Ticaret

Aydın Đli öteden beri önemli ticaret merkezlerinden biri olmuştur. Aydın’ın bu özelliği, daha çok Đzmir’den yapılan ihracatın bir transit merkezi olmasından kaynaklanmaktadır. Cumhuriyet öncesi dönemde ticaret büyük ölçüde yabancı firmaların acentelerinin ve azınlıkların elindeydi. Aydın-Đzmir demiryolu yabancı sermaye tarafından inşa edilmiş ve bu ulaşım ağı sayesinde Aydın Ovası’nda üretilen tarım ürünleri ve madenler Đzmir Limanı’na, oradan da uluslararası pazarlara aktarılmıştır. Cumhuriyet Dönemi’nde de, ticaretin bu yapısal özelliği değişmemiştir. Her ne kadar üreticiler, özellikle büyük toprak sahiplerinin öncülüğünde kooperatifler biçiminde örgütlenip belli pazarlık gücü kazanmışsalar da, üretim ve ticaret denetlemede yabancı firmaların ve azınlıkların yerini Müslüman-Türk tüccarları almıştır. 1950’den sonra da ihracata yönelik tarımın başat olduğu

Aydın’da, çevre ilçe ve köylerde üretilen ilk toplanma merkezleri ağırlıkla Aydın, Söke ve Nazilli’dir. Buradan Đzmir’e gönderilen ürünler, Đzmir Limanı’ndan dış pazarlara doğru yol almaktadır.

2003-2006 yılları arasında ticaretin Aydın gayri safi hasılası içindeki payı %31,6 dolaylarındadır. Aydın Đli’nde 44.985 kişi olan faal nüfusunun %30’unu oluşturan 13.495 kişi ticaret kesiminde faaliyet göstermektedir (Çizelge 7). Aydın Đli’nde ticari ve sanayi örgütlenmeler Çizelge 15’de gösterilmiştir. Aydın Đli’nde beş adet ticaret odası, bir adet sanayi odası şubesi, üç adet ticaret borsası, 105 adet esnaf ve sanatkârlar odası, bu odaların oluşturduğu esnaf ve sanatkârlar odaları birliği, ikisi faal, altısı kurulma aşamasında sekiz adet organize sanayi bölgesi, 14’ü faal, 8 adedi inşa halinde ve inşaatına başlanacak olan iki adet olmak üzere toplam 24 adet küçük sanayi sitesi, 46 adet tarım satış kooperatifi, 912 adet konut yapı kooperatifi ile 585 adet diğer kooperatif türleri olmak üzere toplam 1543 adet kooperatif vardır.

Çizelge 15. Aydın Đli Ticari ve Sanayi Örgütlenmeler

Sayısı Üye Sayısı

Ticaret Odası 5 10.501

Ticaret Borsası 3 828

Sanayi Odası Şubesi 1 577

Sicilli 57.742

Esnaf Odaları 103

Sicilsiz 48.068

Kooperatif 2094 103.260

Tarım Satış Kooperatifi 46 28.648

Banka Şubesi 111

Faal 2

Organize Sanayi Bölgesi

Đnşaat Halinde 6

Faal 14

Küçük Sanayi Sitesi

Đnşaat Halinde 10

Kaynak: Azazi, Sabahattin. Her Yönü Đle Aydın. Erdem Ofset, 2003, Aydın, 54 s..

Aydın’da şirket sayıları sürekli artış göstererek 5507’e çıkmıştır. Bunların 506’sı anonim, 4019’u limitet şirketidir. Ayrıca, 982 adet şirket tasfiye halindedir. Ticaret odaları Aydın Merkez, Nazilli, Söke, Kuşadası ve Didim’de kuruludur. Bu odalardan Aydın Ticaret Odasına 3084 üye, Nazilli Ticaret Odasına 2343 üye, Söke Ticaret Odasına 1500 üye, Kuşadası Ticaret Odasına 1750 üye, Didim Ticaret Odasına 1104 üye olmak üzere toplam 10.501 üye kayıtlıdır. Aydın Đli’nde 629 adet imalatçı sanayi kuruluşu vardır. Bunların 577’si Ege Bölgesi Sanayi Odası Aydın

