Tasarım İş Tanımı ve Ürün Spesifikasyonlarında Öne Çıkan Kriterler Ürün spesifikasyonları projelere göre değişmekle birlikte genelde hazır bir Tasarım

İş Tanımı ile tasarımcılara iletilmiyor. Projenin iletilmesi aşamasında karşılıklı konuşuluyor ve soru cevap ile Tasarım İş Tanımı oluşturuluyor ya da netleştiriliyor. Tasarım İş Tanımı ya da tasarım için gerekli ürün spesifikasyonları ağırlıklı olarak tasarımcılar tarafından derlenmektedir. Derlenen bu bilgiler Tasarım İş Tanımı ile yazılı hale getirilmemekle birlikte bu bilgiler genellikle proje teklifinde üreticilere yazılı halde iletiliyor. Proje teklifleri projenin hedef ve limitlerini ortaya koyan yazılı bir belge olarak kullanılıyor.

Tasarım talepleri tasarımcılara ağırlıklı olarak sözlü iletilmektedir. Yazılı olarak sadece tasarım proje teklifindeki içerik bulunmaktadır. Bu içerik özetle:

• Tasarımın ihtiyacının (projenin) tanımı, projenin başlatılma nedeni • Proje limitleri, çok rakamsal olmasa da ticari hedefler

• Proje zamanlaması

Tasarım İş Tanımlarında yer alan alması gereken başlıca bilgiler konusunda tasarımcıların görüşleri şöyle özetlenebilir:

• Firmanın genel ve bu ürünle ilgili kurumsal stratejisi • Projenin konusu ve kapsamı

• Tasarım problemi ve tasarımdan beklenenler

• Proje zamanlaması (ne zaman başlayıp ne zaman biteceği)

Tasarımcılara göre üreticilerin tasarım çalışmalarından asıl beklentisi maddi kazanç elde etmek ya da kazançlarını arttırmak. Altun’a (Görüşme, 2004) göre üreticiler stratejik firma hedeflerinden daha çok ticari kaygılar ile yeni ürün geliştirmekte ve bu durum iletilen çoğu Tasarım İş Tanımında “daha ucuza üretilebilen” ve “piyasadaki rakip ürünler ile fiyat rekabeti yapabilecek” kriterlerini öne çıkarmaktadır.

Zaman faktörü Türkiye’deki tasarım çalışmalarında öne çıkan bir kriter olarak görüşülen tasarımcılar tarafından vurgulanıyor. Tasarım çalışmalarına ayrılan zaman kısıtlandıkça istenilen başarıyı yakalamak güçleşebiliyor. Yalman’a göre ( Görüşme,

2004) birçok firma neredeyse ertesi güne tasarım istiyor bu durumda da ürün geliştirme çalışmaları zaman baskısı altında gerçekleştiriliyor. İyi bir tasarım birçok aşamadan geçmesi gerektiği için zaman alıyor ancak üreticiler genelde tasarım taleplerini tasarımcılara iletmekte geç kalıyorlar (Yalman, 2004).

Ancak üreticilerin tasarım kararı vermekte çoğunlukla geç kaldıkları gözleniyor. Güven’e (Görüşme, 2004) göre tasarım çalışmalarında elde edilen başarı şirketlerin büyüklüğünden çok vizyonu ve kurum kültürü ile ilgili. Bazı firmalar ihtiyaçlarını doğru tespit edebiliyor ve çabuk karar alabiliyor, bazı firmalar ise atıl kalıyor, bir türlü karar veremiyor ya da kararlarında geç kalıyorlar. Perşembe’ye (Görüşme, 2004) firmaların tasarım aşamasında kritik kararları zamanında verememesi tasarım çalışmalarındaki zaman baskısını arttırıyor.

Tasarımcılar tarafından ürün spesifikasyonlarını belirlemenin oldukça zor ve zaman alan bir süreç olduğu belirtiliyor. Tasarıma başlamak için tasarımcılar belirli hedef ve üretim bilgilerini elde ettikten sonra konsept tasarım aşamasına geçiyor. Daha sonra yapılan toplantılarda ihtiyaç duyulan diğer kısıtlamalar üreticilerden bu toplantılarda ya da süreç içersinde toplanmaya devam ediliyor.

