1980 den bu yana döviz gelirlerini artırmak için kitle turizm politikaları ile ülkemiz deniz-kum-güneĢ olarak pazarlanmaktadır (Roney, 2011, s. 146). Turizm sektörünün öneminin analiz edilmesi için turizm yatırımları, dıĢ ödemeler dengesi, milli gelir ve istihdam üzerindeki etkilerinin belirtilmesinde fayda vardır.
4.3.1. Türkiye’de Turizm Yatırımları
Turizm sektörü 1985 yılında “Kalkınmada Özel Önem TaĢıyan Sektör” kabul edilmesi ile 1986 da hibe türü teĢviklerle yatırımların desteklenmesi neticesinde baĢvuran firma sayısında ve yatırımlarda önemli artıĢlar gerçekleĢmiĢtir. Turizm yatırımcıları 1985-1999 dönemi için en çok yatırım indirimi, gümrük muafiyeti, KKDP (Kaynak Kullanımı Destekleme Primi), teĢvik primi, vergi, resim ve harç istisnaları Ģeklinde olmuĢtur (Turizm Yatırımcılar Derneği, 1992). Yatırım maliyetini en düĢük miktara indirmek yolu ile turizm sektörünü cazipleĢtirmeyi hedefleyen 2634 sayılı Turizmi TeĢvik Kanunu ile 1985 den sonra yürürlüğe giren KKDP sektöre çok ivme sağlamıĢtır. Yöre farkı gözetmeden turizm yatırımları için uygulanan yatırım indirimi
%100‟dür. Özel sektör 1980-1999 dönemi arası turizm yatırımlarının %90‟nını gerçekleĢtirmiĢtir. TeĢvik belgelerinin dağılımında Ege, Akdeniz ve Marmara bölgeleri ilk üçte yer alır (deniz-kum-güneĢ). Karadeniz Bölgesi geridedir çünkü yazları kısa geçer (Kalkınma Bankası, 2000, s. 20-30).
Zengin (2006) yatırımı gelecek zamandaki faydalarından yararlanmak için sahip olunan kaynakların belirli alanlara kanalize edilmesi olarak tanımlar. Bir bölgenin
turizme açılması hızla olmaz, sektörün risk oranın yüksek olması finans ve kredi kuruluĢlarını çekindirir, sonuçta gerekli olan yüksek miktar sermayenin bulunmasını zorlaĢtırır. Kısıtlı turizm yatırımları ile beklenen fayda gerçekleĢemez (Tutar, 1999, s.
50).
Turizm yatırımları altyapı, konaklama tesisleri ve diğer hizmet tesisi yatırımları olmak üzere üç baĢlıkta toplanı (Barutçugil, 1986, s. 131).
Turizm sektörüne 1980 öncesi ayrılan yatırımların payı toplam sabit sermaye yatırımlarının ancak %0.7‟si tutarındadır (Çımat ve Bahar, 2003, s. 3). Yerli ve yabancı turistlerin konaklama, yeme-içme, dinlenmeye yarayan tesis ve iĢletmeleri turizm sektörü yatırımları içerisindedir. 1995‟den baĢlayarak turizm sektöründe sabit sermaye yatırımlarının toplam yatırımlar içerisindeki oranı artmaktadır. 1995 de toplam sabit sermaye yatırım tutarı olan 1.839 milyon YTL içerisinde turizm yatırımları 44 milyon YTL yani %2.4 olmuĢtur. 2007 senesinde toplam sabit sermaye yatırımları 137.385 milyon YTL olmuĢ turizm yatırımları 7.763 milyon YTL yani %5.7‟ye yükselmiĢtir.
Tablo 13‟de turizm sektöründe yabancı sermayeye verilen izinler ve izin verilen yabancı sermayenin tutarı verilmiĢtir.
Tablo 13‟e göre sektöre verilen yabancı sermaye izinleri 1991, toplam 940 adedin 117 si turizm sektörüne verilmiĢ (turizm sektörünün payı %12.4), toplam izin verilen yabancı sermayenin % 12,2‟sini, 1995‟de % 6,0‟nı ve 2000 de % 1,6‟ sını oluĢturmuĢtur. Örnek olarak 2000‟de izin verilen toplam yabancı sermaye miktarı Hazine MüsteĢarlığı DıĢ Ticaret TeĢvik Dairesi verilerine göre 3.060 milyar dolar iken turizm sektörünün yabancı sermaye yatırımı ancak 50 milyon dolar civarındadır (%1.6).
