Kosova ,17 ubat 2008 tarihinde tek tarafl olarak ba ms zl ilan ederek ABD ba ta olmak üzere Türkiye ve çe itli Bat devletler taraf ndan resmen tan nm r.370
Rusya Federasyonu ba kan Putin, ba ms zl k ilan öncesinde Kosova’n n bu karar na kar ç karken, Avrupa Birli i devletlerini çifte standart uygulamakla suçlad ve onlar 40
ld r KKTC’yi tan mad klar için sert bir ekilde ele tirdi.371
Kafkaslarda Kosova ile paralellik gösteren iki problemli bölge bulunmaktad r. Bunlar, Sovyetler Birli i’nin da lmas n ard ndan Gürcistan devletinin s rlar içinde kalm olan iki etnik topluluk olan Abhazya Özerk Cumhuriyeti ve Güney Osetya Özerk Bölgesi’dir.372
Sovyetler Birli i’nin da lmas n ard ndan Kafkasya’da ortaya ç kan etnik sorunlar ve ba ms zl k hareketleri çözümsüzlük içinde günümüze kadar gelmi tir. Kosova gibi Rusya Federasyonu’ndan ba ms zl ilan eden Abhazya ve Güney Osetya dünyada hiçbir devlet taraf ndan tan nmamaktad r.373
Zaten bölgenin siyasi öneminin ilk s ralar nda yer alan petrol boru hatt a n sadece ekonomik temelli bir ç kar meselesi de il, politik bir boyutunun da oldu unu günümüz dü ünürleri taraf ndan s kl kla dile getirilmektedir. ABD’nin “Büyük Strateji”si gere i bölge
368 Ibid. 369
Canar, a.g.e. 370
Vedran Dzihic, Helmut Kramer, “Kosovo After Independence: Is the EU’s EULEX Mission Delivering on its Promises?”, International Policy, July 2009, s. 2.
371 Ibid. 372
Tavful, a.g.e. 373
petrolünü dünya pazarlar na ta may planlarken, boru hatt güzergahlar Avrupa’dan geçirerek, Rusya’ya ba ml azaltmaya çal söyleyebiliriz.374
4.4.1. Abhazya Sorunu
Abhazya’n n tarihi 7. yüzy la kadar dayanmaktad r. Abhaz Krall 16. ve 18. yüzy llarda Osmanl mparatorlu u’nun etkisine, 17 ubat 1810’da da Rus mparatorlu unun etkisi alt na girmi tir.375
Abhazya sorununun temelleri 19. ve 20. yüzy lda at lm r. 28 Mart 1921’de Abhazya Ba ms z Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ilan edilmi ve Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nce de tan nm r. 13 Aral k 1922’de Gürcistan, Abhazya, Ermenistan ve Azer- baycan Kafkas Federasyonunu te kil etmi lerdir. 30 Aral k 1922’de de SSCB olu turulmu tur. 11 ubat 1931’de Abhazya’n n ba ms z cumhuriyet statüsü kald lm 376 ve Abhazya’n n Stalin yönetimi taraf ndan Gürcistan’a ba lanmas , bugüne kadar uzanan Abhazya sorununun temelini olu turmu tur.377
Abhazya,1970’li y llardan itibaren ba ms zl k yönünde çal malara ba lam ve 1978 nda bölgenin Rusya’ya ba lanmas ile ilgili talepte bulunmu tur. Gorbaçov yönetimi ile birlikte Abhazlar n ba ms zl k istekleri artm r. Abhazya, Rusya ve Gürcistan’ n verdi i daha geni özerklik gibi tavizlere ra men, isteklerinden vazgeçmemi tir. Abhazya, 28 Haziran 1988’de SSCB’ye ba vuruda bulunarak, kendilerine “Sovyet Cumhuriyeti” statüsü verilmesi ve Gürcistan’dan ayr lmas n sa lanmas talebini yinelemi tir. 1989 y Nisan ay nda ba layan ba ms zl k hareketleri, Abhazlar’la Gürcüler aras nda silahl çat maya dönü mü tür. Gürcistan da 1990 Ekiminde Zviad Gamsakhurdia’n n iktidara gelmesi, Tiflis’in Abhazya’ya kar tutumunu daha da sertle mesiyle kendini göstermi tir.378
