Kosova Sorununun Geli imi

Kosova Sorunu’nun temelinde, bu topraklar n Balkanlardaki iki büyük milliyetçi projenin çat ma alan olmas yatmaktad r. Kosova, bir taraftan S rp ve Arnavutlar n milliyetçi dü üncelerinin merkezini olu tururken di er taraftan da hem “Büyük S rbistan” hem de “Büyük Arnavutluk” rüyalar n vazgeçilmez bir parças r. Uluslararas toplum da, Kosova sorununun Balkanlardaki “Arnavut Sorunu”nun ayr lmaz bir parças oldu unun bilincindedir.193

Eski Yugoslavya milliyetçili in yeniden do u ile da p, bir k sm çok kanl mücadelelerle, Slovenya, H rvatistan, Makedonya, Bosna-Hersek devletleri do mu , yaln z kalan S rbistan ise yan na Karada alarak küçülmü Yeni Yugoslavya ortaya ç km r.

rbistan ve Karada n olu turdu u Yeni Yugoslavya içinde Karada ba ms zl ilan etmi , ard ndan Kosova sorunu ortaya ç km ve Kosoval Arnavutlar aras nda önemli bir etkiye sahip olan milliyetçilik, sorunun temel nedenlerinden birini olu turmu ve Arnavutlar için yeni bir mikro-milliyetçilik durumu kendini göstermeye ba lam r.194

Kosova sorununun temelinde yatan di er önemli bir neden ise, Enver Hoca’n n a sol siyasal çizgisinin Kosova ayd nlar ve halk aras nda meydana getirdi i etkilerdir.

191

Bask n Oran, Türk D Politikas , Cilt: 2, 5. Bask , stanbul, leti im Yay nlar , 2000. s. 483. 192

lhan Uzgel, “Uluslararas Rekabet ve Ulusal Egemenli in K lma Noktas Olarak Nato’nun Yugoslavya’ya Müdahalesi”, Mülkiyeliler Birli i Dergisi, Cilt: 23, Say : 216, 2005, s. 205.

193

Bilgin Çelik, “Balkanlar Jeopoliti inde Arnavutluk”,http://kisi.deu.edu.tr/bilgin.celik/Tarih%20.html

(11.10.2009). 194

1968’deki eylemlerin kronolojik ve siyasal temeli Enver Hoca çizgisinin Kosova’da egemen olmas istekleriydi.195

1968’de Kosova’da ya ayan Arnavutlar, kendi dillerinde e itim, kendi üniversitelerine sahip olma gibi baz haklar elde etmi lerdir. 1974 Anayasas ile bu haklar daha da geni letilmi tir.196 1974 Anayasas gere ince, Bosna-Hersek. H rvatistan, Makedonya, Karada , Slovenya ve S rbistan olmak üzere alt anayasal cumhuriyeti bir araya getiren federal bir devlet ve iki özerk bölge olan Kosova ve Voyvodina’dan olu turulmu tur.197 Bunlar aras nda Kosova’ya Arnavutluk’la kültürel ili ki kurma, Federasyon bayra n yan nda kendi bayra çekme, S rbistan’ n Kosova ile ilgili alaca kararlar veto edebilme gibi önemli haklar sa lanm r.198

1974 Anayasas , Kosova’ya oldukça geni haklar vermesi ve Yugoslavya’y olu turan kurucu uluslarla e itlik konusunda, onlara yak n bir seviye elde etmesinden dolay , Arnavutlar aras nda “yedinci cumhuriyet” olma hayaline bir ad m daha yakla ld n göstergesi olarak kabul edilmi tir.199

1989’a kadar S rbistan’ n iki otonom eyaletinden birisi olan Kosova, fiili olarak bir cumhuriyetin kendi anayasas , hükümeti, mahkemeleri, ulusal bankas ve kollektif federal ba kanl k yap içinde di er uluslarla birlikte e it söz hakk na sahip olmak gibi özerk bir yap dan daha çok ey ifade etmekteydi. 200

S rbistan d ndaki cumhuriyetlerle kar la ld nda etnik ve dinsel homojenlik aç ndan Kosova’n n süreç içinde talep ettikleri üzere “yedinci cumhuriyet” statüsünü kazanmalar n önünde hiçbir engel yoktu. Di er bir deyi le, S rbistan siyasal yap n rm çizgileri ya da gizli bir anayasa maddesi yoksa, Kosova cumhuriyet statüsü kazanabilirdi. Ancak Yugoslav Federal sistemi içinde yer alan, 1943 y nda cumhuriyet statüsünün uyruklara verilmesine kar olduklar ve fakat bunun uluslar için bir hak oldu unu dü ünmü lerdir. Çünkü, S rp, H rvat, Bo nak, Makedon, Sloven ve Karada uluslar n anavatanlar Yugoslavya Federal Cumhuriyeti’nin içerisindedir. Ancak, Arnavutlar n Yugoslavya’n n d nda da bir anavatanlar bulunmaktad r. Böyle bir statünün

195

T ç, a.g.e., ss. 184-185. 196

Richard Caplan, “International Diplomacy and the Crisis in Kosovo”, International Affairs, Vol: 74, No: 4, 1998, s. 751.

197

Momcilo Pavlovic, Kosovo Under Autonomy: 1974-1990,http://www.cla.purdue.edu/si/Team1Reporte.pdf , (02.03.2010).

