Haber Çalma, Ġçerik Unsurların Güncellik Sorunu: Haber çalma 79 , habercilikle uğraĢan bir medyanın haberinin ya da haberlerinin bir baĢka habercilik

kuruluĢu tarafından alınarak kendi haberiymiĢ gibi yayınlanması anlamına gelir.

79 _{Sayıları hızla artan haber sitelerinin, genellikle haber ajanslarına abone olmadan, abone olan} sitelerin yayınlarından alarak yeniden yayınlamalarından en çok Anadolu Ajansı etkilenmiĢtir. Türkiye‘de internet yayıncılığının geliĢmesi ve çok sayıda internet haber sitesinin ortaya çıkmaya baĢlamasıyla birlikte, bazı haber siteleri AA‘ya abone olmuĢlardır. Ancak, AA abonesi olmayan haber sitelerinin abone olan sitelerde yayınlanan AA haberlerini kendi sitelerine kopyalamaları telif hakları sorunu yaratmıĢtır. Buradaki sorun iki yönlüdür. Kendisine abone olmayan siteler tarafından haberleri kullanılarak AA‘nın telif hakları ihlal edilirken, aynı zamanda bedel karĢılığı ajanslardan haber alan abonelerin de hakları ihlal edilmektedir (Uzun, 2005:66).

Bunun yanında haber hırsızlığı, haber çalma, haber aĢırma, haber korsanlığı, intihal80, plagiarizm (eser hırsızlığı) gibi sözcüklerle ifade edilen olgu, gazetecilikte yaygın olarak kullanılan ve önemli sayılan haberi atlamama, habere takla attırma ve redaksiyon gibi meslek pratikleriyle de yakından ilgilidir (Uzun, 2005: 49). Bir baĢka haber kuruluĢunun haberini kendi haberi gibi kullanma, Türk basınında çok sık rastlanan bir durumdur. Özellikle haber ajanslarından alınan haberlerde çoğu zaman kaynak belirtilmemekte, etik ilkelere baĢvurulması zaman zaman özel haberlerde gündeme gelmektedir (Uzun, 2009: 297; Nizam ve Biçer, 2005). Bu durum Ġnternet haberciliğiyle birlikte büyük bir açmaza dönüĢmüĢtür. Türkiye‘de bağımsız haber siteleri genelde bir ya da birkaç yerli ajansa abone olarak çalıĢırken, bir kısmı da hiçbir ajansa abone olmadan tamamen baĢka gazeteler ve haber sitelerinin sayfalarından elde ettikleri haber ve resimleri ‗kopyala-yapıĢtır‘ yoluyla sitelerine aktarıp kaynak belirtmeden yayımlamaktadırlar. Haberin fotoğraf unsurunu ya arĢiv resimleriyle ya da Google ‗Ġmage‘ ya da o yapıdaki baĢka sitelerin resim dosyalarından sağlayabilmektedirler (Toruk, 2008: 322). Ġnternet üzerinde önemli olan olayın gerçek fotoğrafını sayfaya yerleĢtirmektir. A.B.D‘nin Afganistan savaĢında çekilmiĢ asker fotoğraflarının Ģu an halen Irak‘ta olan çatıĢma haberlerinin fotoğrafı olarak yayına verilmesi doğru ve etik bir gazetecilik anlayıĢı olmayacaktır. Ancak bu internet gazetelerinde zaman zaman rastlanan bir olumsuzluk olarak göze çarpmaktadır (Sütçü v.d., 2006: 314-315). Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi'nde Gazetecinin Doğru DavranıĢ Kuralları baĢlığı altında ―Fotoğraf ve görüntünün güncel olup olmadığı açık biçimde belirtilmeli, canlandırma görüntülerde de bu, izleyicinin fark edebileceği biçimde ifade edilmelidir.‖ denilmektedir. Ayrıca ―Gazeteci, baĢta haber ajansları olmak üzere, bir meslektaĢının ve herhangi bir yayının sunduğu bilgileri kullandığında mutlaka kaynağı belirtmelidir" (www.tgc.org.tr). Ancak, kaynak belirtmek de her zaman etik kurallar içinde davranıldığı anlamına gelmemektedir. Özellikle internet gazeteciliğinde kullanılan ve sanal uzay yayınlarının bir özelliği olan link verme uygulaması, anında haber verme olanakları nedeniyle telif hakları ihlallerini engellememekte, bu alanda yeni sorunlar yaratmaktadır (Uzun, 2005:50). Ġbrahim Toruk‘un Türkiye‘deki internet haber

