Tema

Bu bölümde, ö rencilerin anlatmaya ba

edebi metinlerin temas yla ilgili

kar mlarda bulunmas

sa layacak kazan mlar programda u ekilde verilmi tir:

1. Metnin temas

bulur.

2. Temay besleyen dü ünceleri belirler.

3. Teman n sosyal hayatla, dü ünce tarihiyle ve eserin yaz ld

dönemle ili kisini

kurar.

4. Temay yorumlar, güncelle tirir. (MEB, 2005: 47)

Kazan mlar do rultusunda kitapta, Türk halk edebiyat örne i olarak

rk Yalan

Masal ’na, Grimm Masallar ’ndan Bay Korbes masal na yer verilmi tir.

Sakao lu (2007:2) masal ; “Kahramanlar ndan baz lar hayvanlar ve tabiatüstü

varl klar olan, olaylar masal ülkesinde cereyan eden, hayal mahsulü oldu u halde

dinleyicileri inand rabilen bir sözlü anlat m türü” olarak tan mlarken, Boratav (1997:

75) masal n gerçekle ili kisini vurgulayarak masal

u ekilde tan mlam

r: “Nesirle

söylenmi dinlik ve büyülük inan lardan ve törelerden ba ms z, tamam yla hayal

ürünü, gerçekle ilgisiz ve anlatt klar na inand rmak iddias olmayan k sa bir anlat .”.

Tezel (1968: 447) ’in, “Masal, ilk insan topluluklar ndan do mu tur. Önceleri

atalar n kahramanl klar

n küçük toplulukta anlat lmas ile ba lam , kahramanl klar

ve bunlarla ilgili olaylar, a zdan a za geçerek, toplulu un geli mesiyle birlikte

yay lm , aileden klana, klandan kabileye, kabileden de daha büyük birliklere ve

sonunda uluslar dedi imiz geni insan toplulu una geçmi ona mal olmu tur.”

ifadelerinden hareketle masallar n sözlü kültür ortam nda olu an ürünler oldu unu ve

zamanla de

erek, geli erek geni kitlelere ula

söyleyebiliriz.

Sözlü kültür ortam nda olu an her ürün gibi masallar da ait olduklar toplumun kültürel

özelliklerini yans rlar. Geleneksel ifadelerle toplumun sosyal hayat na dair izler

ta rlar. Masallar ayn zamanda toplumun mant

ve zekâs

yans tan ürünlerdir.

Ola anüstülüklerin bolca yer ald

, masal dünyas nda cereyan eden olaylar n

anlat ld

masallar n temas genellikle iyi ile kötünün aras ndaki çeki melerdir.

Masallar dinleyicilerini inand rma iddias ta mazlar. Bu nedenle masallarda imkâns z

hiçbir ey yoktur.

Günay (1992: 236), masal n temas ve teman n masalda i leni kal

hususunda

görü lerini u ekilde belirtmi tir: “Bütün masallarda iyilik ve kötülü ün, güzellik ile

çirkinli in, zenginlik ile yoksullu un, bir ba ka dey le olumlu ile olumsuzun mücadelesi

anlat r. çok az stisna d

nda, masallar, mutlu sonla iyilerin, güzellerin ak ll lar n

kazanmas ile biter. Masallarda talihsizlik ve aksilikler gerçek hayattan farkl olarak bir

kerede veya birbirine ba

olarak arka arkaya ortaya ç kar. Bunlar çözümlendikten

sonra yeni s

nt lar söz konusu olmaz, iktidar , ba ar

ve mutlulu u sembolize eden

taç ve evlilik bir daha zarar görmez.”.

KIRK YALAN MASALI

Vakti zaman nda bir padi ah n üç o lu varm . Bu padi ah sa nda çocuklar na vasiyet ederek, bunlar n büyü üne, “Sar tüylü mavi gözlü adamla konu ma.” deyip bir sand k alt nla bir de at verir.

Ortancas na, “Köse ile görü me.” diyerek bir yular verir. Küçü üne de “Cüce adamla muhabbet etme.” diyerek bir çift üzengi verir.

Aradan bir zaman geçtikten sonra da eceli gelip ölür. ehzadeler kendi ba lar na kal rlar.

Günün birinde sar tüylü, mavi gözlü bir adam saraya gelip büyük ehzadeye, “Ah ehzadem! Sen beni ne çabuk unuttun? Baban sa iken her vakit bana para verirdi, ben de onun sayesinde geçinirdim. Baban öldü, sen kald n. Benim böyle paras z pulsuz gezmem senin an na yak r m ?” der.

ehzade de bakar ki soytar n biri, babas n vasiyetini unutup bunu yedirir, içirir, saray na yerle tirir.