Gürcistan 9 Nisan 1991’de ba ms zl ilan ederek SSCB’den ayr lm , Abhazya bu karar protesto etmi tir. Abhazya parlamentosu 23 Temmuz 1992’deki oturumunda ba ms zl ilan etmi ve Abhazya Özerk Cumhuriyeti’nin ad ndaki “Sovyet, Sosyalist ve Özerk” s fatlar kald rm r.379
Bu geli melerin devam nda Gürcü ordusu Abhazya’y i gal etmi , ba kent Suhumi’ye girmi , kanl çat malar ba lam r. Çat malar üzerine Kuzey Kafkasya’n n özerk cumhuriyetleri Abhazya lehine Rusya’ya bask da bulunmu tur. Rusya’n n konuya
374
Yelda Demirda , Cem Karadeli, Geçmi ten Günümüze Dönü en Orta Asya ve Kafkasya, Palme Yay nc k, Ankara, 2006, s. 204.
375
Suat lhan, Kafkasya’n n Geli en Jeopoliti i, Ankara Üniv. Bas mevi, Ankara, 1999, s. 27. 376
Cafer Barlas, Dünü ve Bugünü ile Kafkasya Özgürlük Mücadelesi, nsan Yay nlar , stanbul, 1999, s. 374. 377
Hasan Kanbolat, “Abhazya ve Güney Osetya Sorunu Çat maya Yönelebilir mi?”, Stratejik Analiz Dergisi, Haziran 2008, s. 74.
378
müdahalesi, olaylar n h zlanmas na ve Gürcistan ile ili kilerin gerginle mesine yol açm r. Ruslar Abhazya’n n tekrar Gürcistan’a ba lanmas için, Gürcü topraklar nda Rus askeri üsleri açma izni ve BDT’ye dahil olmalar kar nda Gürcistan’a askeri yard mda bulunmu lard r. Rusya ve Gürcistan aras nda yap lan bir anla ma ile 20 May s 1993’den itibaren ate kesin yürürlü e girmesi kararla lm r. Çat malar durdurmak amac yla, taraflar aras nda yeni bir ate kes anla mas imzalanm ve anla man n uygulanmas denetlemek üzere, BM Gürcistan Askeri Gözlemci Misyonu (LNOMIG) kurulmu tur. Ancak ate kese uyulmam ve Temmuz 1993’de çat malar yo unla r. Abhaz güçleri, 15-30 Eylül 1993 tarihleri aras nda ilerleyerek380 u anda Abhazya ve Gürcistan aras nda yürürlükte olan ate kes anla mas Inguri nehri s r olacak ekilde çat malar dondurmu tur.381 Daha sonra taraflar n talebi üzerine yap lan Moskova Anla mas uyar nca 1994 Haziran nda a rl kl olarak Rus askerlerinden olu an bir Ba ms z Devletler Toplulu u (BDT) Bar Gücü Abhazya’da konu land lm r. Söz konusu misyona Türkiye’de katk da bulunmu tur.382
Abhazya aç ndan bu sava büyük bir sosyal ve ekonomik y getirmekle kalmam , Gürcistan ile tekrar bir araya gelme olas da büyük ölçüde kaybetmi tir. Abhazya Parlamentosu, 26 Kas m 1994’te yeni bir anayasa kabul ederek ba ms zl tekrar ilan etmi , BM Güvenlik Konseyi ise ba ms zl k ilan n taraflar n soruna görü meler yoluyla çözüm bulma yükümlülü üyle çeli ti ini belirterek, ba ms zl k ilan tan mam , Gürcistan’ n toprak bütünlü ünü onaylam r. Böylece, sava n neden oldu u y n yan
ra Abhazya sorunu da bir kompleks yap ya bürünmü tür.383
