Turizm nedir?

Turizm, birçok aktivite ve bölümü içerisinde barındıran çok boyutlu bir endüstri görünümündedir. Bunlardan önemlilerini sayacak olursak: ulaĢtırma, konaklama, aktiviteler, alıĢveriĢ, doğal kaynaklar ve çekiciliklerdir. Bunları her biri kendi içerisinde ve birbirleri ile bağlantılıdır (Mc Intosh ve Goeldner, 1986, s. 16). Çok sayıda bilim dalını ilgi alanına giren turizmin diğer tanımları ise Ģöyledir:

- Turizm kavramı, yolcuların evlerinden uzaklaĢmalarını ve onlara hizmet veren kiĢilerin ve iĢ kollarının bu seyahatleri hem kolaylaĢtırmalarını hem de eğlenceli hale getirmelerini içermektedir (Yağcı, 2003, s. 11).

- Turizm, turistleri ve diğer ziyaretçileri kendine çekme ve ev sahibi olarak konuk etme süreci içinde, turistler, iĢletmeler, ev sahibi yönetimler ve ev sahibi toplumlar arasındaki karĢılıklı etkileĢimlerden doğan olaylar ve iliĢkiler yumağıdır (Erdoğan, 1995, s. 8).

Tribe (1997) turizm için yaptığı tanımda turizm, turistler, turist gönderen ve kabul eden ülkelerde yaĢayanlar, turistlerin ihtiyaç duyacakları malları ve hizmetleri üreten firmalar, hükümetler ile doğal ve insan yapısı çevrenin birbirleri ile etkileĢiminden oluĢmuĢ sonuçları içeren süreç diye tanımlar.

Turizm serbest/boĢ zaman gerektiren bir faaliyet olmakla birlikte her serbest zamanlarda yapılan dinlence ve eğlenmek için yapılan faaliyet ( müzik dinlemek, tiyatroya gitmek, kitap okumak vb. ) turizmin kapsamı içinde yer almamaktadır.

Turizm, en baĢta ekonomi bilimi olmak üzere coğrafya, psikoloji, tıp, tarih vb. birçok bilim dalı ve diğer sektörlerle iliĢki içerisinde olduğundan bu da neden birçok tanıma sahip olduğunun açıklamasıdır.

AĢağıda turizm konusunda çalıĢmalar yapan disiplinler ve bu disiplinlerin turizm endüstrisine olan destekleri sıralanmıĢtır (Page ve Connell, 2006, s. 8):

- Coğrafya: turizmin nerede geliĢtiğinin mekânsal analizi - Ekoloji: turizmin çevre üzerine olumu ve olumsuz etkileri - Tarım: kırsal turizmin geliĢiminin etkileri

- Ġktisat: turizmin ekonomik etkileri, büyüme üzerine etkileri vb.

- Sosyoloji: serbest zaman etkinliği olarak turizmin sosyolojik analizi

- Psikoloji: turistlerin seyahat etme içgüdülerini açıklamaya yardım etme - Antropoloji: yerel halk ve turist iliĢkilerini inceleme

- Siyaset bilimi: devlet politikalarının turizme olumlu ve olumsuz etkisi, vize ve harç koymak gibi vb.

- ĠĢletme ve yönetim: turistik organizasyonların optimum yönetimi

- Pazarlama: turizm ürününün uluslararası ve ulusal piyasalarda pazarlanma çabaları

- Hukuk: turizm hukuku, turistlerin hakkını savunma vb.

- ġehir ve bölge planlaması: turizmin planlanması ve alt yapının geliĢtirilmesi.

Burkart ve Medlik (1974) ve Smith (1988) turizmin bir endüstri olduğunu, Davidson (1988, s. 28) ise turizmin bir endüstriler toplamı olduğunu savunmaktadır.