Ertesi gün olunca, bu sefer de ortanca ehzadeye bir köse gelir, “Aman ehzadem! Aç kald m, oca na dü tüm.” diyerek, babas n vasiyetini hiçe sayan ehzadeyi kand r, o da saraya yerle ir. Üçüncü gün küçük

ehzade çar da gezinirken bir cüceye rast gelir. Cüce ehzadeyi görünce “Aman ehzadem, bana merhamet et, zira aç kald m. Hiçbir i yapmaya gücüm yetmez.” diye yalvarmaya ba lar.

Cücenin hâli ehzadeye pek dokunur, ona saraya gitmesini söyler. Cüce de saraya var p, sar tüylü mavi gözlü adamla kösenin yan na yerle ir. Üçü birlikte yerler, birlikte içerler, birbirleriyle arkada olurlar,

ehzadelere her gün türlü türlü soytar klar yaparak onlar e lendirirler. ehzadeler bu üç adam n yapt soytar klardan öyle ho lan rlar ki bunlar yere gö e koymaz, gece gündüz yedirip içirir, kendileri de hiçbir i e bakmaz olurlar.

Haz ra da dayanmayaca için bu üç adam böyle har vurup harman savurarak k sa zamanda büyük ehzadenin bir sand k alt tüketirler.

ehzade paras z kal nca ne yaps n? ster istemez at pazara ç kar p satmaya kalkar. Tam pazara giderken sar tüylü adam yan na gelip, “ ehzadem, nereye gidiyorsunuz?” diye sorar.

ehzade de “Nereye gidece im? Bir sand k alt yedik bitirdik, kald k paras z. Elimize birkaç alt n geçirebilmek için at satmaya gidiyorum.” diye cevap verir.

Sar tüylü adam “ ehzadem, bu at sat p da ne yapacaks n? Onu sataca na bana k rk tane yalan söylersin ben de sana yirmi bin kuru veririm.” der.

ehzadenin “Ben yalan söylemeyi beceremem, bana böyle bir ey retmediler." demesi üzerine sar tüylü adam at kapt gibi kaçar gider, ehzade de onun arkas ndan bakakal r. Ne yaps n? Oradan tekrar dönüp saraya gelir. Gelir ama, sarayda ne yiyecek var, ne içecek. Bu sefer ortanca

ehzade babas n verdi i yular s rt na vurup pazar n yolunu tutar. Yolda giderken önüne köse ç kar. O da sar tüylünün dedi i gibi

“Söyle bana k rk yalan, sana yirmi bin kuru vereyim.” der.

ehzade ona yalan bilmedi ini söyler, köse de ehzadenin elinden yular kapt gibi kaçar gider. ehzadenin a aç k kal r, o da a abeyi gibi bo elle döner saraya.

Bu defa i küçük ehzadeye kal r. O da babas n verdi i üzengiyi al p pazara gider. Yolda cüceye rast gelir. Cüce bunu görünce “Aman

ehzadem, nereye gidiyorsun?” diye sorar.

ehzade olup bitenleri cüceye anlat nca cüce “ ehzadem, söyle bana rk yalan, sana hem yirmi bin kuru vereyim hem at hem yular , hem de üzengiyi” der.

ehzade “Can m, ne bileyim ben yalan nas l söylenir? Bak, benim ba mdan neler geçti ini sana hikâye edeyim. Dün saraydan ç kt m, yolda giderken bir adam ç kt kar ma dedi ki: ‘ ehzadem, müjde isterim, anan dünyaya geldi!’ Ben de dü ündüm ta nd m, hiç böyle ey olur mu diye inanmad m ama belki sahidir diyerek hemen elimi koltu uma götürdüm, bir cevahir ç kt , o adama verdim gitti. Biraz daha yürüdüm, yine bir adam ç kt kar ma ‘Oo ehzadem, müjde isterim’ dedi, ben de, ‘Ne var?’ diye sorunca ‘Baban do du!’ diye haber verdi. Yine dü ündüm, inanmad m ama sahidir diyerek tekrar elimi öbür koltu uma soktum, bir cevahir ç kt , onu da bu adama verdim gitti.”