Gürcistan, Abhazya’ya kendi bayra da kullanma dahil çok geni bir federasyon sistemi önenirken; d leri, milli savunma, hukuk ve para sisteminde Gürcistan’a ba kta srar etmektedir. Abhazya ise tam ba ms z1 ktan taviz vermemekte ve kendisinin Kosova örne inde oldu u gibi ba ms zl n dünyan n di er devletleri taraf ndan tan nmas her
rsatta dile getirmektedir.384
4.4.2. Güney Osetya Sorunu
Gürcistan’a ba özerk bölge konumundaki Güney Osetya’n n 100 bin nüfusunun % 66’s Osetler olu turmaktad r. Sovyetler Birli i da ld ktan sonra Kuzey Osetya, Rusya Federasyonu’nu olu turan cumhuriyetlerden biri olurken, Güney Osetya özerk cumhuriyet
380
Ibid., ss. 183-184. 381
Tanr sever, a.g.e. 382
Kanbolat, a.g.e, s. 74. 383
olarak hala Gürcistan’ n bir parças r. Ancak, Güney Osetya Gürcistan’dan çok Rusya’ya yak nl k göstermektedir. 385
Güney Osetya’n n, 20 Eylül 1990 tarihinde kendisini “Demokratik Güney Osetya Sovyet Cumhuriyeti” olarak ilan etmesine, Gürcistan ayn y l içinde söz konusu bölgenin özerk statüsünü kald rd aç klayarak tepki göstermi tir.386 Bu karar o zamanki Sovyet Devlet Ba kan Gorbaçov bir kararnameyle yürürlükten kald rd .387
Rusya, Güney Osetya’n n 1991’de kurulan Rusya Federasyonuna kat lmak için defalarca yapt ba vurular reddetmesine ra men, birliklerini Kuzey Osetya s na y ve 18 Haziran 1992’de bu birlikler, sava helikopterleri ve tanklarla birlikte Gürcü Ulusal Muhaf z birliklerine kar Tshinvali civar nda sava a girdiler. 22 Haziran 1992’de, Rusya’n n 1991 yaz ndan beri görevde bulunan devlet ba kan Boris Yeltsin, taraflar görü meler için Ukrayna’n n Dagomis kentine davet etti. Burada Rusya, Gürcistan, Kuzey ve Güney Osetya’dan birliklerin kat yla olu turulacak bir bar gücünün gözetiminde ate kes anla mas na var ld . Gürcistan Güney Osetya s nda ve Tshinvali çevresinde güvenlik koridoru kuruldu ve 4 Temmuz 1992’den itibaren buray gözetim alt nda bulunduracak bar gücü konu land ld . 388
Gürcistan, Osetya’n n ba ms zl kazanmas veya Rusya’ya ba lanmas durumunda ba ta Acar ve Abhazlar olmak üzere ülkedeki di er etnik az nl klar n da ayaklanaca ndan endi e ediyor. Benzer bir endi e ya ayan Rusya için Güney Osetya’da ya anacak bir nüfuz kayb k sa zamanda toprak kayb na dönü ebilir. ABD’nin Karadeniz Havzas ’nda güçlenen ve bunun fark nda olan Rusya yeni bir çevreleme politikas ile kar kar ya kalmak istememektedir.389
Gürcistan’ n Sovyet-sonras dönemdeki güçsüzlü ünden yararlanmak isteyen ba ca Özerk bölgeler olan Güney Osetya ve Abhazya’daki ayr mc hareketler Gürcistan yönetiminden ayr lmak için te ebbüslerde bulundular. Gürcistan’e ilk önemli kar ç Güney Osetya’dan geldi. Gürcistan 1990 y Aral k ay nda Gürcistan içindeki bölgenin otonom statüsünü kald nca Güney Osetya Parlamentosu ayr mc bir tutumla Rus Sovyet Federe Sosyalist Cumhuriyeti içinde otonom bir cumhuriyet olan Kuzey Osetya ile birle me karar ald . Bu karar, Gürcü milliyetçi güçlerin bölgeyi istila etmelerine yol açt . Bu istilan n sonucunda, 1991 y sonlar itibariyle binden fazla insan ve on binlerce göçmen hayat
