I. BÖLÜM
3.2. Onuncu S f Türk Edebiyat Ders Kitab nda Yer Alan Halk Edebiyat
3.2.1. Tarih çinde Türk Edebiyat
Ünite, “Edebiyat-tarih ili kisi” ve “ Tarih içinde Türk edebiyat ” bölümlerinden
olu maktad r. ki bölümden olu an ünitede halk edebiyat metinlerine, “Türk
edebiyat
n dönemlere ayr lmas ndaki ölçütler” adl bölümde yer verilmi tir.
3.2.1.1. Türk Edebiyat
n Dönemlere Ayr lmas ndaki Ölçütler
Türk edebiyat
dönemlere ay rken hangi ölçütlerin dikkate al nd
ve
edebiyat n niçin dönemlere ayr larak ele al nd
ö rencilere kavratmay amaçlayan
bu bölümde, farkl dönemlere ait metinlere yer verilmi tir. Seçilen metinler; slamiyet
öncesi Türk edebiyat na ait destan, slami devir Türk edebiyat na ait mesnevi, bat
etkisindeki Türk edebiyat na ait roman, Nâbî’ye ait gazel ve Karacao lan’a ait ko ma
türündeki metinlerdir. slamiyet öncesi Türk edebiyat
temsil eden destan metni
Uygurlara ait Göç Destan ’d r. Destan zenginli ine sahip olan slamiyet öncesi Türk
edebiyat na örnek olarak destan türünde bir metne yer verilmesi dönemin özelliklerini
yans tabilmek aç
ndan önemlidir.
GÖÇ DESTANI
Barçuk - Art Tigin, bir “Iduk- Kut” tur. Turfan'daki Uygur Devleti’nin ka anlar na “Iduk- Kut” derlerdi. Onlar n atalar da eski Uygurlar n yerlerinde otururlard . (Uygurlar n bu eski yurtlar nda) Kara- Korum adl bir da vard . Bu da dan iki nehir ç kard . Bu nehirlerden birine Selenge ve di erine de Tola ad verilirdi. Bir gece, bu iki nehir aras ndaki bir aç üzerine kutsal bir k inmi ti. Halk bu görünce (hemen toplanm ) bu a ac beklemeye ba lam lard . (Bu k indikten sonra) A açta bir
kinlik peyda olmu ve a ac n gövdesi, t pk gebe bir kad n karn gibi mi ti. Gökten n inmesi durmam ve her ak am devaml olarak (a ac n üzerine) inmeye ba lam . Dokuz ay ve on gün geçtikten sonra a açtaki bu kinlik çatlad ve (a açtan) t pk dünyadaki insanlar gibi be çocuk do du. Bu çocuklardan en küçü ünün ad Bögü - Han idi. Kendisinin çok yüksek bir ki ili i vard . Memleketini çok iyi idare edebiliyor ve ayr ca ziraat i leri ile de me gul oluyordu. Bu suretle kendisi Uygurlar n ka an oldu. Kendinden sonra gelen 30’dan fazla soyu da Uygurlar n ba nda kald lar.
Yü-Lun Tigin tahta ç kt ktan sonra Çin'deki Tang Sülalesi (MS 618- 905) ile birçok sava lar yapt . Kendi halk sulha ve rahata kavu turmak istiyordu. Bunun için de Çin saray ndan bir k z alarak aralar nda akrabal k kurdu.
...
Bahaeddin ÖGEL Türk Mitolojisi Ko ma
Ala gözlüm ben bu ilden gidersem, Zülfü peri an m kal melil melil. Kerem et akl ndan ç karma beni,
la göz ya sil melil melil. ...
Elvan çiçeklerden sokma ba na, Kudret kalemini çekme ka na, Beni unutursan doyma ya na, Gez benim a mla yar melil melil.
Karac’o lan der ki ölup ölünce, Ben de güzel sevdim kendi halimce, Var p gurbet ile vas l olunca,
Dostlardan haberim al melil melil. (Karacao lan)
Bölümde edebiyat n dönemlere ayr lmas nda göz önünde bulundurulan hususlara
yer verilmi ve ö rencilerin edebiyat n dönemlere ayr lmas ndaki ölçütleri kavramalar
amaçlanm
r. Bu do rultuda, programda bölümle alakal olarak u kazan mlar
bulunmaktad r:
1. Farkl uygarl klar n ve tarihî dönemlerin Türk edebiyat üzerindeki etkilerini
kar la
r.
2. Toplumsal ve kültürel olaylarla edebî eserler aras ndaki ili kiyi aç klar.
3. Ya ama tarz ile edebiyat ve sanat aras ndaki ili kiyi aç klar.
4. Destan dönemi, dinî dönem ve modern dönemin farkl klar
sezer.
5. Her tarihî dönemi belirleyen hâkim zihniyetin özelliklerini belirler.
6. Edebî dönemlerin zihniyetle ili kisini kavrar
7. Türk edebiyat
n dönemlere ayr lmas
n sebeplerini aç klar.
8. Türk edebiyat
n dönemlerini ema hâlinde gösterir. (MEB, 2005: 63)
Kazan mlara yönelik çal malardan önce haz rl k sm nda ö rencilerin konuya
farkl aç lardan bakmalar
sa layacak sorulara yer verilmi tir.
