Toplumsal ve Mekansal Yeniden Yapılanma Sürecinin Sonuçları

Yaşanan değişimler göz önünde bulundurulduğunda sürecin, hem pozitif hem de negatif sonuçları olduğu gözlemlenmektedir. Çünkü toplumsal ve mekansal yeniden yapılanma farklı kişiler için farklı anlamlar içeren karmaşık ve çok boyutlu bir süreçtir. 1985’te New York Times’ta “Soylulaştırma Kötü Bir Kelime mi?” (Đng. Is Gentrification a Dirty Word?) başlıklı bir makale yayınlanmıştır. Bu makaleye göre, toplumsal ve mekansal yeniden yapılanma kimine göre geliştirilmiş konut alanı iken, kimine göre ekonomik olarak karşılanamayacak konut alanı demektir. Kimine göre güvenli sokakları ve yeni ticari fonksiyonları ifade ederken, kimine göre homojen bir sosyal dokuyu ifade etmektedir. Bazıları için konut sahipliğine geçiş iken, bazılarına

göre de yüksek kira oranı demektir (The New York Times, 1985). Çünkü önemli olan nokta, sürecin kimin için değerlendirildiğidir. Freeman’a göre de toplumsal ve mekansal yeniden yapılanma farklı kişileri hatta zaman zaman aynı kişileri bile farklı şekillerde etkilemektedir (Freeman, 2008). Genel hatları ile bakılacak olursa, sürecin sonunda fiziksel iyileşme, sınıfsal değişim, kiracılıktan konut sahipliğine geçiş, konut ve arazi değerlerinde artış gözlemlenir.

Slater’e göre “toplumsal ve mekansal yeniden yapılanma, kentlerin fiziksel ve sosyal yapısına şekil vermede önemli rolü olan çekici, güçlü ve bazen de korkutucu derecede hızlı olan bir süreçtir” (Slater, 2002). Konu üzerine yapılan çalışmalardan bazılarında süreç, yapılı çevrenin yenilenmesi olarak görülürken, bazılarında ise büyük sosyal zararlar oluşturan ve alt tabakadan kişilerin yerinden edilişine neden olan bir süreç olarak görülmektedir. Birçok çalışmanın ana konusunu, sürecin en çok eleştirilen sonucu olan yerinden edilme (Đng. displacement) oluşturmaktadır. Hamnett, toplumsal ve mekansal yeniden yapılanmayı, “işçi sınıfı mahallelerinin ya da çok kullanıcılı köhne mekanların, orta veya daha üst sınıf grupları tarafından istila edilmesi ve eski kullanıcıların yerlerinden edilmesi eylemlerini içeren bir süreç” olarak tarif etmektedir (Hamnett, 1984). Benzer yaklaşımla Kennedy’e göre de “üst gelir düzeyine mensup hane halkının, alt gelir düzeyine mensup hane halkı ile yer değiştirerek mahallelerin esas karakterinde ve yapısında oluşturdukları değişimi içeren bir süreçtir” (Kennedy and Leonard, 2001). Sosyolog Đlyasoğlu ve Soytemel süreci, “orta ve üst-orta sınıf kentlilerin, kent merkezlerinde, daha önce çalışan sınıfların oturduğu mahallelere doğru yerleşme eğilimi gösterme trendi” olarak açıklamaktadır (Đlyasoğlu ve Soytemel, 2006). Atkinson’a göre, “yaşanan sosyal, ekonomik ve fiziksel değişimle birlikte kendilerini artık evlerinde hissetmeyen kişiler; mağazaların yapısının değişmesi, komşularının taşınması gibi nedenlerden ötürü sosyal olarak soyutlanmamak için bu alanlardan ayrılmaktadırlar” (Atkinson, 2002). Marcuse da “mahalledeki destek servislerinin, ulaşımın ve kamusal hizmetlerin değişimini” insanların yaşadığı alanları terk etmesi için bir neden olarak görmektedir (Marcuse, 1985). Sykor’a göre sürecin sonunda, yapılı çevrenin yenilenmesiyle birlikte sınıfsal bir değişim yaşanmaktadır. “Toplumsal ve mekansal yeniden yapılanma, şehir merkezlerinde yer alan eski yapıların fiziksel olarak yenilenmesi ve yerel halkın onlardan daha üst gelir düzeyine sahip kişilerle yer değiştirmesini içeren eşzamanlı bir süreçtir” (Sykora, 2005). Benzer yaklaşımla