198

lhan Uzgel, “Ba lant zl ktan Yaln zl a Yugoslavya’da Milliyetçilik ve D Politika”, (ed). Mustafa Türke , lhan Uzgel, Türkiye’nin Kom ular , mge Yay nlar , Ankara, 2002, ss. 161-162.

199

Caplan,a.g.e., s. 751. 200

Hüseyin Emiro lu, “So uk Sava Sonras Kosova Sorunu ve Birle mi Milletler”, Avrasya Etüdleri, Y l: 12, Say : 29-30, 2006, s. 70.

verilmesi, kriz dönemlerinde ba ms zl k ilan na gidebilecek bir süreci ba latma riskini ta maktad r.

Yugoslavya’n n da lmas sürecinde, Kosova da ba ms zl k yönündeki isteklerini Bat dünyas na iletmi ancak, herhangi bir destek bulamam r. Çünkü Kosova’n n statüsünün de mesi, bölgede tüm dengeleri de tirebilecek bir süreci ba latma potansiyelini bünyesinde bar nd rmaktad r.201

1989’da S rbistan’ n Kosova’n n özerkli ini tek tarafl olarak ortadan kald rmas ve Belgrad taraf ndan yönetilmeye ba lamas sonucu, Kosova sorununun ba lang olu turmu ve bu süreci h zland rm r. Bu noktada Yugoslavya’n n bir iç meselesi olarak görünen bu durum Yugoslavya’n n da lmas n h zland ran bir etken olarak de erlendirmektedir.202

Kosova’n n Belgrad’tan yönetilmesiyle birlikte iddetlenen S rp milliyetçili i ile çat malar ç km ve birçok ölümler meydana gelmi tir.203 Milesoviç yönetiminin fiilen 1988’de resmen 1989’da özerk bölge statülerini iptal etti i Kosova ve Voyvodina ile Müslüman ço unluklu “Sancak Bölgesi”204, S rbistan’ n bunal m co rafyalar olmaya devam etmi lerdir. Belgrad yönetimi ile özerkli i kald lan Kosova’da ya ayan Arnavutlar aras ndaki ili kiler tamamen kopma noktas na gelmi tir. Hatta Kosova’da ya ananlar yüzünden bir Balkan Sava tehlikesinden bile söz edilmeye ba lanm r.205

Bundan ba ka Kosova’da yeni dönemin özel uygulamalar da söz konusu olmaya ba lam r. Milliyetçi bask lar ve k smi etnik ar nd rma çal malar iddetlenerek sürmü tür.206 Resmi kurumlarda, okullarda, mahkemelerde ve hastanelerde daha önceden rpça ve Arnavutça konu ulurken bu yeni dönemle birlikte art k Arnavutça kullan lmas yasaklanm r.207 Bütün bu olanlar Arnavut milliyetçili ini daha da kuvvetlendirmeye ba lam r. Bu artan Arnavut milliyetçili i Arnavut politikac lar n söylemlerine de yans görülmü tür.208

Kosova, Bosna-Hersek ve Krajina’dan farkl olarak yeni Yugoslavya’n n bir parças yd ve bu anlamda toprak bütünlü ünün korunmas aç ndan önemliydi.

201

Emiro lu, a.g.e., s. 70. 202

Ibid., s. 69. 203

T ç, a.g.e., s. 113. 204

S rbistan ve Karada n kesi ti i ve Bosna-Hersek ile Kosova’n n s nda kalan bölgede yer almaktad r. Alt belediyesi S rbistan’ n, be i ise Karada n s rlar içinde yer almaktad r., Bak z. Erhan Türbedar, “Sancak Bölgesi’nin Tarihine Yeni Sayfa”, Balkan Mektubu, Say :16-17, Kas m, 2005, s. 43.

205

Erhan Türbedar, “Kosova Nereye Ko uyor?”, Stratejik Analiz, Cilt:6, Say :61, Mart 2005, s. 44. 206

Murat Ta ar, Burhan Metin, Altay Ünaltay, Bosna Hersek ve Post-Modern Ça a Giri , Birle ik Yay nc k, stanbul, 1996, ss. 147-148.

207

T ç, a.g.e., s. 113. 208

Kosova’l Arnavutlar brahim Rugova liderli inde 1990’lar n sonlar na kadar pasif bir direni politikas izlemi lerdir.209 Rugova, 1990’lardan itibaren üç yönlü bir politika izlemekteydi. Bu politikalardan ilki ve öncelikli olan , sorunu uluslararas politika alan na ta mak, seçimlerle say mlar boykot edip Kosova Cumhuriyeti devlet ayg en az ndan ana hatlar yla olu turmak ve son olarak da S rp yönetiminin me ruiyetini sistemli biçimde reddetmekti.210.

Miloseviç’in Kosova’n n özerkli ini kald rmas yla ba layan süreçte meydana gelen olaylarla birlikte, Rugova’n n izledi i bar çizgisi gerilerken onun yerini art k Kosova Kurtulu Ordusu (UÇK) alm .211 ubat 1998’den itibaren UÇK’n n, Rugova’n n pasif politikas na tepki göstererek S rp güvenlik güçlerine sald rmaya ba lamas ve bununla birlikte rp kuvvetlerinin Arnavut köylerini basarak katliamlara giri mesi dikkatleri yine Yugoslavya ve Kosova’ya yönlendirdi.212 Her ne kadar Kosova’n n ba ms zl a giden yolda UÇK’n n silahl mücadelesi etkili olsa da ubat 1998’de, ABD’nin Balkanlar özel temsilcisi Robert Gelbard, UÇK’y bir terörist grup olarak adland yordu.213