“Az gittim uz gittim, dere tepe düz gittim, sonunda bir pazara vard m, bakt m ki bir bozac bir çuval dar alm , bana dedi ki: ‘Al bu dar çuval da götür dükkâna.’ Bakt m çuval a r, götüremeyece im, param da yok bir araba tutay m, yine sald m elimi koltu uma, bir horoz ç kt . Bozac n dar horozun s rt na yükledim. Horozla beraber geldik bozac n dükkân na. Bakt m ki çuvaldan horozun s rt yara olmu . Biraz

eftali yapra ile kireç kar rd m, horozun s rt na sürdüm. O gece ben de dükkânda yatt m.”

“Sabahleyin kalkt m, bir de bakt m ki horozun s rt nda bostan yeti mi . Ç kard m b ça , kestim bir karpuz. Derken, b ça m karpuzun içine dü tü. Ben de b ça aramak için girdim karpuzun içine, bakt m ki üç tane kazan duruyor. Birinin kenar k k, birinin ortas delik, birinin dibi yok. Kestim horozu, kenar k k kazanda ha lad m, ortas delik kazanda pi irdim, dibi yok kazanda da yedim.” deyince, cüce bundan daha bask n bir yalanc olamayaca kabul edip hem at , hem yular , hem üzengiyi, hem de yirmi bin kuru u ehzadeye verir.

En Güzel Türk Masallar hzl.: Gani YENER

Haz rl k çal malar nda konuya yönelik bir soru bulunmaktad r ve bu soru ile

rencilerin anlatmaya ba

bir edebî metnin konu bütünlü ünün bozulmas yla ortaya

kacak durumu fark etmeleri sa lanacakt r. Haz rl k bölümündeki çal ma u

ekildedir:

1. Dostlukla ilgili bir hikâye okuyunuz. Okudu unuz bu hikâyeden bir bölümü ç kar z. Ç kard z bölümün yerine ki i, zaman ve mekân de tirmeden do a sevgisi ile ilgili bir bölüm yaz z. Hikâyenin, ekledi iniz bu yeni bölümle tekrar okuyunuz. Hikâyenin yeni ekliyle ilgili dü üncelerinizi defterinize yaz z.

nceleme bölümünde

rk Yalan Masal ’na yönelik bir etkinlik çal mas na ve

Etkinlik: S f iki gruba ayr r. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup K rk Yalan Masal ’n ikinci grup Bay Korbes adl metni seçer. Gruplar olaylar ölçüt alarak metinleri parçalara ay rlar. Bu parçalara metin içinde anlam kazand ran ve parçalar n di er parçalarla birlikte anlaml bir bütün olmas sa layan unsurun ne oldu unu belirlerler. Ula lan sonuçlar grup sözcüleri taraf ndan sözlü olarak ifade edilir.

Etkinlik çal mas ile ö rencilerin, temay olu turan unsurlar n ve temay

besleyen dü üncelerin oldu unu fark etmeleri sa lanacakt r. Ö rencilerin, temay ve

temay besleyen dü ünceleri belirlemelerini isteyen etkinlik çal mas birinci ve ikinci

kazan ma yöneliktir. Birinci ve ikinci metin alt soru, etkinlik çal mas ile ba lant

r.

Sorular öyledir:

1. Yukar da yap lan i lemin anlatmaya ba edebi metinlerin tamam için mümkün olup olmad tart z. Ula z sonuçlar sözlü olarak ifade ediniz.

2. K rk Yalan Masal ’ndaki olaylar israf ile tutumluluk, sadakat ile ihanet gibi iyi ve kötü kavramlar etraf nda toplamaktad r. Anlatmaya ba edebi metinlerde buna “temel çat ma” ad verilir. Temel çat man n öz bir ekilde ifade edilmesi de “tema”y olu turur. Buna göre siz de Bay Korbes masal ndaki temel çat may ve temay bulup defterinize yaz z.

Yukar daki sorular, etkinlik çal mas

daha aç k hale getirmenin yan nda

programda birinci kazan

n etkinlikler ve aç klamalar bölümünde ifade edilen

hususlar n kitaba yans mas durumundad r. Programda birinci kazan

n etkinlikler

bölümünde, sorular üzerinde yap lmas gereken çal malar u ekilde ifade edilmi tir:

“

renci, parçalar aras ndaki ili kiyi ara

r. Parçalar çevresinde toplayan ve onlara

metin içindeki anlamlar

kazand ran temel çat may bulur. Ayn i lemin anlatmaya

ba

edebi metinlerin hepsinde gerçekle tirilip gerçekle tirilemeyece ini

arkada lar yla tart

r.”. Aç klamalar bölümünde ise “Olay örgüsünü meydana getiren

parçalar aras ndaki çat madan hareketle metnin temas

bulur. Teman n metindeki

temel çat man n en k sa ifadesi oldu u sezdirilir.” ifadesi bulunmaktad r. Programdaki

etkinlik önerisi ve aç klama k

mlar ndaki ifadelerden hareketle, etkinlik çal mas

n,

birinci ve ikinci metin alt sorunun birinci kazan ma yönelik oldu u söylenebilir.