Lyons’a göre ise, “toplumsal ve mekansal yeniden yapılanma şehir içinde yaşanan, yüksek sosyo-ekonomik statüden hane halkının düşük sosyo-ekonomik statüden kişilerle yer değiştirmesini ve fiziksel iyileşmeyi içeren bir süreçtir” (Lyons, 1995). Sürecin sonuçlarını yapılan farklı tanımlar üzerinden yorumlarsak, eğer toplumsal ve mekansal yeniden yapılanma (Smith’in vurguladığı gibi) bir yeniden yatırım süreci ise, sürecin olduğu yerlerde harap konut stoğuna yatırım yapılmasını gerektirir, bu da değer artışına neden olur. Eğer toplumsal ve mekansal yeniden yapılanma (Ley’in vurguladığı gibi) yeni orta sınıfın kişisel tercihleri etrafında şekilleniyorsa, sürecin yaşandığı yerlerde sosyal değişim gözlemlenir. Eğer toplumsal ve mekansal yeniden yapılanma (Zukin’in vurguladığı gibi) kültürel değerlerin tüketimi ile ortaya çıkıyorsa, sürecin sonunda kültürel bir değişim gözlemlenir ( Bernt and Holm, 2005). Toplumsal ve mekansal yeniden yapılanma sürecini olumlu açıdan değerlendiren Lees’in, azat etme teorisine (Đng. emancipatory theory) göre, “bu süreç insanları kent merkezinde bir araya getirerek; sosyal bütünlük, tolerans ve kültürel çeşitlilik sağlamaktadır” (Lees, 2000). Yine sürece olumlu açıdan bakan Kennedy’e göre, başlarda özel sektör tarafından yatırım yapmakta tereddüt edilen ve riskli bulunan kent içi tarihi alanlara, toplumsal ve mekansal yeniden yapılanma çalışmaları ile yatırımın teşvik edildiği görülmektedir. Kennedy, sürecin yaşandığı alanlarda yapıların ve sokakların iyileştiğini, toplumda iş ve servis imkanının yaratıldığını, istihdamın yükseldiğini ve suç oranının düştüğünü belirterek sürecin sonucunda yaşanan fiziki, ticari ve sosyal değişimlere ışık tutmuştur (Kennedy, 2002).

Shaw ise bu süreci hem pozitif sonuçlarıyla, yani yeni yatırım, fiziki iyileşme, konut sahipliği oranında artma11 olarak, hem de negatif yönleriyle yani fakir hane halkının yerinden edilmesi, sosyal homojenlik ve düşük fiyatlı konut bulma imkanında azalma olarak değerlendirmektedir (Shaw, 2005). Bu yaklaşımın bir benzeri de Bourne’da görülmektedir. Bourne’ya göre “şehir içi alanlarda yaşanan toplumsal ve mekansal yeniden yapılanma; konut kalitesini, sosyal servis düzeyini ve yerel vergileri arttırır, düşük kiralı konut stoğunu azaltır ve yerinden edilmeye neden olur” (Bourne, 1993).

11 _{Bir alanda konut sahipliği oranı ne kadar fazla ise, o alanda toplumsal ve mekansal yeniden}

Smith’in, intikam alma teorisine (Đng. revanchist theory)12 göre ise, toplumsal ve mekansal yeniden yapılanma “şehrin çalınmasına karşı orta sınıf tarafından oluşturulan bir reaksiyon” olarak görüldüğünden, olumsuz bir süreç olarak ifade edilmektedir (Smith, 1996).

Çizelge 3.3 : Toplumsal ve mekansal yeniden yapılanma sürecinin sonuçları. Kaynak: (Atkinson, R., and Bridge, G., 2005)

POZĐTĐF NEGATĐF

Değer artışından dolayı yerinden edilme Yerinden edilmenin psikolojik etkileri Çöküntü alanlarının stabilizasyonu Halkta çatışmalar

Artan emlak değerleri Elde edilebilir konut sayısında azalma

Karşılanamayacak değerde emlak fiyatlarında artış

Evsizlik

Yerel vergilerde artış Kulisler için yerel harcamalar yapılması

Đleriki gelişmeler için yüreklendirme ve finansal kapasitenin artması

Ticaretin ve endüstrinin yerinden edilmesi Merkezi alanlardan kent dışına yayılımın

engellenmesi

Yerinden edilme ve çevredeki ucuz alanlarda konut talebi

Sosyal kaynaşmanın artması Sosyal çeşitliliğin yok oluşu

Devlet yardımı almadan veya alarak rehabilitasyon

Nüfus azalımı

Toplumsal ve mekansal yeniden yapılanma sürecinin pozitif ve negatif sonuçlarını özetlemek için, Atkinson ve Bridge tarafından oluşturulan 3.3 nolu çizelgeden yararlanılabilinir.

3.6 Kavramsal Çerçeve: Toplumsal ve Mekansal Yeniden Yapılanma Süreci