Toplam teĢvik izni 1.082 adet iken , turizm sektörü 94 adettir . 2003‟ te ise turizm sektörüne verilen yabancı sermaye izini 36.9 milyon dolar olup bu miktar toplam yabancı sermaye içerisinde ancak % 3.05 düzeyindedir (Ünlüören vd., 2011, s. 241).
Turizm yatırımlarının artmasının bir diğer nedeni de 1985-1989 dönemi teĢvik kararnamelerin de sektör yatırımlarının hibe türü teĢviklerden en yüksek oranda yararlanma imkanı sağlanması ve yabancı sermaye yatırımlarının teĢvik edilmesi söylenebilir (Ulutürk, 1998, s. 165).
Tablo 13.
Turizmde Yabancı Sermaye İzinleri ( 1991- 2003 ) Ġzin Verilen Yabancı Sermaye (Mil. $) Turizmin Top. Ġç. Payı
Yıllar Turizm Toplam %
1991 240.2 1.967 12,2
1992 108.1 1.820 5,9
1993 107.2 2.063 5,2
1994 57.0 1.478 3,9
1995 174.8 2.938 5,9
1996 129.1 3.837 3,4
1997 240.1 1.678 14,3
1998 52.1 1.647 3,2
1999 40.0 1.701 2,4
2000 50.2 3.060 1,6
2001 86.5 2.738 3,2
2002 80.2 2.726 3,6
2003 42.2 1.208 3,05
2005 4
0.57
2007 33 0.17
2009 54 0.86
2010 94 2.52
Kaynak: TÜROFED, 2011,Turizm Raporu s.18.
Hazine MüsteĢarlığı DıĢ Ticaret TeĢvik Dairesi verilerine göre sektörde 1991‟de yatırım teĢvik belgeleri toplamda 1.775 teĢvikten 146 adeti yani % 8.2‟ si turizm yatırım teĢvikidir. 1997 de turizm yatırım teĢviki toplam 5.144 yatırım içinde 284 adet ve oranı
% 5.5‟dir. 2003 yılı için yatırım teĢviklerinde turizm sektörünün oranı % 6.6‟dır (Ünlüönen ve Tayfun, 2011, s. 240-243).
2634 sayılı Turizmi TeĢvik Kanunu ve Kamu TaĢınmazlarının Turizm Yatırımlarına Tahsisi Hakkında Yönetmelik hükümlerine uygun olarak turizm alan ve merkezleri içerisinde imar planları ile turizme ayrılan yerlerdeki KTB tasarrufuna verilmiĢ kamu arazilerinde yerli ve yabancı giriĢimcilere yatırım ve iĢletme yapma izni verilen tesis sayısı 2014 yılı için Antalya‟da 208 adettir. Çevreye duyarlı tesis belgeli (yeĢil yıldız) toplam 188 adettir (KTB Tan. ĠĢl. G. M.).
Konaklama sektörü 2014 yılında 375 adet yatırım projesi için 6.1 milyar YTL teĢvik almıĢtır, teĢviklerden 313 adedi komple yeni yatırımdır, bu yatırımlar ile 84.000 yeni yatak üretilecek ve 20.300 yeni istihdam olanağı sağlanacaktır. Yatırım bütçesinin
%52‟si 5 yıldız otel, %30‟u 4 yıldız, yatırımların merkezi Antalya ve Ġstanbul‟dur (Aktob Bülten, Mart 2015, s.20).
Turizm yatırımlarının kaynak sorunları için yabancı sermaye alternatif çözüm sunar düĢüncesi turizm sektörü yabancı sermaye giriĢleri miktarlarına baktığımızda gerçekleĢememiĢtir, Ciddi boyutta yabancı sermaye giriĢine gerek vardır (Zengin B, 2010, s. 120). Yabancı sermaye turizm sektörüne yatırımdan çok kiralama yöntemini kullanır (Tunçsiper ve Çeken, 1997, s. 61). Günümüzde sektörün en büyük problemlerinden biri de altyapı ve üstyapının yetersiz olmasıdır (Çeken, 2003, s. 164-165). 2015 ve 2016 yılı içerisinde 341 tesis ve 58.321 oda yani 115.542 yatak devreye girecektir, rekabet daha da artacaktır. Yeni pazarlara ihtiyaç vardır. Antalya ilimiz turizm sektörü toplam tesis sayısının %23‟üne sahiptir (TÜROFED, 2015, s. 38).
Yatırımların mali büyüklüğü ile bir örnek vermek istersek Kültür ve Turizm Bakanlığı 49 yıl arazi tahsis ve her yıl cirodan %1 pay alma Ģartı ile Antalya-MuratpaĢa‟
da 3.426.920 m2 araziye 70.000 metre2 kapalı alana sahip temalı park inĢa edilecektir.
