E-Ticaret Türleri

E-ticaret, kullanılan teknolojiler ve uygulamalar benzer olmasına rağmen taraflarına göre dört alt bölüme ayrılabilir:

1. ĠĢletme-ĠĢletme 2. ĠĢletme-Tüketici 3. ĠĢletme-Devlet 4. Tüketici-Devlet

1.4.1. ĠĢletme-ĠĢletme (B2B)

HaberleĢme ağları üzerinden gerçekleĢtirilen iĢletmeler arası e-ticaret, her geçen gün daha fazla tercih edilmektedir. Ġnternetin sunmuĢ olduğu çeĢitli olanaklar iĢletmelerin büyümesinde önemli etkilere sahiptir. ĠĢletmeden iĢletmeye ticaret gerçekleĢtirilirken, giriĢimcilere de muazzam olanaklar sağlanmıĢ olur. Örneğin, 1996 yılının sonlarında Boeing Airplane Company Ģirketi küresel müĢterilerinin yedek parça satın alabilmesini kolaylaĢtırmak amacıyla bir e-ticaret sitesi kurmuĢtur. MüĢteriler bu site aracılığı ile parçaların fiyatlarını, bulunabilirliğini ve sipariĢ durumlarını görebilmektedirler. Sitenin açıldığı ilk yıl içerisinde, Boing müĢterilerinin %50‟si parça sipariĢleri ve karĢılaĢtıkları sorunlar ile ilgili siteyi kullanmıĢlardır. Sitenin kullanımı kuruluĢundan itibaren hızla artmıĢtır. Ayrıca her ay yaklaĢık %20 oranında daha fazla taĢıma yaparak parça iĢini büyütmüĢtür (Senn, 2000: 23).

Elektronik Veri DeğiĢimi (EDI), Ürün Veri DeğiĢimi (PDI), danıĢmanlık veri tabanları, talep üzerine bilgi verme iĢletme-iĢletme arasında yapılan e-ticaret Ģekline örnek gösterilebilir. Bunu bir örnekle açıklayacak olursak; “Bir internet sayfası üzerinde mağazalar, toptancılar ve üreticiler arasında internet tabanlı bağ kuruyorlar, mağaza sahibine düĢen tek görev; bu sisteme üye olmak, üye olunduğunda mağazada

gün içinde satılan ayakkabı miktarı ve çeĢitleri raporlanmakta, belirli alt ve üst limitlerle stok kontrolü yapılmakta ve belirli bir ayakkabı çeĢidinde limit altında stok olduğu tespit edilirse; sistem mağaza adına toptancıya sipariĢ vermekte, ödeme ise daha önce belirlenen kriterler çerçevesinde bankadan otomatik olarak tahsil edilmektedir. Aynı sistem, mağaza ve üretici arasında da çalıĢmaktadır (Elibol ve Kesici, 2004: 316).

E-ticaret, iĢletmeler arası ticarette maliyetlerin azaltılması ve verimliliğin artırılmasında önemli rol oynamaktadır. Bütün aĢamalarında (kasa, stok kontrol vb.) barkod okuyucu kullanan ve iĢlemlerini elektronik ortamda gerçekleĢtiren bir süpermarkette, otomasyon ile bilgisayar; envanterdeki ürünlerin (raflar, depo) takibini yapmakta, ürünlerin satıĢ eğilimlerini izlemekte ve gerektiğinde sipariĢ vermektedir. Yeni sipariĢler, bilgisayar ağı üzerinden üreticiye otomatik olarak gönderilebilmektedir. Bilgisayar sipariĢ formu hazırladıktan sonra, söz konusu bilgiyi otomatik olarak satıĢ, üretim, dağıtım ve muhasebe bölümlerine göndermektedir. SipariĢlerin üretimi sonunda ürünler, faturayla birlikte süpermarkete gönderilmektedir. Böylece üretim ve pazarlama sürecindeki hızlılık bir yandan maliyetlerin düĢmesine, verimliliğin artmasına sebep olurken, diğer taraftan vergisel sürecin kısa sürede ve hatasız iĢlemesine imkân vermektedir (Budak, 2010: 38).

