Toplum Merkezleri

Türkiye’de ve dünyada son yıllarda değişen anlayış çerçevesinde yerinden yönetim uygulamaları yaygın hale gelmiştir. Özellikle sorunları yerinde saptayıp çözüm önerilerinin halkla birlikte üretilmesinde ve sorunların devlet, gönüllü kişi, kuruluşlar ve yöre halkının katılımıyla çözümlenmesinde, kamusal yarar üretmede ve sorunlara yerinde ve zamanında müdahale etmede etkili bir yönetim modelidir.301 _{Toplum merkezleri hızlı toplumsal değişme, kentleşme ve göçün} yarattığı sorunlar doğrultusunda, bireylerin, grupların, ailelerin ve toplumun sorunlarla baş edebilmeleri ve bireylerin katılımcı, üretken ve kendine yeterli hale gelmesi amacıyla kurulmuştur. SHÇEK Toplum Merkezleri yönetmeliğinin 5.maddesine göre toplum merkezlerinin yoğun göç alan bölgelerde, gecekondu bölgelerinde, kalkınmada öncelikli bölgelerde ve gereksinim duyulan diğer bölgelerde hizmet sunabileceği belirtilmiştir. Toplum merkezlerinin ortak amacı; aile ve bireyin kendi üretkenliklerini ve gelişimlerini sağlamalarıdır. Aynı zamanda bu merkezler koruyucu-önleyici, eğitici-geliştirici, tedavi ve rehabilite edici işlevleri olan, halk eğitimi, serbest zaman etkinlikleri, sosyal-kültürel- sanatsal etkinlikler, dayanışma ve rehberlik hizmetlerinin bir arada ve en kolay ulaşılabilir biçimde, kamu kurum ve kuruluşları, yerel yönetimler, üniversiteler, sivil toplum örgütleri ve gönüllüler ile işbirliği ve eşgüdüm içinde halka ve özellikle sorun gruplarına en yakın olan ve halkın katılımıyla sorunların yerinde çözümünü destekleyen, diğer sosyal hizmet alanlarının yoğunluğunu azaltan, koruyucu-önleyici rolünü üstlenen sosyal hizmet kuruluşları olma özelliğine sahiptirler.302

Merkezler çeşitli belediyeler, Milli Eğitim Bakanlığı Kız Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü, Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü, Anne Çocuk Eğitim Vakfı,

301 _{Burhan Aykaç, Yönetim Bilimi, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara 2007, s.263.}

302 _{24106 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna bağlı Toplum Merkezleri}

Yönetmeliği, http://www.tepav.org.tr/upload/files/1285329379-1.Sosyal_Hizmetlerde_Kademelenme. pdf (Erişim Tarihi: 18.10.2016).

Kadının İnsan Hakları Projesi, Türk Kadınlar Birliği, İnsan Sağlığı ve Eğitim Vakfı, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı, Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği, Türkiye Eğitim Gönüllüleri Vakfı, Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Vakfı, Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı, Rotary Kulübü vb. çeşitli sektörlerle yapılan protokoller çerçevesinde işbirliği ve eşgüdüm sağlanarak hizmetleri sürdürmektedir.303 Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü, çağdaş sosyal hizmet politikaları bağlamında, aileye ve kadına yönelik koruyucu-önleyici, eğitici-geliştirici, tedavi ve rehabilite edici hizmetleri yerine getirmek üzere 1992 yılında Toplum Merkezi Projesi’ni hazırlayarak 1993 yılında toplum merkezi hizmetlerini başlatmıştır. 2828 Sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu’nun 9’uncu maddesinin değişik (j) bendi ile 15 inci maddesi hükümlerine dayanılarak düzenlenen “Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’na Bağlı Toplum Merkezleri Yönetmeliği”, 11.07.2000 tarih ve 24106 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmeliğe göre toplum merkezlerinin öncelikle yoğun göç alan bölgelerde, gecekondu bölgelerinde, kalkınmada öncelikli bölgelerde gereksinim duyulan diğer bölgelerde hizmete açılması öngörülmüştür.304 _{Hizmetlerin planlanmasında} ve sunulmasında öncelikler, bölge halkının sorun ve gereksinimleri göz önünde tutularak belirlenir. Bu merkezin amaçlarından biri de, dezavantajlı ve yoksun konumda bulunan ve iç göçten etkilenen tüm nüfus kesimlerine yönelik Toplumsal Cinsiyet Eşitliği kapsamında toplumsal kaynaklara ve sosyal hizmetlere eşit erişimi sağlayacak sosyal, ekonomik ve kültürel gelişime uygun programlar hazırlamak ve uygulamaktır. Bu birimler Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü bünyesinde var olan Aile, Kadın ve Toplum Hizmetleri Daire Başkanlığı’na bağlı olarak hizmet vermektedirler.