Projenin toplam maliyeti 346.831.910 YTL‟ dır.
5 yıldızlı oteller ve tatil köyü için genel inĢaat giderleri ve yüklenici karı dahil m2 maliyeti 1.710 YTL, kongre merkezi ve dört yıldız oteller için m2 maliyeti 1.500 YTL, üç yıldız otel için m2 maliyeti 960 YTL‟ dır .
Her yıl yayınlanan Avrupa Otel Değerleme Endeksi (HVI) 2014 Ģehir içi 1 otel odasının maliyeti Ġstanbul için 303.000 Euro‟dur.
4.4. Türkiye Turizminde Ġstihdam Verileri
Turizmin emek yoğun bir sektör olmasından ve sektörün yapısından ötürü ( mevsimsel olması) istatistiki verilerin elde edilmesini zorlaĢtırır. Ġstihdam ile elde edilen veriler son dönemleri özellikle 1992 ve sonrasını kapsar. Turizmin sunduğu dolaylı ve dolaysız istihdam imkanları 1993 yılında toplam 1.655.203 kiĢiye ve 2001 de ise 2.519.481 kiĢiye ulaĢmıĢtır (Ünlüönen vd. 2011 s, 247) 2012 verileri ile toplam sektörde çalıĢanların sayısı 2.053.600‟dır (WTTC, Travel & Tourism Economic Impact 2013, s.7). Yine baĢka bir kaynağa göre ise 2008 yılında turizm sektöründe doğrudan
istihdam 1.807.890, ülkemizin toplam istihdamı 21.736.000 a ve turizmin toplam istihdam içerisindeki payı % 8.7 ye ulaĢmıĢtır (TÜRSAB, Nisan 2009).
1993 de turizm sektörünün toplam istihdamdaki payı %12.4‟den 2001 yılında
%17.9‟ a yükselmiĢtir. 2014 yılı için Türkiye toplam sigortalı sayısı 13.211.467 ve turizm sektöründe çalıĢan sigortalı iĢçi sayısı 987.399 dur, toplam istihdam içerisindeki payı %7.47.2dir. Turizm sektöründe istihdam sorunları üzerine yapılan bir araĢtırmada sektörde çalıĢma saatleri genellikle 12 saat ve üzerinde olduğundan, genç nüfus 19- 24 yaĢ döneminde sektörde çalıĢmayı tercih ederken geliĢmiĢ ülkelerde ortalama 30- 44 yaĢ arası istihdam edilmektedir (WTO, 2009, s. 21). Turizm sektöründe çalıĢanların % 25‟i kır, % 75‟i ise kent nüfusludur. Sektörde iĢ gücü devir hızı yüksektir yapılan araĢtırmaya göre % 51.2‟si mevcut iĢyerinde 1 yıl ve daha az, % 32.9‟u 2- 4 yıl arası çalıĢmaktadırlar. Kadın çalıĢanlara dinlenme saatlerinde pozitif ayrımcılık yapılmaktadır. Ücretlerin düĢüklüğü niteliksiz iĢgücünü sektöre çekmektedir. Örnek olarak Fethiye ilçesinde turizm sektöründe çalıĢanların % 30‟u ilkokul mezunudur.
Bulgulara göre ise otellerin yıldız sayısı arttıkça çalıĢanlara sağlanan sosyal güvencede artmaktadır (Avcı ve Yanardağ ,2012, s. 44- 50).
Tablo 14„de gösterildiği gibi TÜROFED 2011 yılı turizm sektöründe çalıĢanlarının toplam sayısı ve toplam istihdamdaki payı yer almaktadır.
Tablo 14.
Türkiye Turizm Sektöründe Çalışanların Sayısı
Toplam ÇalıĢan
Sayısı Yabancıların
(Bin) Oranı (%)
2002 826 2.48
2004 872 3.11
2006 1.001 3.59
2008 1.058 4.49
2010 1.177 5.33
Kaynak: TÜROFED, 2011, Turizm Raporu, s. 34.
Tablo 14‟ye göre 2002 de 826.000 olan çalıĢan sayısı 2010 da 1.177.000 rakamına ulaĢmıĢtır. Türkiye turizm sektöründe konaklama iĢletmelerinde çalıĢanların eğitim düzeyi 2004 verileri ile ilkokul % 33.6, lise % 31.0, Turizm meslek lisesi % 9.3,
Turizm ön lisans % 6.2, turizm lisans % 10.8, üniversite % 9.1‟dir. Nitelikli iĢgücü ve kalifiye eleman bakımından ülkemiz hala istenilen düzeyde değildir (Bahar, 2004).
