I. BÖLÜM
3.1. Dokuzuncu S f Türk Edebiyat Ders Kitab nda Yer Alan Halk Edebiyat
3.1.2. Olay Çevresinde Olu an Edebî Metinler
3.1.2.3. Göstermeye Ba Edebi Metinler (Karagöz ve Seyirlik Oyunlardan
3.1.2.3.1. Göstermeye Ba Edebî Metinleri Tan ma (Tiyatro)
Bu bölümde, ö rencilerin tiyatro eserlerini tan malar
sa lamak ve tiyatronun
edebiyattan ayr bir sanat dal oldu unu onlara hissettirmek hedeflenmi tir. Bu hedef
do rultusunda bölümde, farkl milletlere ve dönemlere ait tiyatro metinlerine yer
verilmi tir. Seçilen metinler, ngiliz edebiyat ndan Hamlet, Frans z edebiyat ndan
Cimri, Eski Yunan edebiyat ndan Elektra, Türk edebiyat ndan Koçyi it Köro lu ve Yeni
Bilmeceler adl tiyatro metinleridir. Geleneksel Türk tiyatrosuna ait Yeni Bilmeceler adl
metin, halk edebiyat ürününe örnek olarak kitapta yer alm
r.
YEN B LMECELER
EKÂR — Hani bu ak am seninle kar kl bilmece söyleyecektik?
KAVUKLU — Ne duruyorsun, haydi söyleyelim, ba layal m m ne
dersin?
EKÂR — Ba la bakal m, bu sefer de önce sen ba la! KAVUKLU — Ba yorum i te: Yer alt nda kazan kaynar!
EKÂR — Aman, unun söyledi i bilmeceye bak n, ayol onu be
ya ndakiler bilebilir; kar nca yuvas !
KAVUKLU — Pekâlâ… Yeryüzünde kazan kaynar! Bunu bil bakay m!
EKÂR — Bab ali Caddesi ile Ca alo lu Yoku u! …
KAVUKLU — Sen gidersin, senin ard nca gözüm ya gider!
EKÂR — Eski zamanda mahbube, dildar için söylenirmi , ama bu zamanda ancak birine verilen ödünç paraya i arettir.
KAVUKLU — Ana g k, baba g k, çocu u uyuyakoduk!
EKÂR — Bilirim, me hur eski bir hikâyedir: Vaktiyle bir ana baba, çocuklar g klayarak güldürmeyi pek severlermi . Günün birinde gene ana baba. Zavall yavruca o kadar g klam lar, o kadar
klam lar ki, nihayet çocuk tam manas yla gülmeden kat lm … Çocu un bu hâli kar nda ran ana ile baba all k al k birbirlerinin yüzüne bakarken içeriye bir kom u kad n girip sormu :
— Ayol çocu a ne oldu böyle? kisi birden u cevab vermi ler:
KAVUKLU — Pekâlâ, hikâyeyi bildi in gibi u ana g k, baba g k, çocu u uyuyakoduk! tekerlemesinin bu günlerdeki kar bil bakay m ki bilmeceyi hâlletmi olas n!
EKÂR — Getir kula !
KAVUKLU — Getirdim söyle!
EKÂR — Gidi ata bak rsa mizah yazarlar ile okuyucular n gelecekteki hâlleri!
KAVUKLU — Öyle ise aferin sana aziz kafadar m. Ferasetine diyecek yokmu ! Fakat sana son bir bilmece daha söyleyeyim onu da bilirsen bu ak am ziyafeti hak ettin.
EKÂR — Onu da söyle bakay m!
KAVUKLU — Bir ufac k f k, içi dolu tur ucuk.
EKÂR — (Tramvay göstererek) te geçiyor bak, hatta içinde yolcudan fazla kontrol memuru var!
Orta Oyunu Kitab drl.: Osman Cemal KAYGILI hzl.: Abdülkadir EMEKS Z
Kitapta orta oyunu örne i olan Yeni Bilmeceler metnine yer verilmesinin nedeni,
Türk tiyatrosunun geleneksel metinlerini ö rencilere tan tmakt r.
Gölge oyunu olarak Karagöz’ün gerçek bir mekânda ve gerçek oyuncular
taraf ndan sergilenen hâli olarak bilinen orta oyununu Kudret (1973:1’den akt: Aça vd.,
2011: 216); “Orta oyunu, dört- bir yan f rdolay seyircilerle çevrilmi bir meydanda
belli bir konunun kanavas na uyularak, fakat herhangi yaz bir metne ba
kal nmadan, canl oyuncularla oynanan do maca (irticalî, tulûâtl ) bir oyundur.”
eklinde tan mlam
r.
Orta oyununun ana ki ileri Pi ekâr ve Kavuklu’dur. Pi ekâr, Karagöz
oyunundaki Hacivat’ n, Kavuklu ise Karagöz’ün karakterinde ki ilerdir. Bu iki oyun
aras nda ki i benzerli inin yan nda oyun bölümleri de benzerlik göstermektedir. Kudret
(1973) ve And (1985)’ n görü lerinden hareketle Aça vd. (2011: 216), orta oyununun
bölümleri ile ilgili u bilgileri aktarm lard r: “Giri bölümünde, zurna Pi ekâr havas
çalar. Meydana Kavuklu ile Kavuklu Arkas girer, oyunun “Muhavere” bölümü ba lar.
