I. BÖLÜM
3.1. Dokuzuncu S f Türk Edebiyat Ders Kitab nda Yer Alan Halk Edebiyat
3.1.1. Co ku ve Heyecan Dile Getiren Metinler ( iir)
3.1.1.1. iir nceleme Yöntemi
3.1.1.1.2. iirde Ahenk (Ses ve Ritim)
Bu konu ba
alt nda Türk halk iiri örne i olarak koçaklama türünde bir iire
yer verilmi ve Köro lu’na ait Koçaklama metni kullan lm
r. Â k edebiyat
n
güzelleme, koçaklama, ta lama, varsa , semai gibi naz m türleri de ko ma eklinde
söylenmi tir. Bu aç dan ko ma, zengin bir naz m eklidir. Koçaklama, ahenk ögelerinin
belirgin olmas bak
ndan konuya uyumlu bir naz m türüdür. Ayn zamanda
koçaklama türünün en iyi icrac lar ndan olan Köro lu’na ait iir örne ine yer verilmesi
de isabetli bir seçimdir.
KOÇAKLAMA
Mert dayan r namert kaçar Meydan gümbür gümbürlenir
ahlar ah divan açar Divan gümbür gümbürlenir
Yi it kendini ö ende Oklar menzili dö ende
per kalkana de ende Kalkan gümbür gümbürlenir
Hak saklas n belas ndan Köro lu'nun naras ndan
Her yan gümbür gümbürlenir. (Köro lu)
Koçaklama türündeki iir metnine ve programda iirin yer ald
bölüme yönelik
kazan mlar a
da verilmi tir:
1.
iirde ahengin hangi ögelerle sa land
belirler.
2.
iirdeki ses ak
fark eder.
3.
iirde ritmin önemini ve ritmin nas l sa land
aç klar.
4. Söyleyi tarz , kafiye, redif, iç kafiye ve aliterasyon, asonans gibi ses
benzerliklerinin iirdeki i levini aç klar.
5. Her dönemin kendine özgü bir ses ve ritim anlay
oldu unu belirler.
6. Çe itli dönemlere ait iirleri ses ve ritim özellikleri bak
ndan kar la
r.
(MEB, 2005: 35-36)
Bölümde haz rl k çal malar yla iirdeki ses ak
ve iirde ahengi sa layan
ögeler konusunda ö rencilere farkl örnekler verilerek onlarda ön bilgi olu turma
amaçlanm
r. Bu do rultuda haz rl k bölümünde dört soruya yer verilmi tir.
1. Tören yürüyü lerinin seyircilere ho gelmesinin sebebi ne olabilir? Tart z. Ula z sonuçlar defterinize yaz z.
2. daki iirlerden Koçaklama’y düz yaz gibi, u an okudu unuz soruyu da iir gibi okuyunuz. Bu iki okumay kar la z. Sonuçlar tahtaya yaz z.
3. Birço umuzun ezberinde uzun ya da k sa birkaç iir ya da iir parças bulunmaktad r. Buna kar k düz yaz için ayn eyi söylemek zordur. Sizce iirin kolay ezberlenebilir ve ak lda tutulabilir olmas n sebebi nedir? Tart z. Ula z sonuçlar defterinize yaz z.
4. Bir robotun konu mas yla bir insan n konu mas kar la z. Ses ak ndaki farkl k neden kaynaklanmaktad r? Tart z. Ula z sonuçlar defterinize yaz z.
Yukar daki çal malar ö rencilerin, iirde ahengi sa layan ögeleri fark etmesini
ve bu ögeleri belirlemesini sa layacakt r. Ahengi sa layan en önemli ögelerden biri de
ses ak
r. Ö rencilerin ahengi sa layan unsurlar ve ses ak
n ahenge olan katk
kavrayabilece i yukar daki çal malar birinci ve ikinci kazan mla uyum içerisindedir.
Programda birinci kazan ma ait aç klama k sm ndaki; “Ahengin ses ak
, söyleyi , ritm,
ölçü ve her türlü ses benzerli iyle sa land
vurgulan r.” ifadesiyle çal malarda
vurgulanmas gereken husus aç k hale getirilmi tir. Sorularda iir ve nesrin ahenk
ögeleri bak
ndan farkl
ö rencilere hissettirmek amac yla de
ik örneklerden
yararlan lmas , konunun ö renciler taraf ndan daha çabuk alg lanmas
sa layacakt r.
Tören yürüyü ünün belli bir ahenge sahip olmas ve bu nedenle insanlara co ku vermesi
iirdeki ahenk ögelerinin verdi i co kuya benzetilmi tir. Bir robotun konu mas ndaki
ahenk ögelerinin yoksunlu u ve insan konu mas ndaki ses ak
yine iir ve düz yaz
aras ndaki ahenk fark na benzetilmi tir. Bu bak mdan sorular konu hakk nda
rencilerde ön bilgi olu turacak niteliktedir.
Kitapta koçaklama iirine yönelik üç metin alt soru bulunmaktad r.