Tablo 15‟de gösterildiği gibi Türkiye turizm sektöründe sigortalı çalıĢanların toplam sayıları 2012-2013 dönemi verileri sunulmuĢtur.
Tablo 15.
Turizm Sektöründe Sigortalı Çalışan Sayısı
2012 2013 2014
Konaklama 394.806 257.979 244.484
Hava Yolu TaĢımacılığı 45.100 53.900 22.662
Yiyecek-Ġçecek Hizmetleri 222.809 458.000 559.606
Seyahat Acentası, Tur ope 46.210 49.998 49.745
Eğlence Hizmetleri 6.723 18.395 40.730
Toplam 715.640 838.199 917.227
Kaynak: Aktob Bülten, Mart 2015, Sayı:15, s.7
Yukarıdaki tabloya göre 2013 yılı için toplam istihdam 12.262.422 iken turizm sektöründe sigortalı çalıĢanların oranı 838.199 yani %6.8‟dir. 2012 yılı için toplam istihdam 11.521.869 iken turizm sektöründe çalıĢan sigortalı iĢçi sayısı 715.640 yani
%6.2‟dir. Turizm sektöründeki istihdamın %56‟sı yiyecek ve içecek hizmetlerinde,
%30‟u konaklama hizmetlerinde, %5.7‟si seyahat acentelerinde, %7‟si eğlence ve dinlence hizmetlerinde ve %1.2‟si havayolu ulaĢtırma hizmetlerinde çalıĢmaktadır.
Şekil 17. Turizm sektöründe çalıĢan kiĢi sayısı (1983-2013)
Kaynak: www.aktob.org/turizmraporu2013.
Yukarıdaki Ģekile göre bahsedilen dönem içerisinde (1983-2013) sektörde çalıĢan sayısı yaklaĢık 7 kat artmıĢtır.
4.5.Türkiye’nin Turizm Gelirleri Ve GSMH Ġçerisindeki Payı
Planlı dönemin baĢlangıcı olan 1963 yılı itibari ile turizm istatistikleri düzenli olarak tutulmaya baĢlanmıĢtır, turizm gelirleri 1963‟ten günümüze düzenli olarak artıĢ göstermektedir (Ünlüönen vd., 2011, s. 247).
Turizm gelirlerinin ulusal gelir içindeki payı 1984 yılından itibaren önemli ölçüde artmıĢ, 1994 yılından sonrada ortalama % 3 düzeyinde seyretmiĢ ve 2001 yılı itibari ile % 6 olarak gerçekleĢmiĢtir. Uygulamada sadece dıĢ turizm hesap edilmiĢ, iç turizm hesap edilmemiĢtir (Yarcan, 1996, s. 44).
Turizmin genel ekonomi içerisindeki gerçek yerini belirleyebilmek için WTTC beĢ yıl süren çalıĢma neticesinde BM‟nin de kabul ettiği “Ulusal Uydu Muhasebesi” TSA adı verilen yeni bir muhasebe sistemi geliĢtirmiĢtir (Han ve Fang, 1997, s. 357).
Bazı araĢtırmalara göre bir ülkede turizm gelirlerinin % 30‟u tarıma, % 20‟si çalıĢanlara, % 15‟i turizm iĢletmelerine, % 15‟i ticari kuruluĢlara kalan % 20‟sinin ise vergi geliri olarak kamuya gittiği hesaplanmıĢtır. 1983- 1989 yılları turist sayıları ve turizm gelirleri bakımından ülkemiz bir önceki yılla karĢılaĢtırıldığında % 127 artıĢ ile rekor seviyeye çıkmıĢtır. Turizm gelirlerinin GSMH içerisindeki payı 1980 yılında %
0 200 400 600 800 1000 1200 1400
Turizmde ÇalıĢan Sayısı 1983-2013 (000)
Turizmde ÇalıĢan Sayısı (000)
0.6 iken, 2007 yılında % 6‟ya ulaĢmıĢtır. Türkiye 2000 yılında gelen turist sayısı bakımından dünyada 20. Sırada iken 2009 da 7. sıraya, 2000 yılında turizm geliri olarak dünyada 14. Sıradan 2009 da 9. sıraya çıkmıĢtır.
