Modern Sosyal Sorumluluk Yaklaşımı

Sosyal sorumluluk kavramı, klasik sosyal sorumluluk anlayışında hiç değinil- memiş bir kavramdır. Oysa modern sosyal sorumluluk anlayışında, örgütlerin sosyal sorumluluğu, çeşitli yönleriyle ele alınıp incelenmekte ve örgüt açısından önemi belir- lenmeye çalışılmaktadır. Çünkü süreç içerisinde örgüt ve çevre bir bütün olarak düşü- nülmeye başlanmış, doğal kaynakların daha rasyonel kullanılması gerektiği anlaşıl- mıştır. Böyle bir ortamda örgütün varlığını etkili bir şekilde sürdürebilmesi sadece kazancını maksimize etmekle mümkün olamamaktadır. Bu kazancın bir bölümünü toplumsal hedeflere yöneltip, toplumun değer yargılarına, beklentilerine uygun politi- kalar belirleyerek çalışmalarını bu doğrultuda sürdürmesi gerekmektedir520.

Bu anlayışta, işletmelere, “örgütsel amaçların çok ötesinde” bir takım farklı toplumsal amaçlar yüklenmektedir521. Günümüzde işletmeler çözmek zorunda olduk- ları pekçok sosyal sorunla karşılaşmaktadırlar. Özellikle son zamanlarda büyük bir yoğunluk kazanan çevre kirliliği, enerji ve hammadde yetersizliği, işletmelerin tekel- leşmesi ve bazı politik rahatsızlıklar bu yaklaşımın büyük bir destek görmesine yol açmıştır. Dolayısıyla bugün kamuoyu, işletmelerden toplumun yararına olan faaliyet- lere girişmelerini ve bu tür faaliyetleri desteklemelerini istemektedir522. Modern Sos- yal Sorumluluk Anlayışına göre, herhangi bir işletme; “yer altı veya yer üstü bir su kaynağına zehirli atıklarını bırakmamalı, ekolojik yapıyla barışık üretimlerde bulun- malı, iç ve dış çevrede yer alan tüm unsurları sosyal sorumluluk yönünde bilinçlen- dirmeli, hizmet içi ve hizmet dışı eğitim olanaklarını geliştirmeli, işgörenlerinin tüm sorunlarına duyarlı davranmalı”dır523.

Kâr maksimizasyonuna yöneltilen eleştirilerin odağında, sadece kâr amaçlı olmanın işletmeler için yeterli ve anlamlı olamayacağı tartışmaları vardır. Çünkü nasıl canlılar gıdasız yaşayamazsa, işletmeler de kârsız faaliyet gösteremezler; ancak nasıl

520 _{A. Biber; a.g.m., s. 139.}

521 _{M. Ş. Şimşek, T. Akgemci, A. Çelik; a.g.e., s. 392.}

522 _{Mehmet Şahin; a.g.e., ss. 55-57’den aktaran; Ş. Özgener; a.g.t., s. 155.} 523 _{M. Ş. Şimşek, T. Akgemci, A. Çelik; a.g.e., s. 392.}

canlılar sadece ve sadece gıda için yaşamıyorsa, işletmeler de sadece kâr amaçlı kalamaz. İşletmenin temel amacı kâr olamıyorsa, ne olabilir? Potansiyel alternatifler arasında müşteri ihtiyaç ve isteklerini gidermek, çalışanlar için anlamlı iş ve istihdam, farklı paydaşların çıkarlarını dengelemek, toplumsal fayda için gayret göstermek amaç ve sorumlulukları vardır. Bütün alternatifler kâr sağlamanın gerekli olduğunu , ancak sadece kâr amacının yetersiz kalacağı ve işletmenin başka amaçlan takip etmesi gere- ğini vurgulamaktadır524.

Modern görüş, sosyo-ekonomik görüş olarak da bilinir. Bu görüş, işletmelerin amacının hem toplumun önemli ve etkin üyeleri olarak toplumun yaşam standardını ve genel refahını korumak ve iyileştirmek, hem de kâr elde etmek olduğunu ileri sü- rer525. İşletmelerin sosyal sorumluluğu, işletmenin etkileşim içerisinde olduğu bütün iç ve dış çevrenin sorunlarına eğilmeyi ve bunlara en uygun çözümler getirmeyi amaç edinen gerçekçi ve mantıklı bir anlayıştır526.

