Toplum ve Bütün İnsanlık

Bazılarına göre işletmeler toplumsal hizmet birimi olarak değerlendirilmelidir. Elias ve Dees bu görüşün ilk kez 1932 yılında Merric Dodd tarafından seslendirildiği- ne değinmektedirler. Merric Dodd işletmelerin özel kurumlar olması boyutunun yanı- na sosyal hizmetle yükümlü, ekonomik kuruluşlar olması boyutunun da eklenmesini önermektedir. Günümüzde bu görüşü paylaşan ve şirketleşebilmenin, halka açılmanın ön koşulu olarak toplumsal hizmetin kabullenilmesi gereğini ileri sürmektedirler. Robert Bellah, işletmelerin toplumsal hizmet sorumluluğu üstlenmeleri ile ilgili şu açıklamayı yapmaktadır: “Halka açık bir şirketi, toplum için yararlı hizmet yaratması amacıyla ve topluma hesap vermesi şartıyla, özel gruba verilmiş mülkiyet olarak düşünebiliriz”481.

Mevcutta işletme sosyal sorumluluğu, şirketlerin imaj parlatmaları için bir araç olarak görülmekte ve kullanılmaktadır. İşletmelerin topluma hizmet sunmalarını ger- çek işlevlerinden biri haline getirmek gerekir. Böyle bir değişiklik yönetimi de profes-

477 _{Kimya Sanayicileri Derneği; “Responsible Care veya Üçlü Sorumluluk”, Önce Kalite Dergisi,}

Çevre Özel Sayısı, Haziran 1994, ss. 13-14’ten aktaran; M. Ş. Şimşek, T. Akgemci, A. Çelik; a.g.e., s. 389.

478 _{“Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği”, Özel Çevre Koruma, Haziran 1995, s. 57’den aktaran; M. Ş.}

Şimşek, T. Akgemci, A. Çelik; a.g.e., s. 390.

479 _{B. Baki, E. Cengiz; a.g.m., s. 162.}

480 _{M. Ş. Şimşek, T. Akgemci, A. Çelik; a.g.e., s. 390.} 481 _{Ü. Ay; a.g.m., s. 245.}

yonelleştirecektir. Performans ölçütü sadece teknik yeterlik değil, topluma karşı so- rumluluk da önemli olacaktır482.

Toplum, işletme için hayati önem arz etmektedir. Çünkü o hem tüketici, hem de üreticidir. Dolayısıyla işletmeden bazı beklentileri vardır483. Toplumun işletmeden beklediği sosyal performans, işletmenin gerçekleştirdiği sosyal performanstan fazla ise o zaman sosyal sorunlar ortaya çıkar. İşletme ile toplum arasında çift yönlü bir iletişim vardır. Toplumun beklentileri arttıkça ve işletme bunları dikkate almadığında, sosyal sorunlar büyür ve işletme aleyhine bir durum ortaya çıkar484.

İnsan odaklı evrensel etiğin oluşumunda insan hakları bilinci, eşitlik ve özgür- lük kavramları önemli yer tutmaktadır. Bu sosyal sorumlulukların kapsamı, uluslara- rası, ulusal ve işletme personeli düzeyinde olmak üzere üç kısımda incelenebilir485:

2.4.6.1. Uluslar arası Sorumluluk

Sosyal sorumluluk, giderek artan bir şekilde uluslararası konular içinde yer almaya başlamıştır486. Son 25 yılda çokuluslu işletmelerin giderek genişlediği ve dün- yanın birçok ülkesine yayıldığı görülmektedir. Bu tür işletmeler hammadde, işçilik gibi giderlerin düşük olduğu ya da pazar olanaklarının geniş olduğu ülkeleri tercih ederek yabancı kaynakların işletme çıkarına değerlendirilmesine yönelirler. Böylelikle işletmeler ulusal sınırların ötesinde yeni pazarlara açılarak ekonomik savaşı uluslara- rası boyutlarda sürdürürler487.

Uluslararası sorumluluklardan birincisi gelişmekte olan ülkelere yatırım yapa- rak onların üretim potansiyellerini, refah ve mutluluklarını yükseltmektir488.

