Fener-Balat Halkı ile Yapılan Görüşmelerin Tespitleri

Yenileme ve rehabilitasyon projelerinin en önemli aktörlerinden biri olan Fener- Balat halkı ile de alan çalışması kapsamında görüşmeler yapılmıştır. Görüşmeler için seçilen 30 kişinin bir kısmının doğma büyüme Fener-Balat’lı bir kısmının da özellikle son 13 yıldır alana yerleşen kişilerden olmasına dikkat edilmiştir. Çünkü

35 _{16 Nisan 2009 tarihinde ihaleyi kazanan firmanın koordinatörünün, projenin yöntemi ile ilgili}

böylece hem bölgede uzun süredir yaşayan kişilerden alanın eksiklikleri öğrenilecek, hem de yenileme çalışmaları sonrasında bu bölgeye yerleşen kişilerin bu alanı seçmelerindeki nedenler tespit edilecektir.

Bölge halkı ile karşılıklı görüşmelerde sorulacak sorular kendi içinde gruplara ayrılmıştır36. Üç grupta incelenen bu sorulardan birinci grup, yaşayanların ne kadar süredir Fener-Balat’ta oturduklarının, mülkiyet durumlarının ve neden yaşam alanı olarak Fener-Balat’ı seçtiklerinin tespitine yönelik sorulardır. Alan çalışması kapsamında görüşülen kişilerden %42’si kiracı iken % 58’i mülk sahibidir. Bu kişilerden %74’ü, doğma-büyüme Fener-Balat’lı kişilerdir. Bunun asıl nedeni, uzun yıllardan beri bölgede yaşayan kişilerin alana bağlılıklarının daha fazla olmasından ötürü ihtiyaçları daha iyi belirleyecek olmalarıdır. Buna ek olarak, yakın zamanda özellikle yenileme projeleri ile alana (1-13 yıl arası) taşınan kişilerle de (%26), bu alana gelmelerinde etkili olan nedenler üzerinden görüşmeler yapılmıştır.

Görüşülen kişilere Fener-Balat’a gelmeden önce nerede yaşadıkları sorulmuştur. Böylece daha önce oturdukları alanlarla kişilerin yaşam tercihleri arasında bağlantı kurulacaktır. %74’lük bir oranın dışında kalan kişiler çoğunlukla Đstanbul’un Karagümrük, Ortaköy ve Bahçeşehir semtleri ile Ağrı ve Kastamonu illerinden gelmiştir. Bu soruya verilen yanıtlar bu alana gelen kişilerin öncesinde ortak bir yaşam tercihi olmadığını göstermektedir. Çünkü Fener-Balat, birbirinden oldukça farklı özellikleri bulunan, kendi gibi tarihi değerleri yüksek olan Ortaköy’den ve Karagümrük’ten, yeni bir yaşam çevresi olan Bahçeşehir’den ve Karadeniz ile Güney Doğu Anadolu Bölgeleri’nden kişileri bu alana çekmiştir.

Kişilerin Fener-Balat’ta yaşamalarının nedenlerinin başında, daha önce ailelerinin de burada yaşaması bulunmaktadır. Bu nedenle bölgeyi kendilerine ait bir yaşam alanı olarak benimsemektedirler. Bunun yanı sıra, komşuluk ilişkileri ve “büyük bir metropolde küçük bir kasaba yaşamı” da kişilerin yaşam mekanı olarak bu alanı tercih etmelerinde oldukça etkili olmuştur.

Bölge halkı yaşadıkları alanın tarihi ve mimari özelliklerinin farkında ve bu özellikler ile gurur duymaktadırlar. Görüşülen kişilerden bir kısmının yaşam alanı olarak Fener-Balat’ı seçmelerinin nedenlerinden biri de alanın mimari ve tarihi özellikleridir. Yalnız bu kişiler belirli ekonomik seviyenin üstünde olan kişilerdir.

Daha sınırlı maddi imkanları olan kişiler için ise; öncelikle emlak ve kira bedellerinin bütçeye uygunluğu, ikinci olarak bölgenin merkezi alanlara yakınlığı ve çevresel verileri bu alanın seçiminde etkili olmaktadır.

Çizelge 4.3 : Fener-Balat’ta yaşama nedenleri.