80

Ġntihal, teknolojinin geliĢmesiyle ortaya çıkan bir olgu değildir, teknoloji yalzınca kolaylık sağlamaktadır (Uzun, 2009: 296).

siteleriyle ilgili 2008 yılında yaptığı araĢtırmaya göre, internetin yasal boĢluklardan kaynaklanan sorunları arasında yüzde 9.8‘erlik dilim alan yalan haber almıĢtır. Bu sorunu yüzde 8.8 ile haber kopyalanması ve kaynak ihlali izlemektedir (Toruk, 2008: 379). Ġnternet Medyası Derneği BaĢkan‘ı ve www.internethaber.com‘un sahibi Hadi ÖzıĢık, ―ġu an internet haberciliği konusunda çok ciddi bir kirlilik var. Ġnternethaberin ya da baĢka bir sitesinin kopyası bir baĢka siteye uyarlanıp isim değiĢtiriliyor. Bizde ki haberleri alıp ve AA Ajansından da 100 dolara da abone olup sunup ben site sahibiyim diye dolaĢıyorlar‖ demiĢtir (Ayvaz, 2008: 71). Necmi Emel Dilmen‘in yaptığı araĢtırmaya göre, Ġnternet portalları okuyucuları da internet üzerinde de haber ajanslarının telif hakları konusunda bir boĢluk olduğunu düĢünmektedir (Dilmen, 2003: 250). Örneğin geleneksel bir yayın organından herhangi bir içeriğin veya içeriklerin kes-kopyala-yapıĢtır yöntemiyle alınıp kaynak göstermeden yayınlanması haber siteleri "basılmıĢ eser" tarifine girmediğinden büyük sorun oluĢturmaktadır. Basın Konseyi‘nin ‗Basın Meslek Ġlkeleri‘nden 8. maddesi ―Bir basın organının dağıtım süreci tamamlanmadan o basın organının özel çabalarla gerçekleĢtirdiği ürün, bir baĢka basın organı tarafından kendi ürünüymüĢ gibi kamuoyuna sunulamaz. Ajanslardan alınan özel ürünlerin kaynağının belirtilmesine özen gösterilir.‖ Ģeklindedir. 1951 tarihli 5846 numaralı Fikir Ve Sanat Eserleri Kanunu‘nun 3/3/2004 tarihinde 5101/18 md‘sinin değiĢiklik yapılmasıyla oluĢturulan Madde 72‘ye göre, ―3. Hak sahibinin izni olmaksızın; e) Bir eseri topluma açık yerlerde gösteren veya temsil eden, bu gösterimi düzenleyen veya dijital iletim de dahil olmak üzere her nevi iĢaret, ses ve/veya görüntü iletimine yarayan araçlarla yayan veya yayımına aracılık eden, kiĢiler hakkında iki yıldan dört yıla kadar hapis veya ellimilyar liradan yüzellimilyar liraya kadar ağır para cezasına veya zararın ağırlığı dikkate alınarak her ikisine birden hükmolunur‖ (www.tgc.org.tr). Ayrıca Basın Kanunu‘nda internet haber siteleri kapsam dıĢında olsa da, 24‘üncü madde de dile getirilen yaptırımlar internet haber siteleriyle gündeme gelen haber çalmakla ilgili cezalar öngörmektedir. Buna göre söz konusu maddede "Bir süreli yayında yayımlanmıĢ haber, yazı ve resimleri kaynak göstermeksizin yeniden yayımlayanlar beĢ milyar liradan onmilyar liraya kadar ağır para cezasıyla cezalandırılırlar. Bu eserleri, yeniden yayım hakkı saklı tutulmuĢ olmasına rağmen, süreli yayın sahibinin izni olmadan yeniden yayımlayanlar

yirmimilyar liradan kırkmilyar liraya kadar ağır para cezasıyla cezalandırılırlar" denilmektedir.