-44).

Ürün kadar sürecin de değerlendirilmesini dikkate alan alternatif ölçme ve değerlendirmelerde öğrencilerin yüksek düzeydeki düĢünceleri, problem çözme ve yaratıcılıkları ön plana çıkarılır. Çoklu cevaplar, stratejiler ve oluĢturulan süreç öğretmen tarafından değerlendirilir, onaylanır ve ödüllendirilir. Değerlendirmedeki bu değiĢiklikler birçok açıdan öğrencilerin öğrenme konusunda sorumluluk sahibi olmasını ve öğrendikleriyle gurur duymasını sağlayabilir (Bahar, Nartgün, DurmuĢ ve Bıçak, 2006).

PDÖY, ölçme ve değerlendirme açısından geleneksel yöntemlerden çok daha farklı bir süreci içermektedir. Bu yaklaĢımın değerlendirme sistemi, proje çalıĢmalarının baĢından

sonuna kadar gerçekleĢtirilen bütün aĢamalarda etkin bir özellik göstermektedir. Geleneksel yöntemlerde gerçekleĢtirilen sadece ara sınavlar ya da dönem sonu yazılı sınavları veya sözlü sınavlar ile öğrenci baĢarısının değerlendirilmesinin yetersiz olacağı düĢünülmüĢ, proje çalıĢmasının ilk aĢamasından son aĢamasına kadar bütün aĢamaların değerlendirme süreci içerisine dâhil edilmesi gerekliliği anlayıĢı ön plana çıkarılmıĢtır. Bu özelliği ile değerlendirme süreci sadece ürüne yönelik değerlendirme sisteminden, hem ürünün hem de sürecin birlikte değerlendirildiği bir sistem doğrultusunda özellik arz etmektedir. Proje çalıĢmaları sürecinde değerlendirmeyi yapan sadece öğretmen değil, aynı zamanda öğrencilerdir. Bununla birlikte öğrencilerin hem kendilerini hem de arkadaĢlarını değerlendirmeleri ile öğrenci velilerinin ve uzmanların da değerlendirme sürecine katılabilmeleri, öğretmen merkezli olan değerlendirme anlayıĢının değiĢmesini gerekli hale getirmektedir (Yurtluk, 2003).

Wolk (1994)’a göre proje çalıĢmalarının uygulandığı sınıflarda ölçme ve değerlendirme sadece standart testler ile yapılmamalıdır. Öğrenme sürecinin değerlendirilmesine yönelik daha çok tümel (portfolyo) değerlendirme yöntemi kullanılmalıdır.

PDÖY’de değerlendirme süreci, yalnızca öğrencilerin kavramları ve konuları anlayıp anlamadığı üzerine odaklanmamalıdır. Bu süreçte öğrencilerin sınıf ve okul yaĢantılarının dıĢında, gerçek hayatta ihtiyaç duyacakları becerilerinin geliĢmesinin izlenmesi ve belgelenmesi de önemlidir. Dolayısıyla öğretmenler öğrencilerinin, iĢbirlikli öğrenme becerileri, karmaĢık sorunları çözme becerileri, doğru karar verebilme becerileri, etkili ve güzel sunum yapabilme becerileri gibi özellikleri de değerlendirme boyutunda ele almalıdırlar. Değerlendirme sürecinde, yalnızca etkinliklerin sonucunda ortaya konan ürünün değil, aynı zamanda bu ürünün oluĢturulma sürecinin de özellikle yer alması büyük önem taĢımaktadır. Buradan hareketle değerlendirme, ürün ve sürecin bir arada değerlendirilebildiği özellikte olmalıdır.

PDÖY yalnızca öğretmenin öğrencileri değerlendirmesinden ibaret değildir. Bununla birlikte öğrencilerin kendi kendilerini değerlendirme olanağı da verir. Değerlendirme sürecinde öğrencilerin “ne anlıyorum?” ve “nasıl yapıyorum?” gibi soruları kendilerine sorarak cevap aramalarına yardım eden bir özelliğe sahiptir. Projelerin

değerlendirmesi öğretmen ve öğrencinin birlikte gerçekleĢtirdiği bir süreçtir (Demirel, 2005).

PDÖY’de değerlendirme, çeĢitli formlar ile gerçekleĢtirilir. Her öğrencinin birbirinden farklı özelliklere sahip olduğu fikrinden yola çıkılarak, değerlendirme etkinliklerinin bu farklılıklara hitap edecek yeterlikte olması, öğrenci için uygun ve faydalı dönütler sağlaması çok önemlidir. Değerlendirmeyi yapan bireyler, öğrencinin kendisi, akranları, diğer öğretmenler ve konu alanı uzmanları olabilir. Değerlendirilecek olan birimler her bir öğrenci, öğrenci grupları ve sınıfın tamamı olabilir. Değerlendirme sürecinin öğeleri ise; yazılı kaynak ve belgeler, öğretmen ve öğrenci gözlemleri (hem grup etkinliklerinin hem de bireysel çalıĢmalar), proje sunumları, sınıf içi tartıĢmalar, proje ürün ve tasarımları ile proje raporları olabilir (BĠE, 2006).

