Balkanlarda çok say da Arnavut, Arnavutluk s rlar d nda ya amaktad r. Bunlar n en kalabal klar iki milyon civar ndaki nüfuslar ile Kosova Arnavutlar r. Makedonya Arnavutlar üçüncü büyük Arnavut grubunu olu turur. Bunlar n d nda, Yunanistan ve Karada ’da Arnavut az nl klar mevcuttur.171
talyanlar, 25 Mart 1939 tarihindeki ültimatomlar ndan sonra 7 Nisan 1939’da, nüfus bölgesi sayd klar Arnavutluk’u i gal etmi lerdir. 1941’de Arnavutluk’daki bütün komünist topluluklar Enver Hoca’n n yönetiminde birle mi ler ve i galcilere kar direnmi lerdi. 1946’y nda Enver Hoca taraf ndan Arnavutluk Halk Cumhuriyeti kurulmu ve Yugoslavya’n n yörüngesine girilmi tir.172
Arnavutluk, uzun bir süre ülkeyi yöneten Enver Hoca’n n 1985’te ölmesinin ard ndan yerine Ramiz Alia taraf ndan yönetilmi tir. Bundan sonra Arnavutluk büyük devletlerle ili ki kurmaya ve d yard m almamaya dayal eski çizgisine genelde sad k kalmakla beraber yumu ama belirtileri de göstermeye ba lad .173 Arnavutlukla Nisan 1990’da ba layan gösteri ve ayaklanmalar sonucu d politikada SSCB ve ABD’ye ili kiler kurulmaya ba land .174
Arnavutluk’ta Sosyalist Parti, Komünist rejim dönemindeki “Emek Partisi” nin uzant niteli indeydi. Ba kanl yürüten eski ba bakanlardan Fatos Nano, partisinin son llarda büyük de ime u rad ve Avrupa tarz nda Sosyal Demokrat bir parti olmaya çal s k s k ifade etmektedir.175
Arnavut devrimi Do u Avrupa’n n birçok bölümünde gerçekle en devrimlerin yakla k bir y l sonra gerçekle mi tir. 1991 Mart nda yap lan ilk serbest seçimler reform geçirmi olan komünist partinin galibiyetiyle sonuçland ; ancak bir y l sonra yap lan seçimler büyük bir demokratik zafer ile son buldu. Yeni Arnavutluk son derece a r sorunlarla kar kar ya kald .176
170
ule Kut, “Yugoslavya Bunal ve Türkiye’nin Bosna-Hersek ve Makedonya Politikas : 1990-1993” Faruk Sönmezo lu, (ed)., Türk D Politikas n Analizi, Der Yay nlar , stanbul, 2001, s. 323.
171
Gürbüz Bahad r, Bat ’dan Do u’ya Uzanan Çizgide Balkanlar ve Türkler, Çizgi Kitabevi, 2002, s.128. 172
enyuva, a.g.e., ss. 84-85. 173
Uzgel, Ba lant zl ktan..., s. 175.
174
Ibid., s. 481. 175
Recai Karagöl, Hasan Karagöz, Türkiye Arnavutluk li kilerinin Dünü-Bugünü-Yar , Harp Akademileri Bas mevi, stanbul, 2005, s. 40.