Turizm ürününün sadece satın alınan mal ve hizmetlerle sınırlı olmadığı, seyahat süresince yaĢanan deneyimlerin de turistik ürünün bir parçası olduğu dikkate alınmalıdır (Mak, 2004, s. 8-9). YaĢadığı deneyim turistin kendi kültürüne de farklı bir açıdan bakmasına yol açabilmektedir (Holden, 2005, s. 1-3). Turizm bir sistem olarak ta değerlendirilebilir (Tribe, 1997). Goeldner ve Ritchie (2006, s. 14-20) ye göre turizm sistemini: doğal kaynaklar ve çevre, insan yapısı çevre (kültür, altyapı, teknoloji, üstyapı, yönetim), turizm endüstrisini oluĢturan sektörler (ulaĢım, konaklama, yiyecek-içecek, turistik cazibe alanları, seyahat acentaları, tur operatörleri) ve turizm planlaması, tanıtımı ve geliĢtirilmesine odaklanmıĢ (kamu ve özel sektör) birimler olarak , temelinde turist oluĢturur.

Turizm bugün dünyada en önemli üç temel hizmet sektöründen (diğerleri telekonomikasyon ve enformasyon) biri ve ekonominin bir alt sektörüdür. Hizmet gereksinimleri tatmin eden ama fiziksel olmayan Ģeylere denir (BüyükerĢen vd., s. 23).

Turizm gibi.

Ekonominin sektörel dağılımı aĢağıda Ģekil olarak çizilmiĢtir:

SEKTÖRLER

TARIM SANAYĠ HĠZMETLER

Bilgiye Dayalı Hizmetler Geleneksel Hizmetler

- Bankacılık -Turizm -Sigortacılık -TaĢımacılık -Bilgi Teknolojileri -Sosyal Hizmetler -ĠnĢaat, Sağlık, Eğitim

-Kamu Hizmetleri vb.

Şekil 1. Ekonominin sektörel dağılımı

Kaynak: Seyidoğlu, 2001, s. 732.

ġekil 1‟e göre uluslararası ticarete konu olan geleneksel hizmetlerin ilk sırasında turizm gelir, turizmi ekonominin bir alt sektörüdür, görüĢünü desteklemektedir.

Üretim faktörlerini turizm açısından, emek (turist rehberi), toprak (doğal kaynaklar, doğa, orman, plajlar), sermaye (fiziki sermaye olarak otel, beĢeri sermaye olarak yabancı dil konuĢabilme) ve giriĢimcilik (tur operatörü, otel iĢletmeciliği) olarak sıralayabiliriz (Gürkan, 1997, s. 10).

2.2. Turizm ile Ġlgili Kavramlar

Milletler Cemiyeti Ġstatistik uzmanlarının 1937 yılındaki kararlarına göre

“yerleĢik bulunduğu ülkeden baĢka bir ülkeyi en az 24 saat süreyle ziyaret eden kiĢi”

turist olarak kabul edilir (Dinçer, 1993). Ülkemizde ise 1996 yılı Seyahat Acenteleri Yönetmeliğine göre turist “Para kazanma amacı olmaksızın, dinlenmek ve eğlenmek için ya da kültürel, bilimsel, sportif, idari, diplomatik, dinsel, sıhhi, ve benzeri nedenlerle oturduğu yer dıĢına geçici olarak çıkan ve tüketici olarak belirli bir süre seyahat edip kalan ve yeniden ikametgâhına dönen kimsedir” (Kozak vd., 2000, s.7).

Yukarıdaki tanımlara bakarak aĢağıda verilen sınıflamalardakileri turist olarak kabul edebiliriz (Usta, 2001):

- Zevk, ailevi nedenler, sağlık vb. nedenlerle seyahat edenler

- Bilimsel, idari, dini, ticari, diplomatik, sportif amaçlı seyahat edenler - 24 saatten az kalsalar bile gemi (cruise) ile seyahat edenler

Bir diğer kavram olan “destinasyon” kavramı turizm sektöründe sık kullanılan bir kavramdır. Destinasyon denildiği zaman turist grubuna bütünleĢtirilmiĢ hizmetler sunan ve turizm ürünlerinin birleĢiminden oluĢmuĢ coğrafi bir bölge düĢünülmelidir (Buhalis, 2000, s.97). Bu ürünler turizm bölgesi adı altında değerlendirilirler.

