Telif Haklar ve ntihal Kavram

ntihal kavram n yan nda tart lmas gereken bir ba ka kavram da ‘telif haklar ’ kavram r. Bu kavram zaman zaman intihal kavram ile kar ld ndan burada k saca aç klanmas ve intihal kavram ile ili kisinin ele al nmas faydal bulunmu tur.

Dünyada eser sahiplerinin kullan m haklar kendilerinin belirledi i Creative Commons ( CC) lisans kullanmalar te vik edilmektedir. Creative Commons (CC), 2001 y nda San Francisco “Center for the Public Domain” kurulu unun deste iyle aralar nda hemen her kesimden insan n bir araya gelerek telif haklar alan nda esneklik

ve payla yayg nla rmak amac yla kurulmu kâr amac gütmeyen bir

organizasyondur.

Ülkemizde telif haklar 5846 say Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile korunmaktad r. “Bu kanunun amac , fikir ve sanat eserlerini meydana getiren eser sahipleri ile bu eserleri icra eden veya yorumlayan icrac sanatç lar n, seslerin ilk tespitini yapan fonogram yap mc lar ile filmlerin ilk tespitini gerçekle tiren yap mc lar n ve radyo-televizyon kurulu lar n ürünleri üzerindeki manevi ve mali haklar belirlemek, korumak, bu ürünlerden yararlanma artlar düzenlemek, öngörülen esas ve usullere ayk yararlanma halinde yapt mlar tespit etmektir”.

Kanunun korumas alt nda bulunan ‘eser’in ne oldu u da kanunda ayr ca tan mlanm r. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu eser’i u ekilde tan mlamaktad r: “Sahibinin hususiyetini ta yan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak say lan her nevi fikir ve sanat mahsullerini” ifade eder.

Kanunun amaç bölümünde de belirtildi i gibi ‘eser sahibi’, ‘eser’ üzerinde bir tak m maddi ve manevi haklara sahiptir. Eser sahibinin eser üzerindeki bu maddi ve manevi haklar na ‘telif haklar ’ denilmektedir.

Cerito lu (2008), yukar daki tan mlara dayanarak bir eserin Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun korumas na mazhar olabilmesi için iki art ta mas gerekti ini bildirmektedir. Bu artlar ise:

3. Sahibinin hususiyetini ta mas (Subjektif art)

4. Fikir Ve Sanat Eserleri Kanunu’nda öngörülen eser türlerinden birisine dâhil olmas (Objektif art) (Cerito lu, 2008; s.7)

olarak ifade edilmi tir.

Eserin, ‘Eser Sahibinin Hususiyetlerini’ ta mas için “…ba ms z olmas ve yarat ndan izler ta mas , yarat n kokusunun esere sinmi olmas …” (Cerito lu, 2008; s. 7) ve “…eser sahibinin kendi eme i sonucunda, var olanlardan önemli ölçüde de ik (yoksa taklit olur, eser olmaz) ve eser sahibinden izler ta mas … “(Cerito lu, 2008, s.8) gerekmektedir.

kinci art olan Objektif art konusunda ise Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu koruma alt ndaki eserleri u ekilde belirtmektedir:

1. lim ve Edebiyat Eserleri 2. Musiki Eserleri

3. Güzel sanat Eserleri 4. Sinema Eserleri

5. leme ve Derlemeler (“ stifade edilen eserin sahibinin haklar na zarar getirmemek art yla olu turulan ve liyenin hususiyetini ta yan i lenmeler, bu kanuna göre eser say r” Fikir Ve Sanat Eserleri Kanunu, madde 11).

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Eser sahibinin eser üzerinde manevi ve mali baz haklar oldu unu kabul etmi tir. Kanunun kabul etti i manevi haklar:

1. Umuma arz salahiyeti 2. Ad n belirtilmesi salahiyeti

3. Eserde de iklik yap lmas men etmek 4. Eser sahibinin zilyed ve malike kar haklar

Olarak belirtilmi tir. Mali haklar ise: 1. leme hakk ,

2. Ço altma hakk , 3. Yayma hakk , 4. Temsil hakk ,

5. aret, ses ve/veya görüntü nakline yarayan araçlarla umuma iletim hakk olarak belirtilmi tir.