Şubesine kayıtlıdır. Geriye kalan 52 işletme Ege Bölgesi Sanayi Odası Aydın Şubesine kayıtlı olmadan faaliyet göstermektedir. Ticaret borsaları Aydın Merkez, Nazilli ve Söke ilçelerinde kuruludur. Borsalarda kayıtlı üye sayılarına bakıldığında Aydın Ticaret Borsasına 640 üye, Nazilli Ticaret Borsasına 107, Söke Ticaret Borsasına 89 üye olmak üzere toplam 836 üyenin kayıtlı olduğu saptanmıştır. Aydın Esnaf ve Sanatkarlar Odalarına kayıtlı esnaf sayısı 105.810 kişidir. Bunlardan 44.616 adedinin esnaf sicil kaydı silinmiş olup faal esnaf sayısı 78.742 kişidir. Mevcut 46 adet Tarım Satış Kooperatifinden 20’si pamuk, 12’si incir, 11’i zeytin ve zeytinyağı, 2 adedi tütün, 1 adedi yağlı tohumlar (Trakya Birlik) satış kooperatifidir.

Çizelge 16. 2005 Yılında Aydın Đli’ndeki Đhracatçı Firma Sayısı

Tutar Aralığı Firma Sayısı

0 – 500 Bin $ 59 500 Bin – 1 Milyon $ 9 1 Milyon – 5 Milyon $ 14 5 Milyon – 10 Milyon $ 3 10 Milyon $ Fazla 4 Toplam 89

Kaynak: Aydın Ticaret Odasından Alınmıştır.

Aydın Đli’nde 2005 yılında, Aydın Ticaret Odasına kayıtlı olarak ihracat yapan firma sayısı 89 adettir. Çizelge 16’da gösterilmiştir. Đhracatçı firmaların ellidokuz tanesi beşyüzbin dolarlık ihracat tutarına sahipken, dört tanesinin ihracat tutarı ise on milyon dolardan fazladır.

Çizelge 17. Aydın Đli’nden Yıllara Göre Yapılan Đhracat Tutarları (1.000 $)

Yıllar Firma Sayısı Tutar Bir Önceki Yıla

Göre Değişim (%) 2001 166 126.935 - 2002 171 156.499 23 2003 230 188.218 20 2004 226 252.878 34 2005 237 307.642 21 2006 226 351.136 14 Kaynak: http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/EAD/IstatistikDb/eko17.xls

Aydın Đli’nden diğer ticaret odalarını kullanarak ihracat yapan firmalar 2001 yılında 166 adet iken, 2006 yılında bu rakam 226’ya yükselmiştir. Aydın Đli’nden 2001 yılında yapılan ihracat tutarı yaklaşık 127 milyon dolardır. 2002 yılına gelindiğinde ise, bu değer %23’lük bir artış göstermiştir. 2004 yılına ise, yaklaşık

253 milyon dolarlık bir ihracat tutarı ile 2003 yılına göre %34’lük bir artış göstermiştir. Đhracatın son yıllarda artış göstermesinde 2004 yılında açılan Gümrük Müdürlüğü etkili olmuştur. Aydın Đli’nden yıllara göre yapılan ihracat tutarları ve bir önceki yıla göre değişimleri Çizelge 17’de gösterilmiştir.

Çizelge 18. Aydın Đli’nden 2005 Yılında Yapılan Đhracatın Sektörel Dağılımı (1.000 $) SEKTÖRLER Tutar Tarım Ürünleri 19.688.903,55 Gıda Sanayi 35.916.622,7 Otomotiv 28.567.096 Tekstil 195.443.605,77 Makine 4.078.532,9 Elektrikli Aletler 47.601.180,50 Diğerleri 28.409.977,52 TOPLAM 351.136.918,90

Kaynak: Aydın Ticaret Odasından alınmıştır.