İşletmeleri, sosyo-ekonomik kuruluşlar olarak ele alanlar, sosyal sorumluluk kapsamında aşağıdaki hususlara dikkat çekmektedirler527:

- İşletmeler sosyal yaşamın ayrılmaz unsurlarıdır. Bu nedenle toplumsal sorun- lar ve çözümlerinde toplumun bir parçasını oluştururlar.

- İşletmeler, toplumsal sorunları ele alacak kaynaklara sahiptirler. Ancak top- lumun yardımı olmadan kaynakların hepsini kullanamazlar.

- İşletme açısından çevre çok önemlidir. Bugün topluma yatırım yapan işletme- ler, yarının sürekli kârını elde ederler.

- İşletmelerin gönüllü olarak yapamadıkları şeyleri, hükümetler yasal zorlama- larla gerçekleştirebilirler.

İşletmeler günümüzde tamamen farklı bir sorumluluk anlayışına sahiptirler. Bununla birlikte yönetim işlevi de zorunlu olarak yön değiştirmiştir. Yöneticiler çalı- şanlarına olduğu kadar çevrelerine karşı da sorumlu davranmaya başlamışlardır528. İsletme yöneticileri, sosyal yönden baskılara karşı en az üç tepki de bulunur529:

524 _{Ü. Ay; a.g.m., s. 243.} 525 _{Ş. Özgener; a.g.t., s. 154.} 526 _{Thomas A. Petit; a.g.e., s. 58.}

527 _{Servet Şahin; “Öğrenen Organizasyonlar”, Finansal Forum, 27 Aralık 1996, s. 49’dan aktaran; M.}

Ş. Şimşek, T. Akgemci, A. Çelik; a.g.e., s. 392.

528 _{Ş. Özgener; a.g.t., s. 156.}

1. İşletmenin sosyal sorumluluk konusunda bilinçli olduğu imajını yaymaya çalışmak: Bu tam olarak sosyal sorumluluğu yansıtmamaktadır. İşletmeler sosyal so- rumluluğa katıldıklarını ispatlamaya çalışırlar. Örneğin; deprem gibi felaketlerde felaketzedelere giyecek ve yiyecek yardımı yaptıklarını reklam ederler.

2. İyi vatandaş-işletme rolü oynamak: İşletmeler, toplumun faydası için birta- kım aktif girişimlerde bulunurlar. Örneğin; eğitim ve çevre sorunlarıyla ilgili çeşitli vakıflar kurup, işletebilirler.

3. Sosyal yönden sorumlu bir işletme gibi davranmak: Çoğu yönetici, işletme- sinin sadece kendi çıkarlarına göre hareket etmesine razı olmaz. Örneğin; çevre, eği- tim gibi konularda hiçbir zorlama olmadan kendiliğinden yararlı uygulamalarda bulunabilirler.

Sosyal Sorumlulukların Lehinde Olan Görüşler:

Klasik görüşlere karşı olarak, sosyal sorumluluğun lehinde olan fikirleri ortaya koyan bu görüşe, Elton Mayo, Peter Drucker, Adolp Berle, J. M. Keynes gibi düşü- nürlerin çalışmalarında rastlanmaktadır530. Sosyal sorumlulukların lehinde olan fikirle- ri öne süren bilim adamlarının ileri sürülen farklı düşünceleri iki grupta toplanabilir. Lehte olan görüşler şunlardır531:

• _{Büyük işletmelerin sayısal olarak artması ve iriliklerinin genişlemesiyle en-} düstriyel toplumda ciddi beşeri ve sosyal sorunları da beraberinde getirmektedir.

• _{Sorunlara sebep olan bu kuruluşların yöneticilerinin gerekli önlem ve çare-} leri almaları da zorunludur. Böylece işletme ya bu sorunları çözecek biçimde işletme- sinin faaliyetlerini değiştirmek ve yönlendirmek zorundadır ya da bu sorunları en a- zından iyileştirecek ve zararlı etkilerini azaltacak şekilde hareket etmelidirler.

2.6. SOSYAL SORUMLULUKLARIN YERİNE