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu mali haklar n kullan lmas ile ilgili olarak baz süre k tlamalar getirmi tir. Kanuna göre eserin üzerindeki mali haklar n korunmas eser sahibi ya ad sürece devam etmekte, eser sahibinin ölümünden sonra ise 70 y l boyunca bu mali haklar korunmaktad r. E er eserin birden fazla sahibi var ise söz konusu süre son eser sahibinin ölümünden itibaren 70 y l olarak hesaplanmaktad r (Fikir Ve Sanat Eserleri Kanunu, madde 27). Fikir Ve Sanat Eserleri Kanunu, Mali haklar n kullan lmas ile ilgili baz k tlamalar getirmi tir. Fikir Ve Sanat Eserleri Kanunu madde 46’ya göre müze ve kütüphane gibi yerlerde bulunan ve henüz yay mlanmam ve alenile memi eserler mali koruma süresinin bitiminden itibaren bulunduklar kamu kurum ve kurulu una ait olurlar. Madde 47’ye göre ise memleket kültürü aç ndan önemli oldu u dü ünülen bir eser mali koruma süresi dolmadan önce de hak sahipleri bedeli ödenmek suretiyle kamula labilir.

Eser üzerindeki manevi haklar n korunmas ise eser sahibinin ölümünden itibaren 70 y ll k bir süre için eser sahibinin mirasç lar na b rak lm r. Bu manevi haklar, umuma arz, ad n belirtilmesi, ve de iklik yap lmas men etme haklar kapsamaktad r.

Eser üzerindeki koruma süresi sona erdikten sonra eserin üçüncü ah slar taraf ndan k smen veya tamamen tekrar üretilmesinde telif haklar aç ndan bir problem bulunmamaktad r. Örne in ünlü air Fuzuli’nin divan herhangi bir yay nevi taraf ndan tekrar bast labilir veya ço alt labilir.

Öte yandan intihal ise ba ka birinin fikirlerini ve çal malar uygun ve yeterli bir ekilde at fta bulunmamak veya referans vermemek suretiyle kendisine aitmi gibi göstererek üçüncü ah slar aldatma giri imidir. Bu haliyle intihal eylemi ve telif haklar ihlali eylemi zaman zaman örtü se de birbirinden farkl eylemlerdir. Bu farkl klar

da tart lm r.

lk olarak Telif Haklar hlali konusu hukuksal bir konudur ve genellikle mahkemeler taraf ndan takip edilir. Dames (2007) telif haklar “orijinal eserin

üretilmesi, ço alt lmas ve da lmas ” ile ilgili bir yasa olarak tan mlamaktad r. Dames’e (2007) göre telif haklar ile ilgili olarak bilinmesi gereken en önemli iki konudan birincisi, bunun bir kanun ve kanuni bir i lem oldu u ve ikincisi de telif haklar ihlalleri ile ilgili i lemlerin standart yasal süreçler içerisinde yürütüldü üdür. ntihal konusu ise akademik yaz ile ilgilidir ve zaman zaman hukuki süreçlere konu olsa da temel olarak üniversiteler veya okullar taraf ndan takip edilir. E er bir

rencinin veya akademisyenin intihalden ba ms z olarak veya intihal eylemiyle beraber telif haklar ihlali de yapt belirlenirse bu durum eser sahiplerine bildirilir ve eser sahibi isterse konuyu mahkemelere ta yabilir (Plagiarismchecker.com, 2011). kinci olarak içerik bak ndan intihal ve telif haklar ihlalleri örtü meyebilir. Her intihal eylemi ayn zamanda telif hakk ihlali de olu turmaz (Plagiarismchecker.com, 2011; Dames, 2007).Örne in Nam k Kemal’in eserlerinden bir bölümün bir ödev için kopyalanm olmas yürürlükteki kanunlar za göre bir telif hakk olu turmamaktad r. Çünkü bu eserler için hukuk sistemimiz herhangi bir mali veya manevi koruma sa lamamaktad r. Ancak e er ödevde Nam k Kemal’e at fta bulunulmam veya referans verilmemi ise bu durum intihal suçunu olu turur. Telif haklar ihlali yapm yor olmak intihal suçu i lenmedi i anlam na gelmez (Dames, 2007). Her ne kadar mahkemeler bu konu da bir ceza takdir edemese de üniversite ö renciye gerekli cezay verecektir. Üzerinde mali veya manevi koruman n devam etti i bir eserden intihal yap lmas durumunda ise hem intihal hem de telif haklar ihlali suçu

lenmi olmaktad r. Örne in ö rencinin ödevi için Orhan Pamuk’tan bir intihal yapmas durumunda bu durum okul aç ndan intihal suçu oldu u gibi yazar Orhan Pamuk aç ndan da bir telif haklar ihlali suçudur.

