Uluslararas Hukuk Metinlerinde Devlet

Uluslararas hukuk, temel birim olarak devletlerin ili kilerini ve statüsünü düzenlemektedir.111 Bu ba lamda bir devletin ortaya ç kabilmesi için öncelikle uluslararas hukukun konuyu nas l düzenledi ine bakmak gerekmektedir. Ancak imdiden söyleyelim ki salt bu artlar veya kriterler bir devletin ortaya ç kmas için yeterli olmamaktad r. Uluslararas hukuk, bir uluslararas ki i olarak devletin ortaya ç kmas için asgari olarak u artlar düzenlemektedir: Devletin ortaya ç kabilmesi için;

a) Bir ülke

b) Ülke içerisinde yerle mi ve süreklilik arz eden bir insan toplulu u c) nsan toplulu unun üzerinde üstün bir egemenli e sahip otorite.112

Devlet kavram n ne oldu unu konusunda uluslararas hukukun pratikteki uygulamalar da yukar da bahsedilen artlar destekler niteliktedir. Örne in Almanya-Polonya Karma Hakemlik Mahkemesinin 1929 tarihli Deutsche Kontinental Gas Ortakl Davas ’na ili kin verdi i kararda u ifadeler kullan lmaktad r:

“Bir devlet ancak, bir ülke, bu ülke üzerinde yerle mi bir insan toplulu u ve bu topluluk ve ülke üzerinde geçerli olan bir kamu gücüne sahip olmak ko uluyla vard r.”113

Bir devletin ortaya ç uluslararas hukuk bak ndan inceleyen hemen hemen herkesin ba vurdu u bir di er önemli belge ise Amerikan Devletleri Montevideo Sözle mesi’dir.

1.4.1.1. Amerikan Devletleri Montevideo Sözle mesi

Amerikan devletleri 7. Uluslararas Konferans 3-26 Aral k 1933 tarihleri aras nda Montevideo’da düzelenmi ve uluslararas hukuk aç ndan devletlerin ortaya ç nda önemli bir belge olan Montevideo Sözle mesi imzalanm r. Buna göre uluslararas hukukta

111

Hüseyin Pazarc , Uluslararas Hukuk Dersleri, Cilt: II, Turhan Kitabevi, Ankara, 2005, s. 6. 112

Aktan, De im Ça nda…, s. 12.

113

devletlerin ortaya ç kmas için gerekli ko ullar n olu up olu mad na dair en s k ba vurulan kaynak Montevideo Sözle mesinde belirtilen ko ullard r.114

Bu belge ABD’nin Güney Amerika ülkeleri ile ili ki kurma çabas sonucu ortaya km r. ABD’nin bu politikas kar nda ABD’ye üpheyle yakla lm olsa da bu sözle me sonras ili kiler geli mi ve devlet olarak kabul edilmenin artlar bu belge ile uluslararas hukukun ba vuru kaynaklar ndan biri olmu tur.

Montevideo Konferans ’nda devletlerin yükümlülükleri ve haklar , suçlular n iadesi, siyasi mülteci vb. konular içeren birtak m antla malar imzalanm r. Montevideo Konferans ’nda kabul edilen “Devletlerin Haklar ve Görevleri” ba alt nda uluslararas hukukun bir ki isi olarak devletlerin ortaya ç nda s k s k at fta bulunulan bir belge olarak uluslararas hukukun ba vuru kaynaklar ndan birini olu turacak bir rapor sunuldu.115

Bu rapora göre bir devletin ortaya ç kabilmesi için asgari olarak u dört art yerine getirmesi gerekti i belirtilmektedir. Buna göre, Uluslararas hukuk aç ndan uluslararas sistem içerisinde bir devletten söz edebilmek için;

a) belirlenmi bir toprak parças (ülke) b) sürekli nüfus (insan)

c) egemen bir otorite (hükümet)

d) di er devletler ile ili kiler kurabilme yeterlili inin olmas gerekti i belirtilmi tir.116

Ayr ca Montevideo Sözle mesi ile birlikte devletin egemenli ine ve ülkesel bütünlü üne vurgu yap larak sözle menin 8. maddesinde hiçbir devletin ba ka bir devletin iç veya d i lerine müdahale hakk na sahip olmad kabul edilmi ve devletin ülke bütünlü ünü ve devletin ülkesine yönelebilecek her türlü direkt veya dolayl askeri müdahale kar olduklar kabul etmi lerdir.117

1.4.1.2. BM Antla mas ’na Göre Devletlerin Ortaya Ç

BM öncesi dünya bar koruma amac yla 1920 y nda resmen kurulan “Milletler Cemiyeti” I. Dünya Sava ’n n ard ndan olu an y m ve karga a ortam nda bu amac na ula amam ve II. Dünya Sava n ç kmas na engel olamam r.118 ki dünya sava nda

114

Ezeli Azarkan, Uluslararas Hukukta Devletlerin Tan nmas (Slovenya, H rvatistan, Bosna-Hersek), Adalet Yay nevi, Ankara, 2008, s. 37.