Tarih Öncesi lk Ça Orta Ça Yeni Ça Yak n Ça
Ça lar
Yaz n Kavimler stanbul’un Frans z
cad Göçü Fethi htilali
TAR H
1. a. Tarih bir bütün oldu u hâlde niçin yukar da belirtildi i ekilde dönemlere ayr lm r? Bu dönemleri birbirinden ay ran olaylar n niteliklerini söyleyiniz.
b. Türk edebiyat da dönemlere ayr labilir mi? Tart z. Ula z sonuçlar tahtaya yaz z.
Sorunun (a) k sm nda tarihin dönemlere ayr lmas ndaki nedenler ve bu ayr mda
göz önünde bulundurulan ölçütler ö rencilere sorulmu ve edebiyat n dönemlere
ayr lmas konusunda ö rencide fikir olu turma amaçlanm
r.
Sorunun (b) k sm nda ise tarihin dönemlere ayr lmas örne inden yola ç
larak
edebiyat n da dönemlere ayr labilece i, ö rencilere hissettirilmi tir. Kitapta halk
edebiyat edebiyat n bir dönemi olarak ele al naca ndan, edebiyat n dönemlere ayr lma
nedenlerinin ö rencilere hissettirilmesi önemlidir. Bu ba lamda haz rl k çal mas ,
yedinci kazan ma uygundur. Programda kazan ma ait aç klamada ise “Tarih içinde üç
farkl medeniyette ya and
vurgulan r.” ifadesiyle çal mada vurgulanacak k
m
belirtilmi tir.
Bölümde Göç Destan adl metne yönelik olarak bir metin alt soru ve bir
etkinlik çal mas bulunmaktad r. Kitapta yer alan, “Edebiyat- Tarih li kisi” adl
bölümün sonundaki okul d
etkinlik, metne yönelik etkinlik çal mas
n temelini
olu turmaktad r.
Birinci metin alt soru ile ö rencilerden üç farkl döneme ait olan destan,
mesnevi ve roman metinlerini yap olarak incelemeleri ve bu incelemeden hareketle
edebî türlerin, Türk edebiyat
n hangi dönemlerine ait oldu u konusunda tart ma
yapmalar istenmi tir.
1. a. Okudu unuz metin parçalar n (destan, mesnevi, roman) yap , dil ve anlat m, zihniyet, gerçeklik bak ndan farkl klar a daki tablo do rultusunda tahtaya yaz z.
Destan (Göç Destan ) Mesnevi (K ssa-i Yûsuf) Roman (Araba Sevdas )
Yap
Dil ve Anlat m Zihniyet Gerçeklik
b. Belirledi iniz sonuçlardan yola ç karak bu edebî türlerin (destan, mesnevi, roman) Türk edebiyat n hangi dönemlerine ait olabilece ini tart z. Sonuçlar defterinize yaz z.
rencilerin, Türk edebiyat
n farkl dönemlerine ait metinler üzerinde
inceleme yaparak, farkl dönemlerdeki eserlerin yap , dil ve anlat m, zihniyet gibi
hususlarda farkl k gösterdi ini sezmeleri sorunun (a) k sm sa lanacakt r. Soruda
verilen ilk inceleme (a) dördüncü kazan ma yöneliktir.
Programda dördüncü kazan
n aç klama bölümünde yer alan “Destan
döneminde kavmî özelliklerin, dinî dönemde din etraf nda olu an medeniyetin, modern
dönemde akl n ve bireyin dünya ile ili kisinin önemi vurgulan r.” ifadeleriyle
toplumlar n ya ad klar dönemdeki özellikler etraf nda edebiyatlar
ekillendirdikleri
vurgulanm
r.
Sorunun (b) k sm nda, ilk k
mda (a) belirlenen özelliklerden hareketle
rencilerin, edebî dönemleri olu turan hâkim zihniyet üzerine tart malar istenmi tir.
Sorunun ikinci k sm (b) ö rencilere, her dönemin kendine ait zihniyet özelli i
oldu unu hissettirece i için be inci kazan mla uygunluk içerisindedir.
Birinci etkinlik çal mas
n temelini olu turan okul d
ekinlik çal mas
daki gibidir.
Gruplara ayr lan ö renciler, a daki konular ara r, ara rma sonuçlar ile ilgili sunum haz rlar.
1. Grup: slamiyet Öncesi Türk Edebiyat ve bu dönemdeki farkl uygarl klar n Türk edebiyat üzerindeki etkileri,
2. Grup: slami Devir Türk Edebiyat üzerindeki farkl uygarl klar n ve tarihî dönemlerin etkileri,
3. Grup: Bat Etkisinde Türk Edebiyat olu turan tarihî olaylar ve farkl uygarl klar n bu dönem edebiyat üzerindeki etkileri.
Etkinlik çal mas
n (a) k sm , farkl uygarl klar n ve tarihî dönemlerin Türk
edebiyat üzerindeki etkilerini, toplumsal ve kültürel olaylarla edebî eserler aras ndaki
ili kiyi ve ya ama tarz ile edebiyat ve sanat aras ndaki ili kiyi fark etmelerin
sa layacak niteliktedir. Programda bu amaçlar do rultusunda birinci, ikinci ve üçüncü
kazan m bulunmaktad r.
1. Etkinlik:
a. Ara rma sonuçlar s fta sununuz.
b. Ara rma sonuçlar na göre “Türk Edebiyat n Dönemleri” adl bir ema haz rlay z. Haz rlad z emay s f panosuna as z.