1. “Mert dayan r namert kaçar Meydan gümbür gümbürlenir
ahlar ah divan açar. Divan gümbür gümbürlenir”
a.Yukar daki dörtlükte tekrar eden ünlüleri belirleyiniz. Bu ünlülerin ahenge olan katk ifade ediniz.
b.Yukar daki dörtlü ün dize sonlar nda ahengi sa layan sesleri tespit ediniz. Benzer bir durumun di er iki iir için de geçerli olup olmad iirlerden örneklerle gösteriniz.
2. Yukar daki iirlerde söyleyi tarz ile konu aras nda bir ili ki var m r? Tart z. Ula z sonuçlar defterinize yaz z.
iirlerdeki söyleyi tarz , asonans ve kafiye gibi ses benzerliklerin incelendi i
birinci ve ikinci metin alt soru, ses benzerliklerinin iirdeki i levini ö rencilere
kavratmaya yönelik bir çal malard r. Koçaklama metninin bir dörtlü ü üzerinden,
tekrar eden ünlülerin (asonans) ve dize sonlar nda ahengi sa layan seslerin tespit
edilmesini isteyen birinci metin alt soru, ö rencilerin ahengi sa layan unsurlar n
iirdeki i levini anlamalar bak
ndan önemli bir uygulamad r. Soru dördüncü
kazan ma uygundur.
kinci metin alt soru, iirlerdeki söyleyi tarz
n iirin temas na göre de
iklik
gösterdi ini ve bu de
iklikle birlikte her iirin temas na göre farkl ahenk özelliklerine
sahip oldu unu ö rencilere sezdirecektir.
3. Yukar daki iirlerde bulunan ses ve ritim farkl klar n sebeplerini tart z. Ula z sonucu defterinize yaz z.
Üçüncü metin alt soru arac
yla ö rencilerin, her dönemin kendine has ses ve
ritim anlay
oldu unu sezmeleri sa lanacakt r. Ö rencilere, iirlerde bulunun ses ve
ritim farkl klar
n sebeplerini tart ma imkân verecek olan üçüncü metin alt soru,
rencilerin be inci kazan ma ula malar
sa layacakt r. 16. yüzy la ait Koçaklama,
17. yüzy la ait “Gazel” ve Cumhuriyet Dönemi’ne ait “Bütün Saadetler Mümkündür”
adl farkl dönemlerde yaz lm
iirlerin inceleme metni olarak seçilmesi, ö rencilere üç
ayr döneme ait iir örnekleri üzerinde inceleme yapma imkân
verecektir.
Kitapta, metinlere yönelik olarak üç etkinlik çal mas bulunmaktad r.
1. Etkinlik: S f iki gruba ayr r. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup Koçaklama’y , ikinci grup Gazel’i nesre (düz yaz ya) çevirir. Gruplar, iirler ile iirlerin nesre çevrilmi ekillerini kar la rlar. Sonuçlar grup sözcüleri taraf ndan s fa aç klan r.
rencilerin, ayn cümlenin
düz yaz ve iir eklinde yaz lmas
n ve
okunmas
n iirdeki ahenk unsurunu ne ölçüde etkiledi ini fark etmelerini sa layacak
birinci etkinlik çal mas , birinci kazan ma uygundur. Bu etkinlik programda yer alan
birinci kazan
n kar
ndaki u aç klamayla desteklenecektir; “Ahengin, ses ak
,
söyleyi , ritim, ölçü ve her türlü ses benzerli iyle sa land
vurgulan r.”.
Bir iir metnine ahenk katan ögeler, iirin düz yaz gibi okunmas halinde ahenk
unsuru olu turmazlar. Birinci etkinlikle, iir metni ve nesir halinde yaz lm metinlerin
okunu lar
n farkl oldu unu ve bu farkl
n ahengi etkiledi ini ö renciye fark
ettirmek hedeflenmi tir.
4. Etkinlik: S f üç gruba ayr r. Grup sözcüleri seçilir. Her grup yukar daki iirlerden birini seçer ve iirleri ritim özellikleri bak ndan inceler. ncelenen iirlerin ritim özellikleri grup sözcüleri taraf ndan tahtaya yaz r. Gruplar ritim özelliklerin kar la rarak iirler aras ndaki ritim farkl klar n sebeplerini tart rlar. Ula lan sonuçlar deftere yaz r.
Dördüncü etkinlik çal mas , ö renci gruplar
n iirlerin ses ve ritim
özelliklerini belirlemesini ve farkl döneme ait iirlerin ritim özelliklerini
kar la
rmas
sa layacakt r. Ö renciler, iirlerin ritim özelliklerini belirlerken iirde
ritmin önemini kavrayacaklard r. Etkinlik çal mas , bu yönüyle üçüncü kazan mla
uyum içerisindedir. Etkinli in, ö rencilerin belirledikleri ritim özelliklerinden hareketle
farkl dönemlere ait iirleri kar la
racaklar k sm ise alt nc kazan ma uygundur.
5. Etkinlik: S f iki gruba ayr r. Grup sözcüleri seçilir. Gruplar, Koçaklama ve Bütün Saadetler Mümkündür adl iirlerin hecelerin sayarlar. Ula lan sonuçlar grup sözcüleri taraf ndan sözlü olarak ifade edilir.