PDÖY’nin yapısına uygun olan alternatif değerlendirme yöntemlerinin geleneksel değerlendirme yöntemlerine göre; biliĢsel öğrenme teorisinin amaçlarına uygun, daha geçerli, güvenilir, günümüzün eğitsel hedeflerine cevap verebilecek bir yapıda, bireysel ve kültürel farklılıklara uyum sağlayabilen, öğrenci kazanımlarını hem geniĢlik hem de derinlik açısından daha iyi ölçtüğü belirtilmektedir (Krajcik, Czerniak ve Berger, 1999).

Frank ve Barzilai (2004), alternatif değerlendirme yöntemlerinin özelliklerini aĢağıdaki gibi maddeleĢtirmiĢtir (Aktaran: Çiftçi, 2006: 73):

1. Değerlendirme geliĢtirici bir özelliğe sahiptir. Sadece öğretimin sonucuyla değil öğrenme süreciyle de ilgilenir.

2. Değerlendirme sadece test sonuçlarına değil, diğer bilgi kaynaklarına dayanır. 3. Değerlendirme süreci; bilgi, anlama, beceri, tutum, değer, motivasyon yüksek

seviyeli biliĢsel becerilerin değerlendirilmesini gerektirir.

4. Değerlendirme süreci, öğrencilerin kendi öğrenme sürecinden sorumlu olması temeline dayanır. Değerlendirme sürecinin “baĢarılı” olarak nitelenen öğrencileri, kendine güvenen ve kendini kontrol eden öğrencilerdir.

5. Değerlendirmenin odak noktası öğrencileri diğerleriyle kıyaslamak yerine onların kendi becerilerini temel alarak geliĢmesi üzerine odaklanmıĢtır. Bu

özellik öğrenciler arasındaki hırs, yarıĢma gibi bencil isteklerin azaltılmasına yardımcı olabilir.

6. Değerlendirme süreci, öğretmenin her bir öğrencilerin ilerleme seviyesini daha iyi takip etmesini ve bireysel ihtiyaçlarına göre yardım edebilmesini mümkün kılar.

7. Değerlendirme süreci sadece niceliksel değil, aynı zamanda niteliksel ve sözeldir.

PDÖY’de bu gibi özellikler ve gerekçelerden dolayı alternatif değerlendirme yöntemlerinin kullanılması önem taĢımaktadır. Alternatif değerlendirme yöntemleri proje hazırlama sürecinde öğretmen ve öğrencilerin ihtiyaçlarına önem verir. Ayrıca bünyesinde performans ve otantik (gerçekçi) değerlendirmeyi de barındırır. Tablo 3’te PDÖY’nin ölçme ve değerlendirmesinde kullanılabilecek yöntemler ve bu yöntemlere ait ölçütler birlikte verilmiĢtir.

Tablo 3: PDÖY’nin Ölçme Değerlendirme Ölçütleri

Değerlendirme

Yöntemi Uygulayıcı Ölçütler

ÇalıĢma Öğretmen

Problemi tanıma

Hipotezleri ortaya koyma Olası yolları tartıĢma Bir yol belirleme

Portfolyo Öğretmen ve Uzmanlar

Konuyla ilgili kavramları belirleme Sağlıklı veri toplama

Problem çözme ve karar vermede sistematik düĢünme Yansıtıcı düĢünme KavramsallaĢtırma Sunum Uzmanlar Ürün dizaynı Sunum dizaynı Pazarlama ve reklam Takımın sözel sunumu

Kendini (Öz)

Değerlendirme Öğrenciler

Takım toplantılarına katılma Takım üyelerini dinleme Grupça çalıĢabilme Takım içindeki giriĢkenlik Projede katıldığı görev sayısı Takım etkinliklerine katılım Projenin okul yaĢantısına etkisi

Grup içindeki sosyal durumu ve öğretmenle iliĢkisi (Tal, Dori ve Lazarowitz, 2000: Akt: Saracalıoğlu, Akamca ve YeĢildere, 2006: 9)

Proje çalıĢmalarının değerlendirilmesinde yer alan çeĢitli alternatif değerlendirme yöntemleri aĢağıdaki gibi maddeleĢtirilebilir:

Portfolyolar

Dereceli Puanlama Ölçekleri (Rubrikler) Öz Değerlendirme Formları

Akran Değerlendirme Formları Kontrol Listeleri (Check List)

GörüĢmeler (Mülakatlar) Doğrudan Gözlem Yazılı Ödevler Sergi ve Gösteriler Performans ve Sunumlar

Öğrenme Kayıt Defterleri Öğrenci Günlükleri

Video Kasetli Öğrenci Kayıtları (Williams, 1998: 46; Akt: Çiftçi, 2006: 73-74).