Toplum merkezlerinin genel amacı, hizmet verdiği bölgedeki toplum kesimlerinin daha iyi yaşam koşullarına ulaşmalarını sağlamak ve kentsel alanda gözlenen yaşam biçimlerindeki farklılaşmayı azaltmaktır.305 _{İlgili yönetmelikte}

303 _{Bu konuda geniş bilgi için bkz. http://www.aile.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 18.10.2016).}

304 _{Sosyal Hizmetler Ve Çocuk Esirgeme Kurumuna Bağlı Toplum Merkezleri Yönetmeliği 2000,}

2’nci bölüm 5’inci madde, http://www.denetci.gen.tr/mevzuat/20534.html (Erişim Tarihi: 18.10.2016).

305 _{Sosyal Hizmetler Ve Çocuk Esirgeme Kurumuna Bağlı Toplum Merkezleri Yönetmeliği 2000,}

2’nci bölüm 7’nci madde, http://www.denetci.gen.tr/mevzuat/20534.html (Erişim Tarihi: 18.10.2016).

toplum merkezlerinin etkinlik alanları rehberlik ve danışmanlık hizmetleri vermek, yetişkinlerin bilgi, bilinç ve beceri düzeylerini artırmaya yönelik eğitim çalışmaları yapmak, meslek edindirmek ve gelir kaynakları yaratmak için çalışmalar sürdürmek, sosyal-kültürel-sportif etkinlikler düzenlemek, kentsel bütünleşme, kentsel kalkınma ve kentin kaynaklarından yararlanmayı artırıcı çalışmalar yapmak olarak belirlenmiştir.306

Devlet düzeyinde SHÇEK’e bağlı şu an 42 ilde toplam 84 toplum merkezi bulunmakta ve bu merkezler son yıllarda kadın kuruluşlarıyla işbirliği içerisinde faaliyetler yürütmektedirler. SHÇEK çeşitli protokollerle Kadının İnsan Hakları - Yeni Çözümler Vakfı, Anne Çocuk Eğitim Vakfı, Türk Kadınlar Birliği, Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği, Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Vakfı, Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı gibi kadınlara yönelik hizmet sunan sivil toplum kurumlarıyla işbirliğine gitmektedir.

Bu işbirlikleri içerisinde Kadının İnsan Hakları - Yeni Çözümler Vakfı ile birlikte 1998 yılından bu yana yürütülen “Kadının İnsan Hakları Eğitimi Programı” (KİHEP) özel bir öneme sahiptir. Kadının İnsan Hakları – Yeni Çözümler Vakfı'nın 1995'te İstanbul'da ilk tohumlarını attığı KİHEP, 1998 yılında SHÇEK ile imzalanan bir işbirliği protokolüne dayanarak bugüne kadar 5000 kadar kadının katıldığı kapsamlı bir eğitim programı uygulamıştır. Bu program çerçevesinde SHÇEK'in sosyal hizmet uzmanları, kadınların anayasal ve medeni haklarından, kadınlara karşı şiddet ve aile içi şiddete karşı geliştirilecek stratejilerden, feminizme kadar kadının insan haklarını kapsayan, 16 modülden oluşan ve 3-4 ay süren bir “eğitici eğitimi programına katılmakta, daha sonra bu