Geleneksel olarak turizm bölgeleri çok iyi tanımlanmıĢ coğrafi alanlardır bu bir yer, bir ülke, bir Ģehir, bir kasaba, bir ada vb. olabilir. Örnek olarak Londra kenti, Alman iĢ adamları için bir destinasyon sayılır iken; altı Avrupa ülkesini tur ile gezen Japon turistler için de Avrupa Bölgesi destinasyon olarak kabul edilir (Davidson ve Maitland, 1997).

BaĢka bir kaynakta ise turizm bölgesi Ģöyle verilmiĢtir: ülke bütününden küçük ve ülke içerisindeki pek çok kentten büyük, algı olarak belli bir imaja sahip markalaĢmıĢ ulusal bir alandır ve önemli turistik çekiciliklere, çekim merkezlerine ve festivaller, karnavallar gibi etkinlikler, bölge içerisinde kurulmuĢ iyi bir ulaĢım sistemine, geliĢim potansiyeline, bölgeler arası ve ülke düzeyinde fiziki ulaĢım olanaklarına ve yeterli coğrafi büyüklüğe sahip bölgedir (Jenkins ve Tosun, 1996) .

2.3. Turizm Ürünü, Özellikleri

Tanıma göre “turizm ürünü bir turistin seyahatinin baĢlangıcından bitimine kadar geçen zaman dönemi içerisinde gereksinimlerini karĢılamak amacıyla elde ettiği ve turizm arzını oluĢturan faktörler tarafından sunulan nesnel ve öznel değerlerin bütünüdür “ (Ġçöz ve Kozak, 2002, s. 15). Turizm sektöründe tüketim amacı ile sunulan tüm mal ve hizmetler “turistik üründür”

Turizm ürününün kendine has baĢlıca özellikleri Ģu Ģekilde belirtilmektedir (Olalı, 1983, s. 133-136):

- Mal satın alan tüketicilerin nesnel beklentileri bulunur. Amaç ve yarar her turist için farklıdır yani Ġstanbul‟ a gelen iĢ adamı ile gezen turistin aynı otelden beklentileri farklı olacaktır.

- Kullanım ve değiĢim olarak farklıdır. Turizm ürününün tüketimi soyuttur, tatmin ya da tatminsizlikle neticelenebilir.

- Turizm ürününün arzı esnek değildir. Doğal ve tarihi kaynaklar kısa sürede çoğaltılamaz. Tesislerin kurulması yıllar sürer. Talep azalmasında arzı azaltmak imkansızdır.

- Turizm ürününe olan talep aĢırı esnektir. Bu talep siyasal, ekonomik, kültürel, doğal ve psikolojik etkenlere dayanır. Terör, afetler, döviz kuru artıĢı, politik ve ekonomik istikrarsızlık vb.

- Tüketim yeri farklıdır. Turistler üretim yerine bir Ģekilde taĢınmalıdır. Turizmde dağıtım ters yönlüdür mallara göre.

- Mallar üretildikten sonra stok edilebilir. Turizm ürünü stok edilemez. KıĢın güneĢ yoktur.

- Uyumluluk zorunludur. Turizm ürününün üretiminde çalıĢan (otel, konaklama, ulaĢım) paydaların uyumlu çalıĢması gereklidir.

- Satın almanın bağlı olduğu unsurlar çoktur. Ġlgi, entelektüel ve kültürel birikim, boĢ zaman, gelir ve tasarruf düzeyi gibi unsurlara bağlıdır.

- Ġkame olanakları çoktur. Turizm ürünleri hayati önem taĢımazlar sosyal bir gereksinimdir. Ev satın almak, iĢe girmek daha önceliklidir.

- Turizm ürünü zaman ve mekan içerisinde yoğunlaĢmaktadır. Yaz dönemine sıkıĢan yoğun sezon gibi. Haziran, Temmuz ve Ağustos ayları kitle turizminin en yoğun yaĢandığı zamanlardır.

- Turizm ürünü çok boyutludur. Termal bir tesisten bir çok yarar beklenir, sağlık veya prestij edinmek gibi.

- Turizm ürünü önce satılır sonra tüketilir. Erken rezervasyon ile iĢletmeler üretmeden nakit elde ederler.

- Turizm ürünü sunulmaya hazır üründür, yarı veya tamamlanmamıĢ ürür Ģeklinde satılamaz. Önceden hazırlanmalıdır.