8 5 2 5 8 2 0 1 2 3 4 5 6 7 8

Fener-Balat'ta yaşama nedenleri

Komşuluk Bütçeye uygunluk Đşyeri / okula yakınlık Tarihi ve mimari değer

Fener-Balat doğumlu veya uzun süreli (çocukluğundan beri) yaşıyor olması Çevresel veriler

Alan çalışması kapsamında sorulan ikinci grup sorular yaşayanların ihtiyaçlarını tespit etmeye yöneliktir. Görüşülen kişilerden %93’lük bir kısım yaşadıkları çevreyi ve konutu değiştirmek istememektedir.

Çizelge 4.4 : Fener-Balat’tan taşınma isteği.

Fener-Balat'tan taşınma isteği

93% 7%

Hayır Olabilir

Bu kişiler genel olarak başta sayılan nedenlerden ötürü Fener-Balat’ı seven ve yaşamak için bu alanı tercih eden kişilerdir. %7’lik kiracıların içinde bulunduğu bir kısım da daha iyi bir yaşam alanı ve konut bulduklarında bu alandan taşınabileceklerini belirtmişlerdir. Yaşam koşullarının çok parlak olmamasına karşın

alandan taşınma isteğinin bu kadar az olmasının nedeni yukarıda da vurgulanan Fener-Balat’a bağlılıkla ilişkilidir.

Görüşülen kişiler, ticari aktivitelerin zayıflığını ve kişilerin işsizliğini semtin en büyük sorunu olarak belirtilmiştir. Kahvehanelerin iş saatindeki yoğunluğu da bu durumu desteklemektedir. Ayrıca dar sokaklara bağlı otopark yetersizliği de alanın önde gelen sorunları arasında sayılmıştır.

Fener-Balat’ın sahil şeridinde yer alan yeşil dokuya rağmen görüşülen kişilerin yarısı bölgeyi yeşil alan ve oyun alanı olarak eksik bulmuştur. Bunun başlıca nedeni sahil şeridi ile bölgenin kopukluğu ve yeşil alanların tanımsızlığı olarak ifade edilmiştir. Altyapı sorunu uzun yıllar Fener-Balat’ın en büyük sorunlarından biri olmasına karşın çoğunluğun altyapının son hali ile ilgili fazla sorunlar yaşamadığı görülmektedir. Bunun en büyük nedeni de kuşkusuz, rehabilitasyon çalışmaları çerçevesinde yapılan altyapı projeleridir. Genel olarak çevre temizliği ve toplu taşıma konularında da bölge halkının önemli bir sıkıntısının olmadığı tespit edilmiştir.

Çizelge 4.5 : Mahallenin fiziksel ve doğal yapısından hoşnutluk düzeyi. Mahallenin fiziksel de doğal yapısından hoşnutluk düzeyi

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Toplu Taşıma Çevre temizliği Yeşil Alan- oyun alanı Ticari aktiviteler Altyapı Otopark imkanı Yeterli Yetersiz

Görüşülen kişiler çoğunlukla eğitim ve kültür alanlarının yetersizliğine vurgu yapmış ve kütüphane eksikliğinden bahsetmiştir. Gazeteci yazar ve doğma büyüme Balat’lı olan bir kişi37 “Murat Molla” kütüphanesinin restorasyonu ile ilgili çalışmaları başlattıklarını ve bu çalışmalar çerçevesinde en kısa zamanda alanda bir kütüphane açılacağını belirtmiştir. Bölge halkı genel olarak son dönemde belediye tarafından

açılan dispanserler nedeni ile sağlık konusunda oldukça memnundur. Ayrıca alışveriş alanı olarak da genelde kendi kendine yeten bir dokudan bahsedilmiştir.

Çizelge 4.6 : Hizmet alanlarından hoşnutluk düzeyi.

Hizmet alanlarından hoşnutluk düzeyi

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%

Eğitim alanları Sağlık alanları Kültürel alanlar Eğlence alanları Alışveriş alanları

Yeterli Yetersiz

Konut memnuniyeti araştırıldığında, kişilerin küçük alanlı, ıslak hacimleri ortak kullanılan konutlarda yaşamalarına rağmen ısınma ve su yalıtımı sorunları dışında genel olarak konutlarından memnun oldukları görülmüştür.

Çizelge 4.7 : Konutlardan hoşnutluk düzeyi. Konutlardan hoşnutluk düzeyi

0% 20% 40% 60% 80% 100% 120%

Büyüklük Islak hacimler (tuvalet-mutfak) Konutların ısınması Su yalıtımı Strüktürel sağlamlık Yeterli Yetersiz

Hem çevre hem de binalar için zararlı etkileri olan imalathanelerin bölgeden uzaklaştırılması çalışmaları halk tarafından da desteklenmektedir. Çünkü yapılan görüşmelerde 30 kişi de imalathanelerin kaldırılması gerektiğini belirtmiştir.

