Nato’nun Kosova’ya Yerle mesi ve Etkileri

So uk Sava sonras uluslararas sistemde NATO’nun kurulu amac da sorgulanmaya ve art k NATO’nun mevcudiyetinin gereklili ine ihtiyaç kalmad tart malar gündeme gelmeye ba lam r.

So uk Sava sonras uluslararas ortamda Avrupa-Atlantik bölgesinde istikrar ve güvenli i bozucu tehditler ve etnik çat malar NATO’nun kendine yeni görev alanlar belirleyece ini göstermi tir. So uk Sava n ard ndan NATO’nun varolu nedeninin ortadan kalkmas üzerine, Avrupa da bir taraftan eski Do u Avrupa ülkeleri ile i birli i yaparak, di er taraftan bu bölgede So uk Sava sonras ortaya ç kan etnik çat malar ve siyasi bunal mlara bar çözüm yollar aram r.

NATO’nun Avrupa’da siyasi ve askeri istikrar n yeniden olu umunu sa layarak, II. Dünya Sava ’n n sonundan itibaren Avrupa’n n bölünmü lü ünün ortadan kald lmas için ba latt giri imler hemen hemen tüm Do u Avrupa ülkelerini kendi bünyesine alarak do uya do ru geni lemesi ve Rusya ile ikili ili kilerini düzenleyen özel anla malar imzalamas yla sonuçlanm r.253

NATO bu de im süreci içinde, Avrupa’da meydana gelen s cak çat malarda askeri ve siyasi anlamda lider bir rol üstlenme çabas içerisinde, Avrupa savunmas ve güvenli indeki merkezi konumunu devam ettirmeye çal r. Bosna-Hersek ve Kosova krizleri, So uk Sava sonras NATO’nun bu dönü ümü konusunda uygulama alanlar n ba nda gelmektedir. NATO’nun kendine yeni görev tan mlama çabas içerisinde olmas , örgüte üye devletler aras ndaki tart malar ve Rusya faktöründen dolay Bosna-Hersek sorununa müdahalede yeterince destek bulamamas nedeniyle bu sorun kar nda fazla bir varl k gösterememi tir. 254

Avrupa Birli i ise, liberal bir uluslararas sisteminin kurulmas ve bunun yan nda çok kutuplu bir uluslararas sistemin gerekli oldu unu dü ünmektedir. ABD’nin tek kutuplu bir uluslararas sistemde hegemon bir konuma gelmesini istememektedir. Çin ve Rusya ise, ABD’nin bu giri imlerini, uluslararas sistemin istikrar için bir tehdit olarak alg lamaktad r. Çok kutuplu bir uluslararas sistemin kurulmas savunan bu güçler, ABD’nin sistem içinde tek hegemon olma çabalar na ve uluslararas sistemi kendi dü üncesi çerçevesinde

ekillendirmesine kar ç kmaktad rlar.255

253

Molla, a.g.e., s. 2. 254

Ibid., s. 3. 255

Ertan Efegil, Neziha Musao lu, “So uk Sava Sonras Dönemin Uluslararas Sistemin Yap na li kin Görü ler Üzerine Bir Ele tiri”, Akademik Bak , Cilt:2, Say : 4, Yaz, 2009, s. 15.

Fakat Bosna- Hersek sorununda çat malar n uzun süre devam etmesi ve gecikti inde sonuçlar n oldukça a r oldu unun anla lmas üzerine ABD tek hegemon güç oldu unu ve ABD’siz bir uluslararas sistemin ekillenmesinin ne kadar zor oldu unu, Bosna-Hersek sava nda göstermi tir. Bosna-Hersek’te ya anan trajediye önceleri müdahale etmeyerek, Bat ve Rusya’n n sistem içerisinde kendisinden daha az etkili oldu unu göstermi tir. Al nan dersler sonucunda ABD, NATO’yu kullanarak Kosova sorununa hemen müdahale etme gere i duymu tur.256 Kosova operasyonu ABD’nin Avrupa’da ayn zamanda Rusya ile yeni dünya düzeninde ba latt bir güç yar da simgelemektedir.257

ttifak içerisinde baz ülkelerin muhalefeti ve Rusya’n n itirazlar na ra men, NATO taraf ndan S rplara kar gerçekle tirilen hava operasyonu ba ar ile sonuçlan rken, Kosova’da kazan lan deneyim ve özgüven NATO’nun daha sonra hem Avrupa hem de Avrupa d ndaki co rafyalarda gerçekle tirece i operasyonlar için örnek olu turmu tur.258

NATO’nun Bosna ve Kosova’da gerçekle tirdi i operasyonlar örgütün kendisi için tan mlad yeni görevlerin uygulamas olu turmu tur. Kosova operasyonu ayr ca NATO tarihinde bir ilke de konu olmu tur. NATO ilk defa kendi topraklar n d nda askeri bir operasyona giri mi , bu operasyon ilk defa toprak koruma ya da kazanma de il fakat ittifak n

üzerine kuruldu u de erleri savunmak için yapm oldu u yeniden do u

simgelemekteydi.259

Kosova’daki geli meler NATO’nun varl savunanlara yeni bir gerekçe sa lamakla birlikte, harekat n ne ölçüde ba ar oldu u konusunda ciddi ku kular bulunmaktad r. NATO harekat ba lay ncaya kadar 300.000 civar nda Kosoval Arnavut yerlerinden edilmi ti ancak bu harekatla birlikte hem bu say bir milyona ç kt , hem de Arnavutlara yönelik katliamlar artt .260