- Aynısı ile kopya edilmesi zordur. Ürün soyut olduğundan tıpatıp baĢka bir iĢletmede üretilmesi imkansızdır. Side‟de ki beĢ yıldız iĢletme ile Manavgat Çayı‟nın kenarındaki beĢ yıldız iĢletmeler aynı hizmeti sunsalar dahi tüketici tarih ve doğal olarak farklı algılayacaktır.

- Turizm ürünü ulaĢtırma hizmeti olmadan sunulamaz. Evinden çıkıp girene kadar ulaĢım hizmetlerinden faydalanacaktır.

Kitle turizmine olan talebin mevsimsel olması dikkat çeker. Yaz ayları tatil için en uygun zamandır. Uzun süreli okul tatilleri yazın verilir. Ailenin birlikte tatil yapabilmesi için ücretli izinlerde çoğunlukla yazın kullanılır (Butler, 1994).

Turistik ürünü oluĢturan beĢ temel unsuru vardır: çekicilik, ulaĢılabilirlik, iĢletmeler, etkinlikler ve imaj (Kozak vd., 2006, s. 69-74):

 Çekicilik: doğal kaynaklar, kültürel kaynaklar, eğlence (Disneyland, Aquaparklar, oyuncak müzeleri, film ve TV stüdyo gezileri ve tema parkları), olaylar (fuar, festival, sokak gösterileri, sahne Ģovları, Rio Karnavalı vb.), özel merak (kumar, kano vb.)ve psikolojik etkenler (macera vb.). Doğal unsurlar:

iklim, hava, su, flora vb. Sosyo-kültürel unsurlar: müzeler, gelenek ve görenekler vb.).Ekonomik unsurlar: turizm ürününün fiyatı, satın alma gücü ve genel ekonomik durum. Psikolojik unsurlar: moda, snobizm, sempati, alıĢ veriĢ merkezleri vb.

 UlaĢılabilirlik: çekici olan destinasyonun hedef kitleye yakınlığı ve düĢük maliyetle ulaĢılabilme yeteneğidir.

 Ġmaj: New York iĢ turizmi, Las Vegas kumar turizmi, Roma kültür turizmi olarak algılanır.

 Etkinlikler: spor (futbol, Olimpiyat vb), Ģenlik, karnaval vb.

 ĠĢletmeler: Turizm yer değiĢtirme olayıdır. UlaĢtırma iĢletmeleri (kara, hava, deniz ve demir yolu), konaklama iĢletmeleri (otel, motel, tatil köyü, pansiyon, termal tesis), yiyecek-içecek iĢletmeleri (hızlı yiyecek, pastaneler vb.), seyahat iĢletmeleri (tur operatörleri toptancı ve paket turu oluĢturur, seyahat acenteleri), rekreasyon iĢletmeleri, hediyelik eĢya satan iĢletmeler ve yan hizmet iĢletmeleri.

Tablo.2.

Dünya Genelinde En Çok Ziyaret Edilen 10 Temalı Park

Temalı Park Destinasyon Yıllık Ziyaretçi Sayısı (2012) Walt Disney Florida (ABD) 17.536.000

Disneyland Kaliforniya (ABD) 15.963.000 Disneyland Tokyo (Japonya) 14.847.000 Disneysea Tokyo (Japonya) 12.656.000 Disneyland Paris (Fransa) 11.200.000

EPCOT Florida (ABD) 11.063.000

Animal Kingdom Florida (ABD) 9.998.000 Hollywood Studios Florida (ABD) 9.912.000 Universal Studios Osaka (Japonya) 9.700.000 Islands of Adventure Florida (ABD) 7.981.000

Kaynak: Themed Entertainment Association, 2013, s.16.

Bu tabloya dünyanın en büyük AVM‟si olan Dubaimall eklenecek olursa yıllık 64 milyon yerli yabancı turistin ziyaret ettiği belirtilmektedir.