115

Ibid., s. 38. 116

Ibid. 117

James Brown Scott, “The Seventh International Conference of American States”, Vol: 28, No: 2, American

Society of International Law, April, 1934, s. 227.

118

aban Çal , Kür at Kan, “Birle mi Milletler”, Uluslararas Örgütler ve Türkiye, (ed). aban Çal , Birol Akgün, Önder Kutlu, Çizgi Kitabevi, Konya, ubat 2006, s. 36.

dünya devletlerinin büyük y mlara u ramas n ard ndan dünya bar tesis etme amaçlar devam etmi ve bu amaçla 26 Haziran 1945’de San Fransisco’da Birle mi Milletler Antla mas imzalanm r.119

Dünya bar tesis etmek için kurulan BM’nin yap itibariyle güçlü devletlerin söz sahibi oldu u bir örgüt niteli i ta maktad r. Büyük devletlerin söz sahibi olmas nedeniyle devletlerin ortaya ç nda eski sömürge ülkelerinin ba ms zl klar n sömürge halklar na verilmesi uluslararas sistemde II. Dünya Sava sonras devlet say ndaki art n temel nedeni olarak gösterebiliriz.

1945 y nda kurulan Birle mi Milletler Örgütü bugüne kadar yakla k 80’den fazla eski sömürge ülkelerinin ba ms zl tan r.120

Bununla birlikte bir çok bölge kendi politik birliklerini kurarak veya ba ms z bir ülke ile birle erek ba ms z devletler olarak uluslararas sistemde yerlerini alm lard r.121

BM, sömürge olarak ya ayan insanlar n ba ms z bir devlet olma arzular çerçevesinde bunlar desteklemi ba ms zl klar h zland racak ad mlar atm r. Bunlara örnek olarak BM, Togo’da (1956 ve 1968), Bat Samoa’da (1961), Namibya (1989) ve yak n zamanlarda Do u Timor (Timor-Leste) gibi ülkelerde ba ms zl a yönelik yap lan seçimleri denetlemi tir.122

BM’nin sömürgecili in tasfiyesi çal malar , BM Antla mas ’n n prensiplerine istinaden “herkes için adalet ve e itlik ülkü ve ilkelerini” ve ayn zamanda Antla ma’n n içerisinde yer alan sömürge halklar na ayr lm olan XI. XII. ve XIII. bölümlerden123 ortaya

km r.124

Yukar da de indi imiz uluslararas hukuk için geçerli olan devlet olarak ortaya ç kma konusunda Kosova’n n asgari artlar yerine getirdi ini rahatl kla söyleyebiliriz.125 Ancak tüm bunlara ra men K br s içinde ayn artlar yerine getirilmesine ra men hala me ru bir devlet olarak uluslararas sistemde yerini alamam r.

119

Soysal, a.g.e., s. 9. 120

Serap Akipek, “Birle mi Milletler Örgütü Denetiminde Vesayet Alt nda Ülke Bulunmamas ,

Sömürgecili inde Sonu Anlam na m Geliyor?”,http://auhf.ankara.edu.tr/dergiler/auhfd-arsiv/AUHF-2001-50- 01/AUHF-2001-50-01-Akipek.pdf, ( 18.04.2010) s. 8.

121

---Kolonilerin Siyasal Ba ms zl klar na Kavu mas ,http://www.unicankara.org.tr/today/7.html, (10.03.2010).

122 Ibid. 123

Antla man n tam metni için:http://www.unicankara.org.tr/index.php?ID=41&LNG=1. 124

---Kolonilerin Siyasal…a.g.e. 125

Esat Bozkurt, “Uluslararas Hukuk Bak ndan Yeni Devletlerin Ortaya Ç ”,

http://www.usakgundem.com/yorum/214/uluslararasi-hukuk-bakimindan-yeni-devletlerin-ortaya-çikisi.html, (12.04.2010).

Bu konuda önemli bir örnekte Do u Timor’un devlet olarak ortaya ç kmas nda önemli olan faktörlerin neler oldu udur. lerleyen bölümlerde bu konu üzerinde ayr ca durulacakt r.

Balkanlar tarih boyunca birçok uygarl n ilgi oda ndaki bir co rafya olmu tur. Kosova ise co rafi konumu itibariyle Balkanlar n kilit noktas nda yer alm r.

Uluslararas sistem içerisinde Balkanlar özelinde konunun nas l geli ti i ve Yugoslavya’n n durumunun devletlerin ortaya ç kmas ndaki etkisi de erlendirilerek Günümüzde ya ananlar ve gelecekte olabilecek olaylar do ru bir ekilde analiz edebilmek için, olaylar n tarihsel temellerinin incelenmesi gerekmektedir. Bu nedenle ikinci bölümde Kosova Sorunu’nun tarihsel temelleri ele al nacakt r.

NC BÖLÜM

KOSOVA SORUNUNUN TAR HSEL TEMELLER

2.1. YUGOSLAVYA’NIN DA ILMASI