Alan çalışması kapsamında sorulan üçüncü grup sorular ise, yaşayanların Fener- Balat’ta gerçekleştirilen veya gerçekleştirilmesi düşünülen yenileme projeleri ile ilgili görüş ve önerilerini tespit etmeye yöneliktir. Görüşülen kişilerden alanda

gerçekleştirilmesi düşünülen bir yenileme projesinden beklentilerini tercih sıralarına göre dizmeleri istenmiştir. Bu çerçevede ilk sırada işaretlenen tercihler aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.

Çizelge 4.8 : Uygulanacak bir yenileme projesinden beklentiler.

Uygulanacak bir yenileme projesinden beklentiler

0% 0% 33% 14% 53% Binanın dış tadilatı Binanın iç tadilatı

Ticari canlanma - Đş imkanları yaratılması

Hizmet alanlarının iyileşmesi Kadınların ve çocukların topluma kazandırılması

Bölge halkının alanda uygulanacak bir projeden ilk beklentisi projenin sosyal bir proje olması olarak tasarlanması ve uygulanmasıdır. Görüşülen kişiler halkın özellikle de çocukların çok kötü bir ortamda suçun içinde yaşadıklarının altını çizerek, öncelikle kadın ve çocuklara yönelik geliştirilecek projelerle halkın kazanılması gerekli olduğunu vurgulamışlardır. Yerel halka göre, alanda gerçekleştirilecek bir projede yaşayan halk korunmalı ve Fener-Balat’ı sevenler proje sonrasında da bu alanda kalmalıdır. Fener-Balat Güzelleştirme Derneği Yöneticisi; “Devlet buradaki halkı buraya yakıştıramamakta ve onları buraya yakıştırmaya çalışmak yerine onları bu alandan gitmeye zorlamaktadır. Aynı durum Sulukule’de de yaşanmıştır. Bazı sorunları çözmek yerine, onları başka alanlara atmak ve görmezden gelmek çözüm değildir. Bu alanda ciddi bir potansiyel bulunmaktadır. Bu potansiyel kullanılarak, kalıcı çözümler yaratmak da mümkündür.”38 sözleri ile insanın olmadığı bir projenin mükemmel olamayacağına vurgu yapmıştır. Böylelikle görüşülen kişilerin %53’lük bölümü proje kapsamında kadınların ve çocukların topluma kazandırılmasını ve yerel halkın bilinçlendirilerek proje sonrasında da alanda kalmasını bir yenileme projesinden ilk beklentileri olarak ifade etmiştir.

38 _{Fener-Balat Güzelleştirme Derneği Yöneticisi ile 16 Nisan 2009’da yapılan görüşmenin notlarından}

Görüşülen kişilerin %33’lük kesiminin yenileme projelerinden ilk beklentileri alanda ticari canlanma yaratılması ve buna bağlı olarak da yaşanan işsizlik sorununun önüne geçilmesidir. Bölge halkına göre, buraya gelen turistler bu alanı yaşamadan gitmekte ve bu nedenle de alandaki ticari potansiyel kullanılamamaktadır. Bölgenin tanıltılması ve kişilerin organizasyonu ile bu durumun önüne geçileceği ve birçok kişi için iş imkanı yaratılacağı düşünülmektedir.

Bu konu ile ilgili rehabilitasyon projesinin restorasyon işleri koordinatörü ve mimari ekip şefi, bölgenin turistik özelliğinin çok önemli olduğunu vurgulayarak, bunun halkın yararı için kullanılmasının gerekli olduğunu savunmuştur. Ancak ona göre, alanın kimliğini bozarak yaratılacak yeni bir ticari doku, bu alanı yaşamak için buraya gelen kişileri olumsuz yönde etkileyecektir. Bu nedenle, ayakkabı tamircisi, borucu vb. gibi bu alanda var olan ticari yapılar korunmalıdır. Ayrıca, rehabilitasyon projesi kapsamında oluşturulan sosyal merkezde kadınların el işi, tahta boyama gibi konularda eğitilmesine çalışıldığını belirterek, halkta olan bu potansiyelin, merkezi bir yapı (kooperatif, dernek vb.) veya belediye tarafından devam ettirilirse, bölge için yararlı olacağını da vurgulamıştır.39

Görüşülen kişilerin %14’lük kısmı da yenileme projelerinin ilk önceliklerinin hizmet alanlarının iyileştirilmesi olması gerektiğini vurgulamıştır.