Üçüncü olarak telif haklar kavram bir eserin, eser sahibinin izni olmaks n ço alt lmamas da içermektedir. Bu durumda telif haklar korunan bir eserin ço alt lmas , üzerinde eser sahibinin ad na yer verilse bile bir suç te kil etmektedir. Dolay ile eser sahibine aç kça at fta bulunulmu olmas , eser sahibinin aç kça belirtilmesi, yani intihal yap lmam olmas bu durumu mahkemeler aç ndan bir suç olmaktan ç karmamaktad r (Plagiarismchecker.com, 2011).

Telif haklar ve intihal ile ilgili dördüncü bir husus ise Telif haklar n sadece somut eserleri koruyor olmas r. Türkiye’de geçerli olan Fikir ve Sanat Eserlerini Koruma Kanunu sadece ‘eser’leri korumakta ve bu hangi eserleri korudu unu da ayr nt olarak aç klamaktad r. Dolay ile telif haklar n korunmas sadece somut eserler veya bir ekilde somut forma aktar lm dü ünceler için geçerlidir

(Plagiarismchecker.com, 2011; Dames, 2007). Bir fikir ancak somut bir nesne üzerinde kayda geçirilmi se ve o halde iken izinsiz olarak ve at fta bulunmadan kullan lm ise ancak bu durumda hem intihal hem de telif haklar ihlali gerçekle mi demektir (Dames, 2007). Halbuki intihal kavram sadece eserlerin de il fikirlerin de korunmas gerektirir ve bu fikirlerin somut bir form üzerine kayda geçirilmemi olmas bu durumu de tirmez.

Telif haklar ve intihal soru turmalar ba lat lma yönünden de farkl klar göstermektedir. Bir telif haklar ihlali konusunun soru turulmas ancak telif hakk sahibin ba vurusu üzerine ba lat lmaktad r. ntihal olaylar nda ise sadece telif hakk sahibi de il, üçüncü ah slar da intihalci hakk nda ikâyet etme ve soru turma aç lmas isteme hakk na sahiptir Dames, 2007).

Baz durumlarda bir eserin telif hakk sahibi ile eserin sahibi ayn ki i olmayabilir. Bu durum Fikir ve Sanar Eserleri Kanunu’na belirtilen hallerde, eserin haklar n kamuya mal edilmesi eklinde ortaya ç kabilece i gibi, bilimsel bir makalenin telif haklar n yay mlanm oldu u dergiye geçmesi eklinde de tezahür edebilir. Bu durumda böyle bir makaleden yap lan bir intihal derginin yasal haklar bak ndan da bir telif haklar suçu olu turacakt r (Mahmood, 2009). Mahmood’a (2009) göre yazar n kendinden intihal yapm olmas durumu bile derginin yasal haklar ortadan kald rmaz.

Sonuç olarak intihal bir ö rencinin bir eserin bir bölümünü kullan p, uygun bir ekilde at fta bulunmamas yla olu ur. E er bunu bilerek yapm ise burada kasti bir intihal vard r. Uygun at fta bulunma kurallar bilmedi i için yapm ise kas ts z bir intihal vard r ama bilmeden yap lm olmas intihal yap ld gerçe ini de tirmez. Telif haklar ihlali ise bir eserin hak sahibinden, eserin kullan konusunda izin al nmamas durumunda ortaya ç kar. ntihalden kaç nmak için uygun bir ekilde at fta bulunmak gerekir. Telif haklar ihlalinden ise eser sahibinden izin almak, eseri tekrar üretmek için ruhsat almak ve benzeri yöntemlerle kaç labilir (Butler, 2005).

BÖLÜM III