Bilgisayarların otomatik olarak gerçekleĢtirdiği iĢlemler sonucunda birçok faaliyet için personel gereksinimi asgari düzeye ineceğinden dolayı, personel giderlerinde önemli ölçüde tasarruf sağlanabilecektir. Ayrıca satın alınan ürünlerdeki eğilimlerin izlenmesiyle, tüketicinin ilgisini çekebilecek yeni ürünlerin seçimi ve sipariĢi konularında karar verilmesinde kolaylıklar gündeme gelecektir (Budak, 2010: 39).

B2B Ģeklinde yapılan elektronik ticaret toptancılık anlayıĢını ortadan kaldırmak üzeredir. Çünkü toptancılığın, özellikle ulaĢım sıkıntıları sonucu aracılık etme anlamında ortaya çıkması ve internetin ise mesafeleri ortadan kaldırmasından dolayı firmalar ürünü toptancıdan değil direkt üreticiden almaya yönelmektedir (Sugözü ve Demir, 2011: 93).

B2B konusunda önemli konulardan biri de elektronik pazaryeri konusudur. Elektronik pazaryeri, aynı sektördeki Ģirketlerin bir araya gelerek kurdukları B2B modeline verilen isimdir. E-pazaryerinin B2B‟den farkı, B2B‟nin bir alt modeli olmasıdır. Buna rağmen bileĢenleri çok daha fazladır. E-pazaryerinde en küçük perakendeciden bir bankaya kadar her tür kurum bulunmaktadır (Kartal, 2002: 92). Firmalar e-pazaryerlerine belirli bir miktar ödeme karĢılığında üye olurlar ve bu ortamda iĢbirliği yapacakları firmalara ulaĢma imkânına sahip olurlar (Sugözü ve Demir, 2011: 93).

ĠĢletmeler arası e-ticaretin sağladığı yararlar içsel iĢletme süreçlerinin otomatikleĢmesiyle birlikte daha çok iĢletmelerin alıcı ve tedarikçilerinin artması ve bunlarla verimli etkileĢimin sağlanmasından kaynaklanmaktadır. BaĢka bir anlatımla, iĢletmeler arası e-ticarette rekabet üstünlüğü biliĢim teknolojilerinden gerektiği gibi yararlanılmasının yanında iĢletmelerin çevresiyle yakın iĢbirliğinin sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda, iĢletmeler arası e-ticaretin baĢarıyla uygulanması için örgütler, stratejilerini yeniden tasarlamalı, ürün ve süreçlerine uygun yeni yönetim yaklaĢımlarını yapılandırmalıdır (GüleĢ, Öğüt ve Bülbül, 2002: 51).

1.4.2. ĠĢletme-Tüketici (B2C)

“Business to Consumer - B2C” olarak adlandırılan son kullanıcılara yönelik yani bireysel tüketicileri hedef alan bu yöntemde showroom, sanal mağaza uygulamaları ile internette firmalar elektronik ortamda; bilgisayardan otomobile, kitaptan pizzaya birçok ürünün doğrudan tüketiciye satıĢını yapmaya baĢlamıĢtır. Günde 24 saat/haftada 7 gün açık ve dünyanın her yerinde Ģubesi olan mağaza açma/iĢletme maliyetleri, internet ile küçük ve orta boy iĢletmelerin karĢılayabileceği seviyeye inmiĢ, genel giderlerin düĢük olması satıĢ fiyatlarını da düĢürmüĢtür. Böylece iĢletme-tüketici ticareti hızla büyümektedir. Büyüme, daha çok eğlence, seyahat, habercilik, finans hizmetleri ve e-posta gibi nesnel olmayan hizmetlerde gerçekleĢmektedir (Elibol ve Kesici, 2004: 318).

Tüketiciler satın almak istedikleri mal veya hizmeti, reklamlar, kataloglar, tavsiyeler üzerine alan adına yazarak girdikleri sanal mağazalardan satın almak için

sipariĢ verirler. Bundan önce farklı sanal mağazalarda fiyat ve özellikler konusunda araĢtırma yapılabilir. Bu araĢtırma yapılırken genellikle tanınmıĢ ve güvenilir adreslerdeki fiyat ve özellikler tüketiciler tarafından dikkate alınmaktadır. Çünkü sanal âlemde sahtekârlık ve dolandırıcılık gerçek âleme göre daha kolaydır. Bundan dolayı güvenilir olmayan firmalar kredi kartı vb. bilgileri kopyalamak için yüksek özellik düĢük fiyat yoluyla tüketicilere tuzak kurmuĢ olabilirler. B2C‟nin geliĢmesindeki en büyük engel budur (Sugözü ve Demir, 2011: 92).