programı çalıştıkları illerdeki kadınlara tatbik etmektedir. Toplum merkezlerinde kadınlara yönelik çalışmalar çok çeşitli ve farklı

konular içeren programlardan oluşmaktadır. Bu çalışmalar genellikle eğitim odaklı olup toplum merkezlerinin bulunduğu bölgelerde yaşayan kadınların bilgi, beceri ve bilinç düzeyini yükseltme amacıyla uygulanmaktadır. Toplum merkezlerinde, kadının toplumsal cinsiyeti nedeniyle ön plana çıkan ve kadının

306 _{Sosyal Hizmetler Ve Çocuk Esirgeme Kurumuna Bağlı Toplum Merkezleri Yönetmeliği 2000,}

2’nci bölüm 8’inci madde, http://www.denetci.gen.tr/mevzuat/20534.html (Erişim Tarihi: 18.10.2016).

kendisi tarafından da öncelikle benimsediği anne ve eş rollerinde yaşadığı sorunların çözümüne yönelik olarak, “Anne-Çocuk Eğitim Programı” yürütülmektedir. Bu programda, eşler arası çatışma çözme eğitimi, grup çalışmaları ve kişisel çalışmalar yapılmaktadır. Anne ve eş rollerine uygun olarak, aile içi ilişkilerini düzenlemek üzere beceri kazanan ve kapasiteleri artan kadınların bireysel kimliğini güçlendirmeye yönelik çalışmalar yürütülmektedir. Bu kapsamda, Kadının İnsan Hakları Eğitim Programı ile çeşitli seminerler, konferanslar, paneller, söyleşiler ve eğitim toplantıları düzenlenmektedir. Ayrıca, bireylerin bilgi, bilinç ve beceri düzeylerini arttırmaya yönelik eğitim programları ve kadınlara yönelik gelir getirici çalışmalar yürütülmüştür. Bunlardan bazıları; Ev Kadınını Destekleme Projesi, Evde Çocuk Bakıcılığı Projesi, çeşitli mesleki kurslar (halıcılık, dikiş, nakış, ebru, bilgisayar, yaşlı bakımı, hasta bakımı vb.), kermes ve sergiler gibi farklı projelerdir. Ayrıca, Kadının İnsan Hakları Eğitim Programı, Benim Ailem, Aile Çocuk Eğitimi, İşlevsel Yetişkin Okuma Yazma Programı ve Baba Destek Eğitim Programı gibi uygulamalar da sürdürülmektedir.

Toplum merkezlerinde, aile içi şiddete uğramış kadınlara yönelik çeşitli hizmetler de verilmektedir. Kadınlara merkezin temel amaçları doğrultusunda psikolojik, hukuksal danışmanlık ve ekonomik destek verilmekte, konukevlerinde kalma talebi olan kadınlar değerlendirilerek ilgili birimlere yönlendirilmektedir. Eğer kadının barınma talebi varsa İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü’ne yönlendirilmekte; boşanma isteği ya da Ailenin Korunması Yasası’ndan yararlanma gibi hukuksal bir talebi halinde ise, kurumda kadrolu bir avukat ya da gönüllü bir avukat aracılığıyla veya Baronun Kadın Danışma Merkezine yönlendirilerek oradan destek alması sağlanmaktadır. Gerekli durumlarda kadının kocasına ulaşılıp, bireysel destek alması için yönlendirilmeye çalışılmaktadır. Eğer koca ile doğrudan temas kurulması mümkün olamıyorsa, dolaylı olarak psikolojik destek alması için yönlendirilmeye çalışılmaktadır. Kadının ayni, nakdi yardım talebi olması durumunda, İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü’ne yönlendirilerek Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı’ndan yararlanması için rehberlik yapılmaktadır.307

307 _{http://kadininstatusu.aile.gov.tr/data/542a8e0b369dc31550b3ac30/Siddete%20Maruz%20Kalan%2}