385
Ibid., s. 201. 386
“Gürcistan ve Güney Osetya’n n Aras ndaki Sorun Ne?”,
http://www.radikal.com.tr/Default.aspx?aType=Detay&ArticleID=892569&Date=10.08.2008&CategoryID=81 , (10.11.2008). 387 Yanar, a.g.e, s. 202. 388 Ibid. 389
kaybetti. Bu çat ma Rus Devlet Ba kan Boris Yeltsin’in 1992 y Temmuz ay nda ate kes için arabuluculuk yapmas yla sona erdi.390
1996’da Moskova’da Gürcistan, Kuzey-Güney Osetya ve Rusya aras nda en az ndan ekonomik ili kilerin yeniden kurulmas ve her iki taraf n anla mazl n çözümünde bar metotlara ba vurmakla yükümlü olmas öngören bir memorandum imzalanm r.391
Bu arada, Gürcistan’ n kuzeyinde, Kafkas Da lar ’n n güney eteklerinde ya amakta olan Osetler de, Gürcistan’dan ayr larak Rusya Federasyonu’na ba Kuzey Osetya Cumhuriyeti’ndeki akrabalar ile birle me çabas içine girdiler. Gürcistan bu etnik ve siyasi hareketi toprak bütünlü üne bir tehdit olarak alg lad ve iddetle kar ç kt .392
Kosova’n n ba ms zl k ilan kendileri için büyük bir f rsat olarak de erlendiren Abhazya ve Güney Osetya halklar n temsilcileri Rusya ile temaslar s la rd lar.
Bu geli meler Kosova’n n ba ms zl n ard ndan Kafkaslarda siyasi mücadelenin alevlenece ini ve özellikle Rusya ile Gürcistan aras nda iplerin gerilece ini göstermektedir. Abhazya kadar ans olmamakla birlikte Güney Osetya da ba ms zl k yolunda siyasi mücadeleyi b rakmayaca n i aretlerini vermektedir.393
NATO’ya girme haz rl içinde olan Gürcistan’ n toprak bütünlü ü meselesi Bat devletler taraf ndan desteklenirken, Kosova’n n ba ms zl kendileri için emsal kabul eden Abhazya ve Güney Osetya’n n Rusya’y hemen kendi yanlar nda bulamayabileceklerinin aretleri de ortaya ç kmaktad r. Nitekim Rusya D leri Bakanl ’n n Moskova’da Abhazya ve Güney Osetya Devlet Ba kanlar ile yapt klar görü menin ard ndan, Kosova’n n tek tarafl tan nmas n Rusya’y Abhazya ve Güney Osetya konusunda politika de ikli ine zorlayabilece ini bildirmesi dikkati çekti. Ancak aç klamada iki de facto ba ms z ülkenin tan naca na dair bir ifade yer almazken, Rusya’n n Gürcistan ile sorunun bar yollardan çözümünden yana oldu u mesaj göze çarpmaktayd .394
Gürcistan’ n Kosova’n n ba ms zl tan mamas , kendi s rlar içindeki ba ms zl k hareketlerine ne yönde yakla aca n ipuçlar vermektedir. Rusya’n n deste ine sahip Abhazya ve Güney Osetya’n n ba ms zl k ilan n ans ve gelece i, Bat devletlerin deste ini alm olan Gürcistan’ n elinde de il, ABD ve AB ülkelerinin elinde görünmektedir.395
390
Oktay F. Tanr sever, “Rusya-Gürcistan Aras nda Artan Gerilim: Bir Sa rlar Diyalo u mu?”,
http://www.stradigma.com/index.php?sayfa=makale&sayi=7&no=53 , (15.11.2008). 391 Yanar, a.g.e., s. 203. 392 Tavful, , a.g.e. 393 lhan, a.g.e., s. 29. 394 Ibid.