176
1992 y nda Ramiz Alia’dan sonra, Salih Beri a’n n Devlet ba kanl na seçilmesinin ard ndan demokratik bir süreç içine girmi olan Arnavutluk’un Atina ile ili kileri, kendi Yunan az nl ve Arnavutluk’tan Yunanistan’a yönelen kaçak göç nedeniyle iyi de ildi. Bununla birlikte Arnavutluk, slam Konferans Örgütü ile Türkiye çevresinde örgütlenmi Karadeniz Ekonomik birli i Bölgesine kat lmak suretiyle, kararl bir ekilde Müslüman dayan mas n damgas alt nda yer alan bir uluslararas bütünle me stratejisi tercihi yapm r.177
Arnavutluk’taki komünist rejimin y lmas n hemen ard ndan Türkiye, bu ülkeye yard mda bulunmu ve özellikle Arnavut subaylar n Türk kurumlar nda e itilmesi yolunda askeri i birli i önermi tir.178
Arnavutluk, Kosova’da ya anan süreçten gerek co rafya ba lam nda, gerekse manevi aç dan fazlaca etkilenmi tir. Arnavutluk’un kriz hakk nda tak naca tutumun ne olabilece i kadar, sonras nda ya anacak süreçten nas l etkilenece i sorular na 1990’l y llar boyunca yan t aranm r. Öncelikle, Kosova’n n özerklik statüsünün kald lmas n ard ndan Arnavutluk, rbistan’ n bu politikas sert dille ele tirmi ve ülke çap nda Kosoval Arnavutlar için gösteriler düzenlenmi tir. Kosova’daki gerilimin t rmanmas sonucu, Arnavutluk Cumhurba kan Ramiz Alia Yugoslavya’n n parçalanmas halinde Kosova’n n Arnavutluk topraklar na kat lmas n söz konusu olabilece ini resmen aç klam r. D Arnavutlar konusunda So uk Sava döneminde ya anan olaylara seyirci kalan Arnavutluk’un Kosova konusundaki bu ç , Enver Hoca’n n ölümüyle birlikte d politikada yol ayr na gitti ini ve sonraki süreçte d Arnavutlar konusunda daha duyarl politikalar izleyece i mesaj vermi tir.179
2.2.1. Arnavutluk’ta Enver Hoca ve Sonras
1944-1991 aras ndaki 46 y ll k komünist Enver Hoca rejimi döneminde Arnavutluk dünyan n ilk ve tek ateist devleti ilan edildi. Toplumun büyük kesimi iki nesil boyunca Müslümanl k-Hristiyanl k vb. gibi din konular n tamamen d nda ya ad . Hatta Arnavutlar aras nda din fark gözetenler a r cezalara çarpt yordu. Enver Hoca yönetimindeki Arnavutluk, Stalin döneminde SSCB ile iyi ili kiler içinde ve d a aç kt . Ancak Kru çev
177
Marisol Tourgine, Altüst Olan Dünya 21. Yüzy l Jeopoliti i, Çev: Turhan Ilgaz, Ümit Yay nlar , Ankara, 1997, s. 85.
178
Andrew Mango, Türkiye’nin Yeni Rolü, Ümit yay nlar , stanbul, 2002, s. 143. 179
Kader Özlem”D Politika Ekseninde Balkanlar’da Arnavutlar ve Arnavutluk”
döneminden itibaren hemen hemen tüm ülkelerle ili kilerini keserek kendi kendine yetme politikas izledi.180
Enver Hoca, Stalin’in ölümünden sonra Sovyetler Birli i ile aras n aç lmas sonucu, on y l kadar Çin Halk Cumhuriyeti ile dayan ma içine girdi. Çin ile de anla mazl a dü ünce, ekonomik bak mdan kendi kendine yeterli olma, politik ak ndan kendi kabu una çekilme politikas izlemi ti. Yabanc ülkelerle ticaret yapm , ama ekonomik i birli i yapmam . ar dan ekonomik yard m ve kredi alm yordu. Bütün askeri bloklara kar yd . Var ova Pakt ’n n kurucu üyelerinden biri olmu tu, ama o pakttan ayr ld ktan sonra bütün askeri paktlara cephe alm . Yabanc ülkelere ku kuyla bak yordu.181
Ekonomik bak mdan gerçekten çok zor durumda olan Arnavutluk, yava yava dünyaya aç lmaya yöneliyordu. Yeni lider Ramiz Alia, görünü te Enver Hoca’ya ba yd , ama kendi kendine yeterlilik ve yaln zl k politikas n bir ç kar yol olmad anlam .182 1980’lerin ortas nda Enver Hoca’n n ölümüyle parti sekreterli ine Ramiz Alia’n n getirilmesi, Arnavutluk’ta iç ve d birçok faktörün de mesine neden olmu tur. Alia, her ne kadar göreve geldi i gün Arnavutluk’un genel siyasetinde sapmalar olmayaca vurgulasa da de en konjonktürün etkisiyle d politik çizgisini pasif durumdan aktif hale getirmek zorunda kalm r. Yugoslavya ile ikili ili kilerdeki pürüzlerin giderilmeye çal lmas , talya ve Türkiye’yle olan ili kilerin güçlendirilmesi ve Yunanistan’la çe itli konularda antla malar n yap lmas söz konusu süreci özetlemektedir.183 Arnavutluk Emek Partisi’nin 1986 y nda toplanan IX. Kurultay’ ndan sonra Arnavutluk, hem ekonomik bak mdan, hem de politik bak mdan d a aç lmaya yöneldi inin i aretlerini vermeye ba lam ve yeni bir dönemin e ine gelmi bulunuyordu.184