Yapıların oldukça bakımsız olmasına karşın, kişilerin projelerin sosyal ve ekonomik boyutunu fiziksel boyutundan ön planda tutmaları oldukça önemlidir. Bu nedenle bu soru ve alınan yanıtlar alanda gerçekleştirilmesi düşünülen bir yenileme projesinin önceliklerini belirlemek açısından oldukça önemlidir.

Mülk sahiplerine, gerçekleşecek bir proje ile değer artışı olursa evlerini satıp başka bir alana yerleşmeyi düşünüp düşünmeyecekleri sorulduğunda, görüşülen kişilerden hiç kimsenin bu alandan taşınmak istemediği tespit edilmiştir. Çünkü onlara göre, Fener-Balat onların doğup büyüdükleri ve/veya ölmek istedikleri topraklardır. Değer artışına bağlı olarak daha üst sınıftan kişilerin gelmesine ise, sıcak bakmamaktadırlar. Çünkü onlara göre, Fener-Balat yerel halkı ile bir bütündür. Halkın cahil ve bilgisiz olduğunu kabul etmelerine karşın, yaşayanların sosyal anlamda kalkındırılabileceklerini düşünmektedirler.

39 _{Rehabilitasyon projesinin restorasyon işleri koordinatörü ve mimari ekip şefi ile 21 Nisan 2009’da}

Kiracılar ise, bu alandan genel olarak taşınmak istememelerine karşın, eğer bir değer artışı yaşanırsa başka bir seçenekleri kalmayacağından taşınmak zorunda olacaklarını belirtmişlerdir.

Yenileme projelerinde halkın katılımı oldukça önemlidir. Görüşülen kişiler de eğer belirttikleri hedeflere uygun bir yenileme projesi gerçekleştirilirse projede başından sonuna kadar görev alacaklarını belirtmişlerdir.

Görüşülen kişilere örnek bir yenileme projesi kapsamında üç adet finans seçeneği sunulmuştur. Son dönemde gerçekleştirilen yenileme projelerinin finans modeli olan seçeneklerden, borçlanarak taksit taksit ödeme, mülkiyetin özel bir şirketle paylaşılması ve mülkün yenileme çalışması yapılacak şirket tarafından satın alınması seçenekleri hiç kimse tarafından benimsenmemiştir.

Çizelge 4.9 : Yenileme projesinin finansman seçenekleri.

Yenileme projesinin finansman seçenekleri

0% 0% 0% 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% Borçlanarak taksit taksit ödeme

Mülkiyetin özel bir şirketle paylaşılması

Mülkün yenileme çalışmasını yapacak şirket tarafından satın

alınması

Hiçbiri

Benimsenmeyen bu finans seçeneklerine karşın görüşülen kişiler alternatif finans seçenekleri sunmuştur. Bunlardan ilki kişilere meslek edindirilerek, onların ekonomik özgürlüklerinin sağlanması ve arkasından rehabilitasyon çalışmalarının kısmen devlet tarafından yardım ve kısmen de devlete borçlanma şeklinde yürütülmesidir. Bu çerçevede yürütülen çalışmalarda hem sosyal dokunun kazanılacağı hem de kişilerin kendi imkanları ile gerçekleştirdikleri bir projeye daha bağlı olacakları düşünülmektedir.

Đkinci bir finansman önerisi de bölgenin tarihi ve kültürel özelliklerinden faydalanarak alanda festivaller düzenlemektir. Bu sayede alandaki ticari aktivite yoğunluğu arttırılacak ve elde edilen olanaklar da alanın güzelleştirilmesi için

kullanılacak, alan güzelleştikçe daha çok insan bu alana gelecek ve bu bir döngü şeklinde ilerleyecektir.

Görüşülen kişilerden %60’lık kısım 2005 yılında çıkarılan 5366 sayılı kanundan haberdar değildir. Haberdan olan 9 kişi de (%30) , kanunu “devlet istediğini alır mantığı”, “insanlık dışı”, “çaresizlerin/haksızların eline silah”, “örneği yok”, “el koyma politikası” gibi sözlerle ifade etmiştir.

Uygulanan Fener-Balat Rehabilitasyon Projesi hakkında yaşayanlara sorular sorulduğunda, %67’lik bir kısım proje kapsamında yapılan çalışmaların başarılı olduğunu belirtmiş ve kendilerine böyle bir imkan tanınırsa, hemen başvuracaklarını belirtmişlerdir. Ancak bazı kişiler de (%33) projenin sadece yapıların dış cephelerinde kaldığını ve projenin başta öngörülen sosyal ayağının zayıf kaldığını belirterek projeyi başarısız bulmuştur.

