Kavramsal Çerçeve: Toplumsal ve Mekansal Yeniden Yapılanma Sürec

Kent mekanının değişim ve dönüşümü üzerine yapılan çalışmalarda geliştirilen yaklaşımlar genelde konuyu bir veya iki bileşen üzerinden irdelemiştir. Ekolojik yaklaşım, neo-klasik ekonomik yaklaşım, neo-weberian yaklaşım, sosyolojik yaklaşımlardan sosyo-mekansal yaklaşım ve kentsel mekanının ayrılması yaklaşımları, sosyo-kültürel bileşenlere ışık tutarak, 1970’lerden sonra toplumsal ve mekansal yeniden yapılanma üzerine geliştirilen talep yönlü yaklaşımları şekillendirmiştir.

12 _{Revanchist kelimesi Fransızca intikam anlamına gelen “revanche” sözcüğünden gelmektedir.}

Revanchist, 19.y.y.’ın sonlarında 2. Cumhuriyet’in liberalizmine karşı oluşan milliyetçi orta sınıf grubunu ifade etmektedir (Smith, 1996).

Aynı şekilde, neo-klasik ekonomik yaklaşım, politik ekonomik yaklaşım, neo- weberian yaklaşım, sosyolojik yaklaşımlardan sosyo-mekansal yaklaşım ve büyüme mekanizması yaklaşımları da ekonomik bileşenleri konu etmesinden ötürü toplumsal ve mekansal yeniden yapılanma üzerine geliştirilen arz yönlü yaklaşımları şekillendirmiştir.

Kent mekanının değişimi ve dönüşümü üzerine geliştirilen yaklaşımlardan, politik ekonomik yaklaşım ve sosyo-mekansal yaklaşımlar da politik bileşenlere ışık tutmuştur.

Geliştirilen bu yaklaşımlar üzerinden şekillenen ve toplumsal ve mekansal yeniden yapılanmayı sosyo-kültürel ya da ekonomik bakış açısı ile inceleyen çalışmalar çok bileşenli olan yapıyı açıklamada yetersiz kalmıştır. Bu nedenle sürecin oluşmasında etkili olan sosyo-kültürel bileşenler (yeni orta sınıfın tüketim kalıpları, değişen demografik yapısı ve yaşam şekli; kültürel faktörler; cinsiyet; ırk ve eğitim), ekonomik bileşenler (ekonomik değer farklılıkları, arsa ve konut pazarı, ekonomik yeniden yapılanma, yeni konut üretimi ve ulaşım maliyetleri) ve politik bileşenler (devlet politikaları ve devlet yardımları) birarada değerlendirilmelidir. Ayrıca sürecin fiziksel bir değişim yaratması ve tarihsel süreçte birçok olayın sonucu olarak şekillenmesi de süreçteki öteki bileşenleri oluşturmaktadır. Bu nedenle bileşenleri açısından ‘kaotik’ olan bu yeniden yapılanma süreci tüm bileşenleri doğrultusunda bütüncül bir bakış açısı ile irdelenmelidir.

Bir alanda toplumsal ve mekansal yeniden yapılanma sürecinin varlığı sosyal, ekonomik ve fiziksel bazı dinamiklerle test edilmektedir. Bu dinamikler sürecin yaşandığı alana bağlı olarak değişmesine karşın, temel olanlarına aşağıda yer verilmiştir.

Sınıfsal değişim ve bölge halkının yerinden edilmesi bu dinamiklerden ilki olan sosyal dinamikler arasında sayılabilir. Artan değerleri karşılayamayan alt gelir seviyesindeki kişilerin sürecin sonunda yerlerinden edildikleri ve bunun da sınıfsal değişimi ve sınıfsal homojenliği doğurduğu gözlemlenmektedir. Bu durum yerinden edilen kişilerde olumsuz psikolojik sonuçlar yaratmaktadır. Genelde devlet politikası olarak teşvik edilen bu süreç, banliyöleşme ile oluşan kentsel yayılımı engellemekte ve sınıfsal değişim ile birlikte suç oranında da azalma gerçekleştirmektedir. Ancak unutulmamalıdır ki süreci yaşayan alanda azalan suç oranları, kişilerin çevre alanlara

itilmesi ile yeni suç alanları oluşturmaktadır. Sosyal homojenlik, yeni orta sınıfın benzer kişilerle yaşama arzusunu desteklemesi açısından da hem yeni orta sınıf hem de bunu bir pazarlama stratejisi olarak gören yatırımcılar için olumludur.

Değer artışı ve ticaretin yapısında yaşanan değişim ise, sürecin ekonomik dinamikleri arasında sayılabilir. Köhnemiş tarihi konut alanlarında yaşanan fiziksel iyileşme sonucu, bu alanlarda değer artışı gözlenmektedir. Oluşan değer artışı mal sahibi ve yatırımcılar için olumlu bir sonuç yaratmaktayken, aynı değer artışı alt gelir seviyesindeki kişiler için elde edilebilir konut sayısını azaltmakta ve kiracıların yerinden edilmesine neden olmaktadır.