Bunun yan nda, NATO uçaklar n sivil hedefleri vurmas , S rp devlet televizyonunu bombalamas gibi eylemler NATO ya bak olumsuz etkileyen geli meler olmu tur. Daha da önemlisi, harekat ba lad ktan bu yana geçen yakla k iki ayl k dönemde havadan yap lan bombard manla sonuç al nabilece ine ili kin bir i aret de yoktu. Dolay yla, buradaki NATO operasyonunun ba ar z olmas , geçmi te Do u Blok’undan gelecek bir sald önlemek amac yla kurulmu olan bir ittifak n bölgesel bir sorunda ba ar z oldu unu göstermi tir. Bir

256

Molla, a.g.e., s. 3. 257

Jonathan I. Charney, “Anticipatory Humanitarian Intervention in Kosovo”, The American Journal of

International Law, Cilt: 93, No: 4, American Society of International Law Publishing, October, 1999, s. 835.

258

Molla, a.g.e., s. 4. 259

Efegil, Musao lu, a.g.e., s. 15. 260

bak ma Kosova, NATO için de ciddi bir s nav niteli i ta r ve bundan sonraki görev ve levinde buradaki operasyon önemli rol oynayacakt r.261

Ayn bölgede ya da farkl co rafyalarda ya anacak insan haklar ihlalleri ya da bask rejimlere kar NATO’nun Kosova’da yapt gibi askeri müdahalede bulunup bulunmayaca tart ma konusu yap lm r. NATO’nun iç çat malar n bölgesel istikrar bozdu u gerekçesiyle gerçekle tirdi i Kosova operasyonunun NATO’nun temel stratejisine ayk olmad , hatta bu müdahalenin insan haklar ve demokrasi gibi de erleri geli tirece i beklentisi göz önüne al nd nda bunun normal kar lanaca görü ü262 ABD taraf ndan her

rsatta dile getirilmi tir.

3.2.3.1. Kosova Sorunu’nun Uluslararas Gündeme Gelmesi

Kosova sorununun uluslararas bir sorun haline gelmesinde öncelikle Bosna-Hersek sorununda oldu u gibi çat malar n ve etnik temizli in Avrupa k tas nda gerçekle iyor olmas r. Bu bölgedeki geli melerin uluslararas güç dengelerini etkiliyor olmas di er bir neden olarak görülmektedir.263

Kosova Sorunu 1998 y na kadar uluslararas toplum taraf ndan bir iç sorun olarak görülüyordu. Bu tarihten sonra, Kosova’n n uluslararas bir sorun haline getirilmesi ise tamamen siyasal bir tercih oldu u söylenebilir. Bu tercihin en erken ifadelerinden birisi, ABD Temsilciler Meclisi’nin 11 Temmuz 1995’te, Kosova’daki a S rp denetimi sona ermedikçe Yugoslavya’ya uygulanan yapt mlar n kald lmamas gerekti ine ili kin karar r. Soruna uluslararas bir sorun niteli ini kazand ran, Güvenlik Konseyi’nin konuyu gündemine almas olmu tur. Bunda, ABD, Almanya, Fransa, ngiltere, talya ve Rusya’dan olu an Eski Yugoslavya çin Temas Grubu’nun Kosova konusundaki aktif tutumu da etkili olmu tur.264

Kosova sorunu, AG T’in yan s ra AB ve Avrupa Konseyi’nin de gündemine gelmi , ilgili kararlarda sorunun siyasal yollarla ve Kosova’ya daha geni bir özerklik formülü çerçevesinde çözülmesi gerekti i görü ü a rl k kazanm r.265

Kosova krizi ile ba layan yeni süreçte pek çok önemli geli me ya anm r. Bu geli melerin ba nda Yugoslavya’n n bir iç sorunu oldu u iddia edilen ve bir Avrupa

261 Ibid. 262 Molla, a.g.e., s. 12. 263 Uzgel,Uluslararas Rekabet …,s. 205. 264 Ibid., s. 204. 265

Gökçen Alpkaya, ”NATO Müdahalesi Üzerine”,http://politics.ankara.edu.tr/~alpkaya/kosova.htm

ülkesinde ya anan bir kriz olmas na ra men ABD’nin krize yönelik politikas n oldukça yeni unsurlar içermesi gelmektedir.266

ABD’nin Kosova krizine yönelik olarak izledi i politika gelecek y llarda meydana gelebilecek bu tür krizlere kar uluslararas kamuoyunun ve devletlerin yakla n geçmi

llardan oldukça farkl olaca göstermektedir.267

Kosova Sorunu uluslararas alanda ulusal egemenlik konusunda yeni bir yap lanmaya gidilebilmesi için uygun bir ortam haz rlamaya ba lad ve bu da birçok aç dan sorunun kendisinden daha fazla önemli olmas sonucunu do urmu tur.268

Asl nda, hem ABD’nin NATO’yu kullanarak bölgeye müdahalesinden yana olanlar, hem de bu müdahaleye kar olanlar için sorunun insani boyutu ikinci planda kalm r. ABD, Kosova üzerinden yeni bir müdahale yöntemi geli tirmeye çal rken, ayn zamanda Rusya ve AB’ye kar da siyasal üstünlük mücadelesi verdi i söylenebilir. Çünkü bu durumda Rusya, müttefiki Yugoslavya’n n ABD taraf ndan bu ekilde bir müdahaleye tabi tutulmas ndan dolay bu durumun kendi konumuna getirece i zararlar dü ünmekte, Avrupa Birli i ise ABD’nin Miloseviç’i cezaland rmas istemekte ancak bunu yaparken Balkanlara fazla yerle mesinden rahats zl k duymaktad r.269