Turizmin ekonomik göstergelerinden bir diğeri de, turizmden elde edilen döviz gelirlerinin ihracattan elde edilen gelire oranıdır. Uluslararası turizmden elde edilen gelirler, ek ihracat veya görünmeyen ihracat Ģeklinde ülkenin ödemeler dengesine olumlu katkılar yapar (Tutar, 1994, s. 24). BaĢlangıçta sadece güneĢ, doğa ve kum turizmine ağırlık verilerek yapılan ve yalnızca turistik yatak kapasitesinin arttırılması neticesinde elde edilecek maksimum döviz geliri Ģeklindeki turizm politikası anlayıĢı yerini turizmin çeĢitlendirilmesi, tüm yıla yayılması gerektiği ve çevre faktörünün asla göz ardı edilmemesi gerektiği anlayıĢına bırakmıĢtır (Bayer, 1990, s. 135).
Tablo 16.
Turizmin Ekonomik Göstergeleri (2008-2013) Turizm
Geliri/GSMH %
Turizm
Geliri/Ġhracat %
Turizm Geliri/DıĢ Tic.
AçığınıKapama %
2008 3.4 19.2 36.9
2009 4.1 24.5 74.1
2010 3.4 21.9 30.8
2011 3.6 20.8 22.6
2012 3.7 19.2 33.0
2013 4.2 21.2 34.0
2014 4.1 21.0
Kaynak: Aktob, Nisan 2014.
2014 ihracat miktarı 157 milyar $, aynı yılın turizm geliri ise 34.3 milyar $ ve dolayısı ile turizm gelirlerinin ihracatı karĢılama oranı %21‟dir. 2013 senesi içinde aynı orandır. Yorumlar isek 2 yılda her dört ihracat kaleminden biri turizm sektörü ile ilgilidir. Son on yıl içerisinde konaklama tesisinde ortalama 3.5 gün kalan ve ortalama 600 dolar harcama yapan bir turist profili ile karĢılaĢmaktayız. YurtdıĢına çıkan vatandaĢların ortalama harcamaları 1963 yılında 490.3 dolar iken 1998 yılında ortalama harcamaları 381 dolardır (Önen, 2000, s. 22- 34). 2012 yılında ortalama geceleme sayısı 10.8 günden, 2013 için 10.2 güne ve 2014 yılı için 10 güne gerilemiĢtir.
Ülkemize gelen yabancıların (ilk beĢ) milletlerine göre dağılımı 2014 yılı için Ģöyledir: Almanya 5.250.000 kiĢi, Rusya Federasyonu 4.480.000 kiĢi, Ġngiltere 2.600.000 kiĢi, Gürcistan 1.755.000 kiĢi ve Bulgaristan 1.693.000 kiĢi (TÜROFED, 2015, s. 9-19).
Tablo 17.
Yabancı ziyaretçi sayısının bölgelere dağılımı Yabancı Ziyaretçi Sayısının Bölgelere Dağılımı
Kentler 2012 2013
DeğiĢim Oranı (%)
Antalya 10.300.000 11.122.000 8
Ġstanbul 9.382.000 10.475.000 11.67
Muğla 3.010.000 3.078.800 2.31
Ġzmir 1.370.000 1.407.000 2.80
Diğer 7.723.000 8.826.000 14.28
Toplam 31.782.800 34.910.000 9.84
Kaynak: Aktob 2014, Turizm Verileri.
Yukarıdaki tabloya göre yıllık gelen turist sayısının 2/3‟ü Antalya, Ġstanbul ve Muğla iline gelmektedir. Bu üç ilinde ülkemizin en geliĢmiĢ üç bölgesinde olması dikkat çekicidir.
TÜĠK‟in üç ayda bir gerçekleĢtirdiği ziyaretçi anketine göre ülkemize gelen turistlerin erkek oranı % 50.4, kadın oranı % 49.6‟dır. Genel çalıĢma durumuna baktığımızda % 54.5‟i ücretli bir iĢte çalıĢmakta ve emekli turistlerin oranı % 13.4‟a çıkmaktadır. Gelir düzeylerine baktığımızda orta gelir grubu % 68.3 ve yüksek gelir grubu % 16.3‟tür (TÜROFED, 2012, Turizm Raporu).
2011 yılında TKB turizm istatistiklerinde revizyona giderek yabancı ziyaretçi sayısına yurtdıĢında ikamet eden ve ülkemizi ziyaret eden vatandaĢlarımızın da dahil edileceğini duyurmuĢtur. TÜĠK açıklanan yeni gelir-gider hesapları doğrultusunda yukarı doğru %25 oranında turizm gelirlerini revize ederek 2012 için 23.4 milyar$ dan 29.3 milyar $ a yükseltmiĢtir. Eski yöntemle 637.4$ olan kiĢi baĢı harcama tutarı 798.1$
a çıkmıĢtır. TÜĠK yeni hesaplama yöntemi doğrultusunda gelir kalemlerine yerli iĢletmeler tarafından taĢınan ziyaretçilerin uluslararası ulaĢım harcamaları, marina harcamaları, ülke içindeki GSM dolaĢım harcamalarını dahil etmiĢtir. Aynı revizyon
turizm giderlerine de yapılarak gider kalemlerine ulaĢtırma, GSM ve Hac harcamaları da dahil edilerek, 2012 için 4 milyar $ olan turizm giderlerini 4.6 milyar $ a yükseltmiĢtir. Paket tur ile gelen turistlerin harcamalarında ülkemize kalan pay tahmini
%40‟dan %54‟e, paket turların yurtdıĢında kalan payı %60‟dan %65.8‟ yükseltmiĢtir (TÜROFED, 2012).