2.4. Turizm Sektörü ve Özellikleri

Turizm sektörü genel anlamda hizmet sektörü içerisinde olmakla beraber diğer sektörlerden de girdi almakta (konaklama, ulaĢım, yeme-içme vb.) ve nihayetinde çıktı üreten kompleks bir yapı sergilemektedir. Bazı özellikleri ise: turizm sektörü hem hizmetler sektöründen hem de diğer sektörlerden faydalanır. Turizm sektörünün temel hammaddesi ülkelerin doğal arz kaynaklarından oluĢmaktadır (doğal, tarihi, kültürel değerler), dıĢa bağımlılık azdır. Diğer sektörlere göre otomasyon ve makineleĢme azdır, emek faktörü en yoğun olarak kullanılan bir sektördür. Turizm sektöründe riskler oldukça yüksektir. Turizm talebindeki sürekli değiĢme turizm sektörünü dinamik tutar.

Turizm sektörü diğer sektörlerle iç içe girdiğinden veri toplama sistemi oluĢamamaktadır. Turizm piyasası oligopol özellik taĢır. Turizm sektörü ekonomi içerisinde önemli bir bileĢendir, ucuz döviz arzı sağlar ve istihdama katkı verir (Ünlüönen ve Tayfun, 2011, s.40-41).

BaĢka yazarlara göre de turizm görünmez bir ihracat sektörüdür. Doğal, tarihi ve kültürel zenginlikler “ekonomik mal” niteliği kazanmaktadır. Konaklama sektöründeki

beĢ yıldızlı tesisler için oligopol piyasa geçerlidir. Terör, doğal afetler, politik ve ekonomik istikrarsızlıklardan çok çabuk olumsuz etkilenme özelliği gösterir. Zorunlu olmayan bir gereksinim sıralamasına (Maslow) sahiptir. Turizm arz ve talebi temel ekonomik davranıĢlarla birlikte psikolojik, politik ve yasal faktörler ve moda gibi unsurlarda büyük önem taĢırlar. Turizm harcamaları tam olarak hesaplanamaz, istatistiki veriler anket sonuçlarına dayanan birincil verilerden oluĢur, bir çok sektörle iliĢkili olduğundan ekonomideki yeri kesin olarak bilinemez ( Bahar ve Kozak, 2012, s. 54-57).

2.5. Amacına Göre Turizm Ve Türleri

Farklı amaçlarla gerçekleĢtirilen bir faaliyet olan turizmin baĢlıca türleri Ģunlardır (Ünlüönen vd., 2011, s. 21-24):

- Sağlık Turizmi: klimatizm, termalizm ve üvalizm (kür) tedavileri amaçlıdır.

- Kitle Turizmi / Sosyal Turizm : Satın alma gücü düĢük bireylerin alınan önlem ve teĢviklerle turizm olayına dahil olmalarıdır. Dünyada 1950 sonrası hızla geliĢim göstermiĢtir. Ülkemizde 1960 sonrası ücretli yıllık izin haklarının verilmesi ile baĢlamıĢtır (Akat, 1997, s. 25).

- Dağ ve KıĢ Turizmi: SanayileĢme ve hızlı geliĢmenin sonucunda bireyler tekdüze ve sağlıksız çalıĢma koĢullarından yazın deniz kıyılarına, kıĢın ise dağlık ve karlı bölgelere gitmektedirler.

- Öğrenci ve Gençlik Turizmi: Öğrenim kurumlarının hoca ve öğrencilerini toplu Ģekilde gezdirdiği turistik gezilerdir (Sezgin, 1991, s.56).

- Üçüncü YaĢ Turizmi: GeliĢmiĢ ülkelerde ömür uzamıĢ ve 65 yaĢ ve üzeri insanların toplumdaki oranı yükselmiĢtir. Emekli olmalarından ötürü bol zamanları olduğundan ve ucuz olması nedeni ile mevsim dıĢı turizm olanaklarını tercih etmektedirler. Avrupa da 100 milyon kiĢiye ulaĢmıĢtır.

- Yat Turizmi: Tatil ile sporu birlikte yapmak isteyenler ve denize aĢırı sevgi duyanların katıldığı bir turizm türüdür, koyları ile ünlü Ege ve Akdeniz‟ de yaygınlaĢmaktadır. Mavi Tur uygulamaları gibi.