ĠĢletme-tüketici arasındaki ticaret iĢletmeler arası ticaret göre daha az geliĢmiĢtir. Bunun baĢlıca nedenleri, PC kullanımını tüketiciler arasında çalıĢma ortamlarına oranla daha az düzeyde olması, internet üzerindeki güvenlik sistemlerine kuĢkulu yaklaĢım ve tüketicilerin e-ticaretle elde edecekleri kazançtan habersiz oluĢlarıdır. E-ticaret, zamandan tasarruf ve ürün seçimi kolaylığı yaratması nedeniyle baĢvurulan bir yoldur. Ancak kiĢilerin bu ticaret Ģekline adapte olabilmeleri için aldatılmayacaklarından emin olmaları gerekmekte olup, güvenilir bir ortam oluĢturulduktan sonra iĢletme-tüketici ticaretinin geliĢmesi beklenebilir (Budak, 2010: 40).

1.4.3. ĠĢletme-Devlet (B2G)

ĠĢletmeler ile devlete bağlı kamu kuruluĢları (business-to-goverment) arasındaki ticari iĢlemler, vergiler, gümrük iĢlemleri, sosyal güvenlik, istatistik ve izinlerin elektronik yoldan izlenmesi ve düzenlenmesi, kamu ihalelerinin elektronik ortamda duyurulması iĢletme devlet arasındaki ticaretin ilk örnekleri oluĢturmaktadır (TaĢlıyan, 2006: 86).

1.4.4. Tüketici-Devlet (C2G)

VatandaĢla devlet arasındaki her türlü vergi, sağlık ve hukuksal etkinliği bu alanda niteleyebiliriz. Henüz yaygın örnekleri olmayan bu kategoride ehliyet, pasaport baĢvuruları, sosyal güvenlik primleriyle vergi ödemeleri gibi uygulamalarla e-devlete geçiĢin sağlanması planlanmaktadır (Budak, 2010: 41).

Devletin; bünyesindeki kurumlar ve özel kesimle, elektronik ağlar aracılığı ile bağlanması durumu “Elektronik Devlet” ya da kısaca “e-devlet” kavramı ile ifade edilmektedir. ABD‟de “On-Line Government” kavramı yasalara girmiĢ durumdadır. Devletin, e-devlete dönüĢmesi sonucunda, iĢlemlerin sıra beklemeye gerek kalmaksızın bilgisayar aracılığı ile yapılması, kamu kesiminin personel sayı ve yapısında dönüĢüm yaĢanması, kırtasiye harcamamalarının azaltılması, iĢlemlerin ĢeffaflaĢması bu yolla yolsuzluğun önüne geçilmesi gibi pek çok olumlu etkinin yaĢanması beklenmektedir (Elibol ve Kesici, 2004: 318).

Açıklanan bu dört elektronik ticaret türünden farklı olarak günümüzde birçok alıcının tercih ettiği tüketiciden tüketiciye (C2C- Consumer to Consumer) Ģeklinde gerçekleĢen bir tane daha elektronik ticaret modeli bulunmaktadır.

Tüketiciden tüketiciye Ģeklinde gerçekleĢen elektronik ticaret türünde, daha çok ikinci el ürünlerin tüketiciler tarafından eklenmesi ve yine tüketiciler tarafımdan bu ürünlerin satın alınması C2C‟nin temel mantığını oluĢturmaktadır. Bunun için bazı giriĢimciler tarafından internet üzerinde sanal mağaza Ģeklinde bir platform oluĢturulmuĢ, bu mağazalara çeĢitli ödeme Ģekilleri eklenmiĢtir. Sanal mağazanın baĢarıyla tanıtımı sonucunda geniĢ kitlelere hitap eden ve büyük miktarlarda ticaretin gerçekleĢtiği C2C elektronik ticaret türü ortaya çıkmıĢtır (Sugözü ve Demir, 2011: 93).