Dünya turist sayları ve turizm gelirleri açısından Türk turizminin aldığı paylar 1995-2013 dönemi için tablo halinde verilmiĢtir.
Tablo. 18
Türk Turizminin Dünya Turizminden Turist Geliri ve Turist Sayısı Açısından Aldığı Pay Yıl Dünya Turizm Geliri % Dünya Turist Sayısı %
1995 1.0% 1.3%
2000 1.3% 1.4%
2005 2.5% 3.0%
2006 2.1% 2,80%
2007 2.0% 3.0%
2008 2.2% 3.4%
2009 2.4% 3.6%
2010 2.2% 3.5%
2011 2.3% 3.6%
2012 2.2% 3.5%
2013 2.3% 3.6%
Kaynak: UNWTO, World Bank, 2013.
Türk turizm sektörünün 1995-2007 dönemi hızlı artıĢ sağlayarak dünya turizm gelirlerinin %1‟den %2‟ye ulaĢtığını ancak 2008-2013 (kriz sonrası) arası hemen hemen aynı düzeyi koruduğunu görmekteyiz, aynı durum turist sayısı içerisindeki payı açısındanda aynıdır.
Tablo 19‟da 2001- 2014 yılları arası turizm gelirler, ziyaretçi sayısı ve turist baĢı ortalama harcamaları dolar olarak verilmiĢtir. Tablo 14‟ ü yorumlarsak turizm gelirleri bu dönemde devamlı artan bir trend göstermiĢ, ziyaretçi sayısı 2001 de 10 milyondan 2013 de yaklaĢık 35 milyona ulaĢmıĢtır. Burada önemli konulardan biride turist baĢı ortalama harcamaların da 2001‟de 777 dolardan ancak 2013‟de 824 dolara çok az artıĢ göstermiĢ olmasıdır. Bu durum ülkemizi ucuz paket turlarla seyahat eden orta ve düĢük
gelirli turistlerin ziyaret ettiğinin bir göstergesidir (Roney, 2011, s. 148). Son 10 yılda turist sayısı %250 artıĢ gösterirken, turizm geliri %233 artmıĢtır.
Tablo 19.
Türkiye' de Turizm Giderleri, Gelirleri ve Turist Sayısı, 2001- 2014
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2015.
4.6.Turizmin Ülkemizde Çevreye Etkileri
Ülkemizde kitle turizmine yönelik geliĢmeler sonucu: Akdeniz ve Ege kıyı kesiminde aĢırı yığılma, kıyı gerisi ve çevresi alanlarda çarpık kentleĢme ve altyapı yetersizliği ve çevre sorunları ortaya çıkmıĢtır (K.T.B Türkiye Turizm Stratejisi 2023).
1980 sonrası yeni üretim ve tüketim tarzı turizm sektörünün geliĢmesine olanak verirken, beraberinde çevresel bozulmaları getirmiĢtir. Bu olumsuz etkiler turizmin geleceğini tehlikeye attığının anlaĢılması “alternatif turizm” kavramını gündeme getirmiĢtir (Erdoğan, 2003).
4.7.Türkiye’nin 2023 Turizm Stratejisi ve Ġlkeleri
Türkiye Turizm Stratejisi (2023) ile turizm sektöründe kamu ve özel sektör iĢ birliğinin sağlanması, üretim, yönetim ve uygulama süreçleri açısından bir yol haritasının oluĢturulması amaçlanmıĢtır. Türkiye Turizm Stratejisi (2023) ile 9.