Türkiye incir üretimi birinci, pamuk ve zeytinde ikinci, tütünde dokuzuncu sırayı alan Aydın’ın ticarete konu olan başlıca ürünleri tarım malları ve tarıma dayalı tüketim malları sanayinin ürettiği zeytinyağı, dokuma, pamuk ipliği, incir mamulleri, sabun ve tarım iş araçlarıdır. 2005 yılı verilerine göre en fazla ihraç edilen ürünler arasında kuru incir 31.704 tonla, siyah yeşil ve ezme zeytin 28.876 tonla, biber konservesi 3.546 tonla, kuru kayısı 2.693 tonla, kapri 1.523 tonla, kuru domates 187 tonla, kestane 941 tonla, kiraz 857 tonla, balkabağı da 498 tonla ilk onda yer alıyor.

Pamuk ipliği, pamuklu dokuma, salamura zeytin, konserve, işlenmiş incir gibi tarımsal ürünler; pulluk, gübre serpme makineleri, pülverizatör gibi değişik türde tarım makineleri; jant, jant sekmanı, piston, transmisyon zinciri, şanzıman dişlileri, honlanmış boru, mil gibi otomotiv yan sanayi ürünleri; derin dondurucu, dondurma makinesi, mikser gibi beyaz eşya ürünleri; kimya sanayinde sabun; yer altı servetleri açısından şişelenmiş içme suyu, feldspat, kuvars, mermer gibi madenler; zeytinyağı makineleri dünyanın birçok ülkesine ihraç edilmektedir.

Đhraç edilen ülkeler arasında Almanya, ABD, Đsrail, Đtalya, Avusturya, Hollanda, Rusya, Kazakistan, Belçika, Suudi Arabistan, Fransa, Đsviçre, Yunanistan, Türk Cumhuriyetleri başta gelmektedir.

Aydın Đli’nden diğer ticaret odalarını kullanarak ithalat yapan firmalar 2001 yılında 102 adet iken, 2006 yılında bu rakam 185’e yükselmiştir. Aydın Đli’nden 2001 yılında yapılan ithalat tutarı yaklaşık 50 milyon dolardır. 2002 yılına gelindiğinde ise, bu değer %8’lik bir artış göstermiştir. 2005 yılına ise, yaklaşık 130 milyon dolarlık bir ithalat tutarı ile 2004 yılına göre %72’lik bir artış göstermiştir. Đthalatın son yıllarda artış göstermesinde 2004 yılında açılan Gümrük Müdürlüğü etkili olmuştur. Aydın Đli’nden yıllara göre yapılan ihracat tutarları ve bir önceki yıla göre değişimleri Çizelge 19’de gösterilmiştir.

Çizelge 19. Aydın Đli’nden Yıllara Göre Yapılan Đthalat Tutarları (1.000 $)

Yıllar Firma Sayısı Tutar Bir Önceki Yıla

Göre Değişim (%) 2001 102 49.011 - 2002 100 52.896 8 2003 112 61.887 17 2004 132 75.323 22 2005 159 130.725 72 2006 185 181.953 40 Kaynak: http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/EAD/IstatistikDb/eko18.xls

Aydın Đl’in yurt dışından ithal ettiği başlıca ürünler ise, sanayi kuruluşlar için makine-teçhizat, sargılık bez, kompoze gübre, tarım ilaçları, çemberlik şerit, çelik yedek aksamı ve çinko levhadır.

Çizelge 20. Aydın Đli’nden 2005 Yılında Yapılan Đthalatın Sektörel Dağılımı (1.000 $) SEKTÖRLER Tutar Tarım Ürünleri 22.734.885 Gıda Sanayi 2.657.146 Otomotiv 45.878.144 Tekstil 10.044.000 Makine 25.845.181 Elektrikli Aletler 1.176.538 Diğerleri 22.389.226 TOPLAM 130.725.120

Kaynak: Aydın Ticaret Odasından Alınmıştır.

Ekonomik potansiyeli oldukça yüksek olan Aydın; coğrafi konumunun sağladığı ulaşım avantajı, hammadde kaynaklarına yakınlığı, organize sanayi bölgeleri, nüfusun genç ve nitelikli oluşu gibi nedenlerle turizm, tarım ve hizmet sektörleri ile ticari bakımından gelişen ve yükselen bir konumdadır.