Bu bağlamda görüşülen kişilerden Balat’ta yaşayan bir avukat, çalışmaların sadece basit onarım seviyesinde kaldığını, çok vakit kaybedildiğini ve bu nedenle de sosyal çalışmaların beklenilen ölçülerde gerçekleştirilemediğini belirtmiştir.40

Çizelge 4.10 : Fener-Balat Rehabilitasyon Projesi’nin değerlendirilmesi.

Fener-Balat Rehabilitasyon Projesi'nin değerlendirilmesi

67% 33%

Başarılı Başarısız

Uygulanması düşünülen Fener-Balat Yenileme Projesi hakkında sorular sorulduğunda, proje hakkında bilgisi olan kişilerin sınırlı sayıda olduğu gözlemlenmiştir. Bilgisi olan kişilerden bir kısmı da sadece söylenti olarak konudan haberdar olduklarını, ancak proje ile ilgli detaylı bilgilerinin olmadığını belirtmişlerdir.

Fener’de yaşayan ve çalışan bir kişi41 yenileme projesindeki bilgilendirme eksikliğini; “Proje hakkında aldığım bazı duyumlardan sonra, benim evimin de proje alanında yer almasından ötürü, belediyeye defalarca dilekçe yazdım ve bilgilendirilmeyi talep ettim. Ancak belediyeden hiçbir geri dönüş olmadı. Kimse bu konu hakkında bir açıklamada bulunmuyor.” sözleri ile vurgulamıştır.

Bölge halkı ile yapılan görüşmeler sonucunda, alanda uygulanacak yenileme projesi ile ilgili çıkarımlarda bulunulmuştur:

•Alanda yaşanan başlıca sorunlar, eğitim seviyesinin düşük olması, eğitim alanlarının yetersiz olması ve buna bağlı sosyal yapıda bozulma yaşanmasıdır. Bu nedenle alanda gerçekleştirilecek bir yenileme projesinin önceliği sosyal dokunun iyileştirilmesine yönelik olmalıdır. Bu çerçevede, başta kadın ve çocukların topluma kazandırılmasına yönelik projeler geliştirilmelidir.

•Sosyal doku ile birlikte alanda ekonomik kalkınma da sağlanmalıdır. Mevcut ticari yapı hareketlendirilmeli ve işsizlik sorununun önüne geçilmelidir. •Çevresel bazı düzenlemeler yapılmalı, bu çerçevede otopark alanları, yeşil

alanlar ve oyun alanları düzenlenmelidir. Bunun için alanın kıyı şeridinde yer alan yeşil alan tanımlanmalı ve alanla yaşayan bir kimliğe büründürülmelidir. Çevrede sağlıksız koşullar yaratan imalathaneler kaldırılmalıdır.

•Konutlar mevcut hali ile korunmalı ve depreme karşı güçlendirilmelidir. Koruma çalışmalarında yapıların özgünlüğünün bozulmamasına özen gösterilmelidir. Ayrıca konutlarda ısı ve ses izolasyonu sağlanmalıdır.

•Uygulanacak bir yenileme projesine bağlı doğacak değer artışı sonucunda yaşanan yerinden edilme sorununa çözüm bulunmalı, bölge halkının proje sonrasında da alanda yaşayabilmesi sağlanmalıdır.

•Yenileme projesinde finans modeli oluşturulurken, bölge halkının sınırlı maddi olanakları göz önünde bulundurulmalıdır. Bu çerçevede devlet yardımları ve teşvikler ön planda tutulmalı, alanın turistik verileri proje giderleri için kullanılmalıdır.

•Bölge halkı projelere başından itibaren katılmalı, proje hakkında bilgilendirilmeli ve projede söz sahibi olmalıdır. Yaşayanların ihtiyaçları doğrultusunda proje şekillenmelidir.

Yukarıda belirtilenler çerçevesinde hazırlanacak bir yenileme projesi bölgenin sosyal, ekonomik ve fiziksel olarak iyileştirilmesinde oldukça önemlidir. Bu nedenle Fener-Balat’ta uygulanacak yenileme projesi dördüncü dalgada planlanan projeden farklı bir bakış açısı ile düzenlenmeldir.

4.5 Fener-Balat Rehabilitasyon ve Yenileme Projelerinin Karşılaştırılması ve