- Dini Turizm: Ġnsanlar dininin kurucusunun doğduğu ve kutsal mekanları görmek amacıyla dini turizme katılırlar. Tarsus, Hatay, Urfa ve Hac ziyareti vb.

- Bavul Turizmi : Doğu bloğu ülke vatandaĢlarının ziyaret ettikleri ülkeden birinci elden mal almak ve gümrük duvarını aĢabilmek için yaptıkları turizm çeĢididir.

Laleli, Zeytinburnu ilçelerinde gerçekleĢtirilen deri ve kürk ticareti vb.

- Diğer Turizm Türleri: turizmde uzmanlaĢma devri baĢlamıĢtır. Turist ilgi alanına göre tatil programı yapmaktadır. Bunların baĢlıcaları ise av turizmi, eko-turizm, rafting turizmi ve eğlence turizmidir (Bulut, 1999). ABD‟de bir yılda 78 milyon turist kuĢ gözlemciliğine katılmıĢtır. Eko turizm ise doğal kalabilmiĢ, ekolojik yapısı bozulmamıĢ yerlere yapılan gezilere denilir. Doğu Karadeniz yaylalarına yapılan geziler vb.

Smith (1989) turistleri yedi grupta incelemektedir: araĢtırıcı, seçkin, alıĢılmıĢ yolların dıĢındaki turist, olağan dıĢı turist, baĢlangıç aĢamasındaki kitle turisti, kitle turisti ve charter turist. Poon (1993) ise “eski turist- yeni turist” tiplemesinden söz etmektedir.

2.5.1.Turizm Hareketlerinin Sınıflandırılması

Dünya Turizm Örgütü‟ ne göre bir ülke açısından turizm hareketleri üç ana gruba bölünmüĢtür ( Goeldner ve Ritchie, 2006, s. 7):

1- Ülke vatandaĢlarının o ülke içerisinde yaptıkları seyahatler (domestic, yerli turizm).

2- Bir ülkeye yabancıların yaptıkları seyahatler (inbound- tourism).

3- Bir ülke vatandaĢlarının ülke dıĢına yaptıkları seyahatler (outbound- tourism).

ġekil 2‟de turizm faaliyetinin çeĢitleri ana hatları ile gösterilmektedir TURĠZMĠN ÇEġĠTLERĠ

KiĢi Sayısına Göre YaĢa Göre Sosyo-Eko. Dur. Göre Amaca Göre

Bireysel Gençlik Sosyal Deniz, ĠĢ

Grup Orta YaĢ Lüks Termal, ġehir

Üçüncü YaĢ Kongre

Yat, Yayla Dağ, KıĢ Av, Golf Şekil 2. Turizm çeĢitleri

Kaynak: Bahar O & Kozak M (2012), s.36

ġekil 2 de turizmin çeĢitleri kiĢi sayısına, yaĢa, sosyo-ekonomik durumuna ve amaca göre sınıflandırılmıĢtır. Görüldüğü üzere tüm yaĢ grupları amaçlarına ve gelirlerine göre turizm faaliyetlerine kitle veya alternatif turizm türü olarak katılabilmektedir. Gençlik kampları (15-18 yaĢ arası), sağlık turizmi (üçüncü yaĢ, 65 yaĢ ve üstü vb), kumar turizmi, macera turizmi gibi.

2.5.2.Kitle Turizmi ve Alternatif Turizm Farkı

Alternatif turizm ayrıca yeĢil turizm, soft-turizm, eko-turizm kavramları altında da kullanılmaktadır. Kitle turizmine alternatif olarak düĢünülen alternatif turizmde, grup tüketimi karĢısında bireysel turlar ön plana çıkmakta, büyük konaklama yerleri yerine, küçük ve orta büyüklükteki iĢletmeler tercih edilmektedir. Alternatif turizmde insanlar grup olarak yani daha ucuza mal edilmesi yaklaĢımı yerine daha fazla para ödemeyi kabul ederler (Altınay, 1996, s, 60). AĢağıda kitle turizmi ile alternatif turizm arasındaki farklılıklar verilmiĢtir:

- Kitle Turizmi: Plansız, mekansız organizasyonlar, bağımsız projeler, kapalı mekan ağırlıklı yeni bina kullanımı, her talebi karĢılama eğilimi, her yerde turizm, ekonomik faydalar, mimaride uluslararası çizgiler, standart paket programlar ve pasif turizm gibi özellikler.