İkincisi, gelişmekte olan ülkelere teknoloji transferi yardımında bulunmak, onların gereksinim duyduğu bazı teknolojileri düşük fiyatlarla veya hibe ederek vermektir489. Ancak bu konuda ülkenin ulusal çıkarlarını göz önünde bulundurmak, stratejik nitelikte

482 _{Ü. Ay; a.g.m., s. 246.}

483 _{M. Ceylan Aldemir, Alpay Ataol ve Gönül Budak; Personel Yönetimi, 2. Baskı, Barış Yayınları,}

İzmir 1996, s. 23’ten aktaran; Ş. Özgener; a.g.t., s. 185.

484 _{L Etang Jacquie; “Ethical Corporate Social Responsibility: A Framework for Managers”, Journal} of Business Ethics, 14, 1995, ss. 125-132’den aktaran; Ş. Özgener; a.g.t., s. 185.

485 _{M. Ş. Şimşek, T. Akgemci, A. Çelik; a.g.e., s. 390.}

486 _{Ali Halıcı; İşletmelerde Sosyal Sorumluluk Stratejileri: Çanakkale İlinde Bir Araştırma”,}

http://iktisat.uludag.edu.tr/dergi/9/09-ali/ali.htm

487 _{Z. Sabuncuoğlu, T. Tokol; a.g.e., s. 40.} 488 _{E. Eren (2001); a.g.e., s. 92.}

olan teknolojileri özellikle kötü niyetlerle ve düşmanca emellerle tedarik etmeye çalışan ülkelere insanlık ve dünya barışı açısından transfer etmeme yoluna gitmelidir490.

2.4.6.2. Ulusal Sorumluluk

Ulusal açıdan insanlığa karşı duyulması gereken sorumluluklardan birincisi in- san sağlığı ile kamu güvenliği konusunda hassasiyet gösterilmesidir491. Birçok örgüt, toplumun sağlığı için yapılan yatırımın sadece sosyal yönden sorumluluk olmadığını, aynı zamanda işletme, işgörenler ve toplumun tümünü içine alan herkes tarafından arzulanan önemli ve gerekli görülen bir sorumluluk olduğu inancını taşımaktadır492. Örneğin, satışları ve kârları arttırma uğruna silah ve uyuşturucu üretimi konusunda çalışan işletmelerin hassas davranarak gerek ülke içi ve gerekse ülke dışı kamu güven- liğini ve sağlığını tehlikeye sokacak faaliyetlerden kaçınmalıdır493. Bir başka örnek ise; günümüzde çocuk sağlığı için aşı kampanyalarının işletmeler tarafından destek- lenmesi, büyük işletmeler tarafından gönüllü olarak hastanelerin yapılması vb. sağlık ve sosyal refah projeleri işletmelerin toplumda olumlu bir izlenim yaratmasını sağla- yacaktır. Bu durum işletmeyi hem işgörenler açısından cazip kılacak, hem de potansi- yel yatırımcıları etkileyecektir494.

İkinci önemli konu ise, ülkenin savunma gücünü artıracak üretim çabalarını destekleyecek yardımlarda bulunmak495, kültürel seviyeyi yükseltecek okul yapma ise okuma yazma ve meslek edindirme kurslarının açılmasına ve yürütülmesine yardımcı olarak bu türlü kampanyalara katılma faaliyetleridir496.

Kültür ve sanat faaliyetlerini destekleyen işletmeler, sosyal sorumluluğun bu şekliyle toplumda kendilerinin diğer işletmelerden farklı bir imaj sergiledikleri inancı- nı taşımaktadırlar. Bugün işletmeler kültürel olayların desteklenmesini, toplumsal ya- şamın kalitesini arttırmaya yönelik bir yatırım olarak görüyorlar. İşletmelerin kültürel değerlere önem vermesi ve kültürel faaliyetleri desteklemesi gerekir. Çünkü kültürel değerlere yapılacak yatırımlar, ekonomik gelişmenin bir parçasıdır497.