3. “Haz ra da dayanmayaca için bu üç adam böyle har vurup harman savurarak k sa zamanda büyük ehzadenin bir sand k alt tüketirler.” ve “ Anla lan pek kötü biriymi , Bay Korbes.” Cümlelerinde ifade edilen dü ünceleri metnin temas yla ili kilendiriniz. Siz de yukar daki metinlerde tema etraf nda toplanan cümlelerden örnekler bulunuz.

Üçüncü metin alt soruda ö rencilerden, masal metnindeki cümlelerden

hareketle temay besleyen ve temay ifade eden örnek cümleleri tespit etmeleri

istenmi tir. Soruda, masaldan al nan ve metnin temas

besleyen cümlelere yer

verilerek ö rencilerin masaldan seçilen cümlelerde ifade edilen dü ünceleri, metnin

temas yla ili kilendirmeleri istenmi tir. Buradaki amaç, bir metnin temas

n tek bir

cümleyle belirlenemeyece ini ö rencilere sezdirmektir. Metnin temas

besleyen

dü üncelerin oldu unu vurgulayan soru, ikinci kazan ma yöneliktir.

4. Metinlerin temalar n sosyal hayat ve dü ünce tarihiyle ili kisini yans tan ifadeleri bulunuz. Buradan hareketle metinlerin temalar ile yaz ld klar dönem aras ndaki ili ki üzerine neler söylenebilir? Tart z. Ula z sonuçlar defterinize yaz z.

Dördüncü metin alt soru, ö rencileri masal metninden hareketle metinlerin

yaz ld

dönemle, dü ünce tarihiyle, sosyal hayatla ili kisini belirlemeye yöneltecektir.

Soru bu ba lamda üçüncü kazan mla uygunluk göstermektedir. Soruda ve kazan mda

yer alan “dü ünce tarihi” ifadesi ile ne kastedildi i kitapta ve kazan

n aç klamalar

bölümünde belirtilmemi tir. Bu durum, ö rencilerin soruyu cevaplamas

zorla

racakt r.

Masallar, anlatmaya ba

edebi metinlerdir ve anlatma gelene ine ba

olarak

nesilden nesile aktar lm lard r. Masallar n bu özelli i hangi döneme ait olduklar

belirleme imkân

ortadan kald rmaktad r. Masal n yaz ya geçirildi i dönem, onun

ortaya ç kt

dönem olarak kabul edilemez. Bu nedenle sorunun, masal n yaz ld

dönemle temas aras ndaki ili ki üzerine ö rencileri dü ünmeye sevk edecek olmas

masal n bu yap

na z t bir durumdur.

5. Yukar daki metinlerin temalar güncel olaylar ve kendi hayat zla ili kilendirerek yorumlay z.

Be inci metin alt soruda ö rencilerden,

rk Yalan Masal ve Bay Korbes adl

masallar n temalar

yorumlamalar ve kendi günlük ya amlar ndaki olaylar göz

önünde bulundurarak bu temalar güncelle tirmeleri istenmi tir. Soru dördüncü

kazan

amaçlamaktad r.

“Anlama ve Yorumlama” bölümünde ö rencilere, inceleme bölümünde

yapt klar çal malara destek olacak nitelikte iki çal ma verilmi tir. Bunlar u

1. Kendi belirledi iniz bir tema etraf nda bir metin olu turunuz. Ayn temay içeren resimler ve karikatürler yaparak bunlar s f panosuna as z. 2. Bir metnin temas n metindeki olaylardan ba ms z olarak ele al p

al namayaca tart z. Ula lan sonuçlar maddeler halinde tahtaya yaz z.

Yukar daki çal malar, konuyla ilgili olarak programda verilen dört kazan

da

(1., 2., 3., 4.) ilgilendirmektedir. Bu çal malar ö rencilerin, tema ve tema ile ilgili

olarak ö rendikleri bilgileri kullanmalar na imkân sa layacak çal malard r.

3.1.2.2. Anlatmaya Ba

Edebî Metin Örneklerini nceleme (Masal ve

Belgede Ortaöğretim Türk edebiyatı ders kitaplarında yer alan halk edebiyatı metinlerinin Türk edebiyatı öğretim programındaki kazanımlar açısından değerlendirilmesi (sayfa 47-53)