- Alternatif Turizm: Planlı mekânsal organizasyonlar, bölge ile bütünleĢmiĢ planlar, açık mekana ağırlık, talebe sınır koyma, yerel iĢgücü, yöresel mimari, yerleĢme için özel seçim, mevcut yapı stokunu kullanma (otantiklik), bireysel programlar, dinamizm ve aktif turizm gibi özellikler.

Alternatif turizm her geçen gün farklılaĢan (aile yapısı, eğitim, kültür ve gelir değiĢkenleri) bireylerin seyahat ile alakalı beklentilerine cevap verebilmek, ülkeler arası yaĢanan rekabet, mevsimsel yoğunlaĢmayı azaltmak (nisan-eylül arası), çevreyi korumak (sorumlu turizm) hem turistik iĢletmelerin hem de çalıĢanların bütün yıl boyunca istihdamlarının devam etmesine olanak sağlaması gibi nedenlerle gündeme oturmuĢtur. Turistler kendilerini gerçekleĢtirmek, doğa ile iç içe kalabilmek, sportif aktivitelere dahil olabilmek, yeni kültürleri deneyimlemek istemektedirler (Albayrak, 2013, s. 9-39).

Tablo 3‟da kitle turizmi ile yeni turizm olgusu olan ekolojik (alternatif turizm) turizm kavramları arasındaki farklılıklar verilmektedir.

Tablo 3.

Kitle Turizmi Ve Ekolojik Turizm Farklılıkları

Kitle Turizmi Ekolojik Turizm

Binli kapasite Onlu kapasite

Uluslararası standart Yerel standart

Sınırlı alan Tüm çevre

Mega tesisler Küçük ölçekli tesisler

Konfor yüksek Orta konfor

Deniz-kum-güneĢ Sınırsız eylemler

Animasyon Yürüme vb.

Uluslararası üslup Bölge mimarisi

Uyumsuz bitkiler Doğal bitki örtüsü

KarmaĢık tasarım Basit tasarım

Kaynak: BaĢtanlar, 2001.

Yukarıda Fordist üretim anlayıĢı sonucu 1950‟ler den sonra ortaya çıkan kitle (kıyı) turizmi ile 2000‟li yıllarda baĢlayan post-fordist üretim anlayıĢına sahip alternatif turizm çeĢidi ayrımı verilmiĢtir.

Kitle turizminin son yıllarda çevreye verdiği zararlar neticesinde bireyler tarafından tercih edilmemesi yeni turizm anlayıĢını da (soft-turizm, yeĢil turizm, alternatif turizm) beraberinde getirmiĢtir. Kitle turizmi 1950 ve 1960 arasına Avrupa ülkeleri arasında yaygındır. GeliĢen teknoloji önce maliyetleri azaltmıĢ ve ölçek ekonomilerine yol açarak maliyetler daha da düĢmüĢtür. Neticede seyahat Ģirketleri standart bir ürün olarak paket turları geniĢ topluluklara ucuz olarak pazarlayabilmiĢlerdir (Shaw ve Williams, 1994, s. 174-185).