Toplumsal ve mekansal yeniden yapılanma süreci sonunda, konutlarda olduğu kadar ticari alanların yapısında da değişim ve dönüşüm görülmektedir. Mahalle bakkalları, küçük atölyeler ve dükkanlar yavaş yavaş yerlerini sanat galerilerine, lüks restoran, kafe ve dükkanlara bırakmaktadır. Sınıfsal ve ticari değişim beraberinde yerel mali gelirde de artış getirmektedir. Böylece önceden devleti ekonomik olarak zorlayan bu sorun sürecin sonunda çözülmektedir.

Alanda yer alan yapıların fiziksel iyileşmesi de fiziksel dinamikler arasında sayılabilir. Yapılan yenileme çalışmaları ile alanda yaşanan fiziksel iyileşme, yerli halk için yaşanılabilir sağlıklı alanlar yaratırken, yeni orta sınıf için statü göstergesi ve kar aracı olmaktadır. Aynı zamanda yapıların yenileme çalışmaları ile korunması deprem vb. risk alanlarında, tarihi yapıların sürdürülebilirliği ve risksiz yaşam alanları oluşturmak açısından da önemlidir.

Yukarıda sayılan dinamikler bir alanda toplumsal ve mekansal yeniden yapılanma sürecinin yaşandığının göstergesidir. Eğer bir alanda sınıfsal bir değişim, değer artışı ve buna bağlı yerinden edilme, ticari yapının değişmesi ve fiziksel iyileşme yaşanıyorsa o alanda T.M.Y.Y. sürecinin yaşandığından bahsetmek mümkündür. Sürecin pozitif veya negatif olarak değerlendirilmesi daha önce de belirtildiği üzere, bu değerlendirmenin kimler için yapıldığında gizlidir. Çünkü toplumsal ve mekansal yeniden yapılanma yeni orta sınıf, yatırımcılar ve devlet için çoğunlukla olumlu bir süreç iken sürecin sonuçları açısından değerlendirildiğinde, yerli halk için olumsuz bir süreçtir.

Şekil 3.9’daToplumsal ve mekansal yeniden yapılanama süreci etkileşim sistemi yer almaktadır. Bu sistemde, farklı bileşenlerin etkisinde şekillenen T.M.Y.Y.

Şekil 3.9 : Kavramsal çerçeve: toplumsal ve mekansal yeniden yapılanma sürecinin etkileşim sistemi. BÜTÜNCÜL YAKLAŞIM KENTĐN BÜYÜMESĐ VE DEĞĐŞMESĐ ÜZERĐNE GELĐŞTĐRĐLEN YAKLAŞIMLAR

TEK YÖNLÜ YAKLAŞIMLAR TALEP YÖNLÜ YAKLAŞIM ARZ YÖNLÜ YAKLAŞIM SOSYO- KÜLTÜREL BĐLEŞEN EKONOMĐK BĐLEŞEN T.M.Y.Y. BĐLEŞENLERĐ T.M.Y.Y. AKTÖRLERĐ -Yeni orta sınıf profesyoneller, Sanatçılar, -Yerli halk -Yatırımcılar, Arsa sahipleri, Emlakçılar, Kredi sağlayan bankalar SOSYO- KÜLTÜREL BĐLEŞEN EKONOMĐK BĐLEŞEN POLĐTĐK ve YÖNETĐMSEL BĐLEŞEN -Yatırımcılar, Arsa sahipleri, Emlakçılar, Kredi sağlayan bankalar -Devlet -Merkezi ve yerel yönetimler

TOPLUMSAL VE MEKANSAL YENĐDEN YAPILANMA

YATIRIMCILAR YENĐ ORTA SINIF YERLĐ HALK

DEVLET

Fiziksel iyileşme Emlak değerlerinde-

kiralarda artış

Sınıfsal değişim Ticaretin yapısında değişim

Mimari değeri yüksek konut Statü /kar

Kendine yakın kişilerle bir arada yaşama isteği

Tercihleri doğrultusunda yeni bir ticari alanın kurulumu Elde edilebilir konut

sayısında azalma/ yerinden edilme

Yaşanabilir sağlıklı çevre ve konutlar

Dışlanma/yerinden edilme/ sosyal yapıda çöküş

Mevcut ticaretin yerinden edilmesi

Pazarlanabilir konut çevreleri Kar

Pazarlanabilirlik Kar

Sürdürülebilir –risksiz konut Kent merkezinde vergi

artışı Kent merkezlerinin, yüksek

vergi getiren üst ve orta sınıfa bırakılması

Kent merkezinde vergi artışı T.M.Y.Y. DĐNAMĐKLERĐ -Yeni orta sınıf profesyoneller, Sanatçılar, -Yerli halk T.M.Y.Y. AKTÖRLERĐ

sürecine ve sürecin sonucunda doğan dinamiklere yer verilmiştir. Sürecin varlığına işaret eden dinamikler farklı aktörler açısından ayrı ayrı irdelenmiştir.

3.7 Toplumsal ve Mekansal Yeniden Yapılanma Sürecinin Dünyadaki Değişimi