490 _{E. Eren (2001); a.g.e., s. 92.}

491 _{M. Ş. Şimşek, T. Akgemci, A. Çelik; a.g.e., s. 391.} 492 _{C. L. Bovee vd., a.g.e., s. 111.}

493 _{E. Eren (2001); a.g.e., s. 93.} 494 _{C. L. Bovee vd., a.g.e., s. 111.}

495 _{M. Ş. Şimşek, T. Akgemci, A. Çelik; a.g.e., s. 391.} 496 _{E. Eren (2001); a.g.e., s. 93.}

İşletmeleri en çok etkileyen ve dış çevreyle ilişkilere zorlayan nedenlerden biri de eğitsel ilişkilerdir. Mesleki, teknik ve yönetim bilgileri açısından iyi yetişen bir toplumda işletmeler aradıkları yetenekli ve nitelikli elemanları bulmakta güçlük çek- mezler. Kaldı ki çeşitli eğitim kuruluşları ile sürekli ve düzenli ilişkilere girişerek mevcut elemanların gerek duyulan konularda eğitilmesi sağlanabilir. İşletme, mevcut eğitim kuruluşlarından yetişmiş eleman sağlamak ya da kendi işgörenlerinin eğitilme- sini gerçekleştirmek konusunda yararlanırken, aynı zamanda eğitim kuruluşları aç- mak, onlara yardımda bulunmak, çeşitli araştırma ve geliştirme çabalarına olanak ta- nımak gibi sorumluluklar da taşır498. Ayrıca işletmelerin eğitim ile ilgili yatırımlarda gönüllü desteği geleceğimiz açısından özel önem taşımaktadır499.

Ulusal ihtiyarî sorumluluklardan üçüncüsü de işletmenin özellikle faaliyette bulunduğu iş çevresinin yollarını, köprülerini yaptırması, yeşil alanlar, parklar ve ço- cuk bahçelerinin yapımına katkılarda bulunarak çevreyi imar etme güzelleştirme çaba- larına önderlik etmesi veya destek olmasına ilişkindir. Nihayet, ulusal ihtiyarî sorum- luluklardan önemli bir tanesi de işletmelerin özellikle bizim gibi gelişmekte olan ülke- lerde önemli sorunlar arasında yer alan hızlı nüfus artışının önüne geçecek kampanya- lara önderlik ederek veya katılarak çevrelerinde toplum ve aile plânlamasına yardımcı olmalarıdır500.

2.4.6.3. İşletme Personeli Düzeyindeki Sorumluluk

İşletme personeli düzeyindeki sosyal sorumluluklardan birincisi, çalışanlara yasal olarak sağlanmış bulunan sosyal sigorta olanakları yanında, hayat sigortası, özel emeklilik sigortası gibi ek parasal tedbirler almakla ilgilidir501. Bunun yanında ikinci bir ihtiyarî tedbir özellikle çalışan hanım personelin çocukları için gündüzlü bakım evleri ve kreşlerin açılmasına ilişkindir. Bu olanak hanım personel için hayatî nitelik taşıyan bir uygulamadır ve onların işletmedeki davranışlarını ve verimliliğini arttır- maktadır.

Personele sağlanan üçüncü bir ihtiyarî sorumluluk fiziksel çalışma ortamının iyileştirilmesine ilişkindir. Bunlar; işyeri hijyenini ve temizliğini sağlamak, soyunma

498 _{Z. Sabuncuoğlu, T. Tokol; a.g.e., s. 50.} 499 _{Ş. Özgener; a.g.t., s. 189.}

500 _{E. Eren (2001); a.g.e., s. 93.}

odaları ve duşları inşa etmek gibi benzeri hususlardan oluşur. Nihayet, personele sağ- lanan dördüncü bir ihtiyarî sorumluluk konusu olarak, çalışan isçileri işletmeye ortak vermek ve onlara kârdan pay dağıtmaya ilişkindir. Böylece hem toplumsal anlaşma sağlanır hem de işçi-işveren ilişkileri iyileştirilir ve sendikal çatışmalar azalır. Perso- nelin moral ve motivasyonu ile verimliliği de yükseltilir502.

Sonuç olarak işletmeler, sosyal sorumluluklarının gereği olarak, devletin dü- zenlemeleri ve sosyal zorunlulukların bulunduğu yerde hazır bulunmalı, faaliyet gös- terdiği ülkede toplumun sosyo-kültürel normlarına saygılı olmalı, toplumun temsilci- leri ile ilişki kurmaya çalışmalıdır. Sosyal alanlar içinde somut faaliyetlerle girmeli, sosyal nitelikli örgütleri ve bunların çevrelerini hesaba katmalıdırlar503.