Kalkınma Planı (2007- 2013) hedefleri ile uyumludur. Ülkenin doğal, kültürel, tarihi ve coğrafi değerlerinin korunması ve denge içerisinde kalkınma hedeflenmiĢtir. Kıyı turizmi ile birlikte alternatif turizm imkanlarının geliĢtirilmesi ile uluslararası turizm gelirlerinin artırılması hedeflenmektedir. Bazı önemli ilkeler Ģu Ģekilde sıralanabilir:
(KTB, 2007, s. 3) Sürdürülebilir turizm yaklaĢımı benimsenmiĢ, istihdamın artırılması ve bölgesel geliĢimde turizm öncü sektör konumuna gelmelidir, 2023 yılına kadar dünyanın ilk beĢ ülke arasına ve bir marka haline gelmesi; ulusal, bölgesel ve yerel ölçekte markalaĢma, ulusal tanıtım ve pazarlamaya ek olarak varıĢ noktası bazında faaliyetlerin baĢlaması, zengin kültürel ve doğal değerlere sahip kentlerin markalaĢtırılması. Alternatif turizm türlerinden öncelikle sağlık, termal, kıĢ, golf, deniz, eko-turizm, yayla turizmi, kongre ve fuar turizminin geliĢtirilmesi hedeflenmiĢtir.
Ekonomik geliĢimi destekleyen toplum yönelimli ve sürdürülebilir turizm ilkesini içeren bir planlamanın ortaya konması, turizmde rekabetin ucuz ürün yerine markalaĢan turizm bölgeleri oluĢturulması, turizmin sürdürülebilir çevre politikaları ile desteklenmesi, küresel eğilim taleplerinin izlenmesi ve buna yönelik planlama yapılması, turizmde ürünün çeĢitlendirilerek sezonun bütün yıla yayılması, turist profili odaklı turizm ürünü oluĢturulması, nitelikli turist sayısının ve gelirlerinin artırılması, turizm ile ilgili altyapı ve ulaĢım yatırımlarında özel sektör etkinliğinin özendirilerek kamu yükünün azaltılması Ģeklindedir.
ġekil 18‟de sektörü ilgilendiren kamu ve özel sektör kuruluĢlarının bir birleri ile
Kaynak: KTB verilerinden Yararlanılarak Tarafımızca ÇizilmiĢtir.
ġekil 18‟de ki kamu, STK ve özel sektör kuruluĢlarının birbirleri ile koordineli ve uyum içerisinde çalıĢmaları hem bürokratik iĢlemleri azaltacak hem de değiĢen turizm taleplerine anında cevap verebilerek ülkemizin turizm gelirlerini arttırmaya yardımcı olacaktır. Hedeflerden biri olarak sunulmuĢtur. Tüm paydaĢların koordineli çalıĢmaları planlanmıĢtır.
4.8.Türkiye’de Güncel Turizm Sektör Büyüklükleri
1977- 1987 yılları arasında baĢlangıç, 1987- 1997 yılları arasında büyüme dönemi yaĢamıĢtır. 1998‟ den günümüze ise olgunluk dönemine giriĢ sinyalleri vermeye baĢlamıĢtır (Vizyon 2023, UlaĢtırma ve Turizm Paneli, 2003 s, 23).
Türkiye‟ deki turizm sektörünün güncel durumana bakacak olursak T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı verilerine göre 2011 yılında turizmin dolaylı ve doğrudan GSMH‟
ya toplam katkısı 85 milyar dolar civarındadır. 2012 küresel finans krizi sebebi ile sektörde beklenen yavaĢlama turizm gelirlerine ve ziyaretçi sayısına da yansımıĢ TÜĠK‟
in 2012 1. dönem verilerine göre gelirlerde % 9.7, ziyaretçi sayısında % 4.4 azalma meydana gelmiĢtir. WTTO verilerine göre turizmin GSMH‟ya doğrudan katkısının 2011‟e göre %1.7 artacağı tahmin edilmektedir. Ziyaretçi sayısında artıĢ görülmemesine rağmen turizm gelirlerinde geçen yıla oranla % 3.8‟ lik artıĢ olmuĢtur. Türk turizminin dünya eğilimleri ile uyumlu olarak konjonktürel reflekslerden olumsuz etkilendiği ancak diğer sektörlere göre ekonomik krizlere daha dirençli olduğu ortaya çıkmaktadır.
AĢağıdaki tablolarda istihdam ve gelir açısından ülkemizin rekabet içerisinde olduğu ülkelerle karĢılaĢtırmasını görülmektedir (Tüsiad 40, Sürdürülebilir Turizm 2012, s. 21).
Tablo 20‟de Türkiye‟de turizm sektörüne ait tüm makro büyüklükler 1970- 2011 arası dönem için verilmiĢtir.
Tablo 20.