Muhavere bölümünde Kavuklu ve Pi ekâr aras ndaki konu malar iki ayr bölümde
cereyan eder. Bunlardan ilki Arzbâr’d r. Burada Kavuklu ile Pi ekâr’ n birbirleri ile
tan
k ç kmalar yla sonuçlanan tan ma konu mas yer al r. Muhavere bölümünün
ikinci k sm ise “tekerleme” dir. Kavuklu bir tekerleme söyler ve ola and
bir olay
kendi ba ndan geçmi gibi anlat r. Pi ekâr, bu olaylar gerçekmi gibi dinler, sonunda
bunun bir rüya oldu u anla
r. Tekerleme k sm orta oyununun en önemli k sm
r.
Üçüncü bölüm, belli bir olay n temsil edildi i ve oyunun temsil edilen olaylara göre
isim ald
“fas l” bölümüdür. Son bölüm ise “biti ”tir. Pi ekâr oyunun bitti ini haber
verir, izleyiciden özür diler ve sonraki oyunun ad
ve oynanaca yeri söyleyerek
oyunu bitirir.”
Yeni Bilmeceler adl orta oyunu metni programda ilgili bölüme yönelik belirtilen
on bir kazan mdan dördünü kar lamaktad r. Kazan mlar öyledir:
2. Tiyatronun özelliklerini belirler.
7. Göstermeye ba
edebî metinleri grupland
r.
9. Tiyatro metinlerini, anlatmaya ba
edebî metinler gibi inceler.
11.Tiyatro, tiyatro metni, dram, drama, dramatik tür, oyun kelimelerinin
anlamlar
belirler. (MEB,2005: 53-54)
Kazan mlara uygun olarak Yeni Bilmeceler adl tiyatro metnine yönelik etkinlik
çal mas ve metin alt sorular a
da verilecektir.
rencilerin, tiyatro metinlerini anlatmaya ba
edebî metinler gibi
incelemesini ikinci, üçüncü, dördüncü, be inci ve dokuzuncu metin alt soru ile be inci
etkinlik çal mas sa layacakt r. Önceki bölümlerde anlatmaya ba
edebî metinler, dil
ve anlat m, yap , tema, anlat
, karakter-tip, zaman, mekân aç
ndan incelenmi tir.
daki metin alt sorular tiyatro metinlerinin bu ekilde incelenmesine imkân
verecektir. Bu nedenle sorular, dokuzuncu kazan
n amaçlar na uygundur.
2. Koçyi it Köro lu ve Yeni Bilmeceler adl metinlerin konular ndan, üzerimizde b rakt etkilerden, yap , dil ve anlat m özelliklerinden yola
karak bu metinleri a daki emada hangi gruba dahil edebilirsiniz? emada bo b rak lan yerlere yaz z.
3. Koçyi it Köro lu ile Yeni Bilmeceler adl metinlerde i lenen konular , metinlerdeki temel çat may ve temay tespit ederek defterinize yaz z. 4. Koçyi it Köro lu ile Yeni Bilmeceler isimli metinlerde bir anlat olup
olmad sebepleriyle birlikte tart z. Ula z sonuçlar defterinize yaz z.
5. Daha önce i ledi iniz anlatmaya ba edebî metinlerle Koçyi it Köro lu ve Yeni Bilmeceler isimli metinleri dil ve anlat m özellikleri bak ndan kar la z. Koçyi it Köro lu ve Yeni Bilmeceler isimli metinlerin anlatmaya ba edebî metinlerden fark belirterek defterinize yaz z. 9. Koçyi it Köro lu ile Yeni Bilmeceler adl metinlerdeki kahramanlar n
karakter mi tip mi olduklar belirleyip a daki karakter / tip çözümleme tablosundaki sorular cevaplay z.
5. Etkinlik: S f iki gruba ayr r. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup Koçyi it Köro lu metnini, ikinci grup Yeni Bilmeceler metnini zaman ve mekân yönünden inceler. nceleme sonuçlar grup sözcüleri taraf ndan s fa sunulur.
Alt nc metin alt soru ö rencilerin tiyatro, tiyatro metni, dram, drama, dramatik
tür, oyun gibi tiyatro ile ilgili terimlerin anlamlar
belirlemesini sa layacakt r. On
birinci kazan
n amac na uygun olan soru, programda kazan ma ait aç klama ile
desteklenmi tir. Aç klama öyledir: “Tiyatroyla ilgili terim ve kavramlar üzerinde
durulur. (Dekor, dramatik örgü, tiyatro, sahne, perde, kostüm, suflör…vb.).”.
6. Bugüne kadar seyretti iniz tiyatrolardan ve yukar da inceledi iniz tiyatro metinlerinden hareketle tiyatroda kullan lan terimleri ve bu terimlerin anlamlar belirleyip defterinize yaz z
.
“Anlama ve Yorumlama” bölümünde yer alan üçüncü soru, örnek olarak seçilen
geleneksel Türk tiyatrosu metnini ile ilgilidir. Göstermeye ba
edebî metinlerin
içerisinde yer alan geleneksel tiyatro ile modern tiyatronun farkl özelliklerini
rencilerin fark etmesini sa layacak niteliktedir. Bu özelliklerden yola ç kan ö renciler
göstermeye ba
edebî metinler grupland racak düzeye ula acaklard r. Bu ba lamda
üçüncü metin alt soru, yedinci kazan mla uygunluk göstermektedir.
3. nceledi iniz metinlerden yola ç karak geleneksel tiyatro türlerini modern tiyatro türlerinden ay ran özellikleri belirleyip maddeler hâlinde tahtaya yaz z.