Alternatif turizme geçiĢ 1970 sonrası post-Fordizme geçiĢ ile ilintilidir. JIT (Just In Time) üretim ve stok kontrolü daha esnek istihdam düzenlemelerine neden olmuĢ, niĢ pazarlar oluĢmasına yol açmıĢ, bireysel düĢünce ve davranıĢ tarzları geliĢme göstererek kültür turizm, macera turizmi, kırsal turizm vb. küçük ölçekli ve özgün iĢletmeler ile birlikte alternatif turizm türleri oluĢmuĢtur Kitle turizminin en belirgin özelliği katılımın çok sayıda olması ve tatilin standart bir paket Ģeklinde satılmasıdır. Kitle turizmi orta sınıf turistlerin katılımı ile gerçekleĢtiğinden, maliyet faktörü çok önemlidir, yani ancak toplu alımlarda (milyon adet) ulaĢım ve konaklama maliyetleri düĢürülebilir. Turizm Ģirketlerinin kalan tek rekabet alanı doğal olarak fiyattır ve bu da uluslararası turizm Ģirketlerinin yatay ve dikey bütünleĢme ile faaliyet göstermelerine yol açar, büyük ölçekli ve kolektif konaklama düzenine yol açar. Kitle turizminin bir diğer özelliği mevsimsel olmasıdır. Yaz ayları içerisinde tarım faaliyetlerine katılmak için verilen okul tatili geleneği hala günümüzde de devam etmektedir. Sonuç olarak kitle turizm talebi Ģu anda da yaz aylarında yoğunlaĢır. Zaman yoğunlaĢması, mekan yoğunlaĢmasına yol açar. Yatırımlar kıyı ve yazın artan talebi karĢılamak için bu bölgelerde toplanır. Kitle turizmi Fordist üretim anlayıĢının sonucudur. Az sayıda üretici bütün pazarı elinde tutar, üretici egemenliği görülür. Turizmi pazarlayan uluslararası Ģirketler potansiyel turizm talebini etkiler, moda olan deniz, güneĢ, kum paketini belirleyen turizm Ģirketleridir (Roney, 2011, s. 19-21).

2.5.3. Ġklim ve Çevre DeğiĢikliğinin Turizm Üzerine Olası Etkileri

Ġklim o bölgelere ziyaretçileri çeken temel güdü olup, iklim turizm sektörünün temel hammaddesidir (Hamilton, 2005, s.1). BirleĢmiĢ Milletler Dünya Turizm Örgütü,

BirleĢmiĢ Milletler Çevre Programı ve Dünya Meteoroloji Örgütü‟nün 2008‟de ortaklaĢa yayınladıkları rapora göre iklim değiĢikliği 21. Yüzyıl sürdürülebilir turizmin önündeki en büyük tehlikedir (UNTWO, UNEP ve WMO, 2008, s. 38). Yunanistan ve Türkiye‟nin turizm bölgesi olarak en çok Ağustos ayında tercih edildiği, fakat olası iklim değiĢikliği etkisi ile her iki ülkede Ağustos ayında 40 dereceyi aĢan sıcaklıkların yaĢanması ile birlikte, Yunanistan ve Türkiye‟ ye olan turistik talebin yılın baĢka aylarına veya alternatif destinasyonlara kayacağı tahmin edilmektedir (Gülüm ve Köse, 2013, s. 94). Ġklim değiĢikliği ile flora ve fauna yapısı, yaban hayatı ve tarım ürünlerine kadar her Ģey olumsuz olarak etkilenecektir (Nicholls, 2006). 2008 de yayınlanan UNTWO raporuna göre özellikle Akdeniz, Hint Okyanusu bölgeleri iklim

BirleĢmiĢ Milletler Çevre Programı ve Dünya Meteoroloji Örgütü‟nün 2008‟de ortaklaĢa yayınladıkları rapora göre iklim değiĢikliği 21. Yüzyıl sürdürülebilir turizmin önündeki en büyük tehlikedir (UNTWO, UNEP ve WMO, 2008, s. 38). Yunanistan ve Türkiye‟nin turizm bölgesi olarak en çok Ağustos ayında tercih edildiği, fakat olası iklim değiĢikliği etkisi ile her iki ülkede Ağustos ayında 40 dereceyi aĢan sıcaklıkların yaĢanması ile birlikte, Yunanistan ve Türkiye‟ ye olan turistik talebin yılın baĢka aylarına veya alternatif destinasyonlara kayacağı tahmin edilmektedir (Gülüm ve Köse, 2013, s. 94). Ġklim değiĢikliği ile flora ve fauna yapısı, yaban hayatı ve tarım ürünlerine kadar her Ģey olumsuz olarak etkilenecektir (Nicholls, 2006). 2008 de yayınlanan UNTWO raporuna göre özellikle Akdeniz, Hint Okyanusu bölgeleri iklim

Belgede TÜRKĠYE CUMHURĠYETĠ ÇUKUROVA ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ ĠKTĠSAT ANA BĠLĠM DALI (sayfa 20-0)