Türkiye'de Turizm Sektörüne İlişkin Temel Makro Ekonomik Büyüklükler 1970-2014
Göstergeler 1970 1980 1990 1995 2000 2005 2010 2014
Turist Sayısı (bin) 724 1.288 5.389 7.726 10.428 20.273 28.511 41.620 Turizm Geliri (mil.$) 51.6 326.7 3.225.0 4.957.0 7.636.0 18.152 20.806 34.350
Turizm Geliri/GSMH% 0.5 0.6 2.1 3.0 3.8 5.0 2.8 4.3
Turizm Geliri/Ġhracat % 8.8 11.2 24.9 22.9 27.8 24.7 18.2 21.2 DıĢ Tic. Açığı .Kapat. Payı % 1.1 6.5 28.6 30.8 27.0 54.1 22.4 34 Kaynak: www.turizm.gov.tr
Tablo 20 incelendiğinde turizm gelirlerinin dıĢ ticaret açıklarını kapatma oranları 1970-2005 dönemi için çok faydalı olmuĢ ancak 2005-2011 dönemi için bu fayda azalmıĢtır. Türkiye GSMH‟ si dünya GSMH‟nın % 1.1‟ini oluĢturmaktadır. Türkiye turizm sektörünün global turizm sektörü içerisindeki payı % 1.35‟tir. Ayrıca 2000- 2010 yılları arasında geliĢmiĢ ülkelerin turizm sektöründeki büyüme oranı ortalama % 1.8
iken ülkemizin de aralarında bulunduğu geliĢmekte olan ülkelerde turizm sektöründe büyüme oranı % 5.6‟ dır. 2014 için yurdumuza 41.620.000 turist gelmiĢtir, 2013 yılına göre turist sayısı %4.43 artmıĢtır. 2014 yılı için turizm gelirimiz 34.350.000.000 $ olmuĢtur, 2013 yılına göre turizm gelirimiz % 6.2 artmıĢtır (TÜĠK, 2014).
Türkiye turizm sektörünün önümüzdeki on yıllık süreçte yıllık ortalama % 3‟ lük bir büyüme oranı yakalayacağı tahmin edilmektedir (WTTO, 2011, s. 10).
Sektördeki yatırım rakamları da bu görüĢü desteklemektedir. 2011 yılında ülkemizde turizm yatırımları 24 milyar TL ile gerçekleĢtirilen toplam yatırımların % 8.6‟sını oluĢturmuĢ, Dünya Seyahat Konseyi “ Ekonomik Tesir, Türkiye 2012”
raporuna göre 2012- 2022 yılları arasında turizm sektörü yatırımlarına yıllık % 4.9‟luk artıĢla devam edeceği öngörülmüĢtür (WTTO, Economic Impact Turkey 2012, s . 11) Bu geliĢmelere paralel olarak 2023 Turizm Stratejisi‟nde Türkiye‟nin turizm endüstrisinde lider beĢ ülke içerisinde yer alması hedeflenmektedir. Türkiye‟ ye gelen turist profili de değiĢmektedir. Avrupa ve ABD‟ den gelen ziyaretçi sayılarında düĢüĢ, Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ve Orta Doğu ülkelerinden gelen ziyaretçilerin sayısında belirgin bir artıĢ vardır. 2008- 2010 yılları arasındaki rakamlarda ülkemize gerçekleĢen turizm seyahatlerinin % 35‟lik kısmı Alman, Rus ve Ġngiliz turistlerden oluĢmaktadır (TÜSĠAD , 2012, s. 25) .
Ziyaretçi profilinin değiĢimi turistik taleplerin ve seyahat beklentilerinin de değiĢmesi demektir. Ülkemize gelen turistlerin % 68‟ i orta gelir seviyesinde iken, Türkiye‟nin yatak kapasitesinin % 30‟ unu beĢ yıldızlı tesisler oluĢturmaktadır.
Ġspanya‟daki kapasite ile ziyaretçi gelir düzeyi arasındaki oran ülkemizde hala yakalanamamıĢtır. Üst gelir grubu ziyaretçilere yönelik tesis açan iĢletmeciler hedef gruptan beklenen ziyaretçi sayısına ulaĢamadıkları için fiyatları zorunlu olarak düĢürme yoluna gitmekte bu da hizmet kalitesi ile talep edilen ücret arasında uyuĢmazlıkla sonuçlanmaktadır. MüĢteri profili ile yatırım türü doğru orantılı kurulmalıdır (TÜSĠAD, 2012, s. 25).
Yatırım türü ve ürün kompozisyonu müĢteri profili ile ters orantılıdır. 5 yıldız kategorisindeki tesis 4 ya da 3 yıldız otel fiyatı ile satılması sektör açısından
Yatırım türü ve ürün kompozisyonu müĢteri profili ile ters orantılıdır. 5 yıldız kategorisindeki tesis 4 ya da 3 yıldız otel fiyatı ile satılması sektör açısından