Tasarım projelerinde zaman önemli bir kriter olarak öne çıkıyor. Planlama yetersizliğinden kaynaklanan aksaklıklar nedeniyle üreticilerin çoğu genelde pazara geç ürün çıkarıyor. Tasarımcılar bir ürünün pazara sunum süresinin önemli olduğunda hemfikirler ancak genel kanı zaten üreticilerin ürün geliştirme kararını geç verdikleri. Tasarımcılar açısından ürün geliştirme sürecini olabildiğince optimum sürede tamamlamak oldukça önemli. Genelde üreticiler pazara ürün sunmakta geç kaldığı için tasarımın hemen yapılmasını istiyor.

Firmaların ölçeği büyüdükçe pazardaki boşluğu doldurmak için zamanında ürün çıkarmak önem kazanıyor, ancak küçük firmalar için yeni ürün ihtiyacı ancak ürünlerini artık pazarda satılamaz hale gelince oluşuyor. Çay’a (Görüşme, 2004) göre tasarımcılar ayrıca ürünün ne kadar pazarda kalacağını bilmek istiyor çünkü ürünün yenilenme periyodu ve sıklığı ürünün tasarımında etkili oluyor. Tasarımın trendi mi takip edeceği yoksa uzun vadeli bir tasarım mı olacağı tasarımcılar için önemli. Tasarım spesifikasyonlarının, tasarım kriterleri olarak ortaya konulmasının tasarımcıların yaratılığını kısıtlayabilmesi görüşü görüşme yapılan tasarımcılar çoğunlukla kabul görmemiştir. Altun’a (Görüşme, 2004) göre spesifikasyonlar 360 derece olan tasarımcının bakış açısını 45 dereceye daraltmakta ve böylece tasarımcı hedefe daha kolay ulaşabilmektedir.

Şekercioğlu ise (Görüşme, 2004) endüstriyel ürün tasarımı ile tasarım arasındaki farkı bu spesifikasyonlar arasında çalışabilme özelliği olarak tanımlıyor. “Endüstriyel tasarımcı belirli sınırlar içinde çözüm üretebilen tasarımcıdır. Üretici size sınırları çiziyor ve siz de bu çizgilere basmadan dans etmesini öğreniyorsunuz” (Şekercioğlu, 2004). Perşembe (Görüşme, 2004) göre aslında Tasarım İş Tanımı ile iletilen her bir kelime tasarım için bir anahtar sözcük olarak girdi yapıyor ve asıl yaratıcılığı engelleyen müşterinin bir yerde gördüğü ürünü tasarımcıya tarif etmesi ve tarif ettiği ürünü tasarlanması konusunda tasarımcıya dayatması.

Öte yandan Güven (Görüşme, 2004) ürün spesifikasyonlarının doğru ortaya koyulması gerektiğini vurguluyor. Yanlış ya da eksik tasarım kriterleri tasarımcıyı çok yanlış bir ürüne yönlendirebilir. Yalman (Görüşme, 2004) ise ideal durumda tasarım spesifikasyonlarının tasarıma başlarken hazırlanması gerektiğini ancak çoğu projede bu kriterlerin sürece yayılmış bir şekilde elde edildiğini belirtiyor. Yalman ayrıca tasarımcının bir üründeki bilgi birikimi ve tecrübesinin o ürünü tasarlarken sorgulayacağı kriterlere olan aşinalığı ile ölçülmesi gerektiğini ifade ediyor.

Tasarımcılar üretici firmanın hedeflerini doğru öğrenebilirse, hedef kitlenin estetik beğenilerini saptayıp firmaya öneriyorlar. Tasarım İş Tanımında ürünün formuyla ilgili kriterler genelde belirtilmiyor bu nedenle ürünün formunu genelde tasarımcılar belirliyor.

Altun’a (Görüşme, 2004) göre başta KOBİ’ler olmak üzere birçok firma kendi rakiplerinin ürünlerini yeterince iyi tanımıyorlar. Bu nedenle pazar araştırması bilgilerine ulaşmakta tasarımcılar oldukça zorlanıyor. Tasarımcılar piyasada satılan ürünleri inceliyor ve kullanıcıların fikirlerini gözlemliyor. Pazardaki rakiplerini ve üreticinin şimdiki yerini belirleyerek üreticinin nereye gitmek istediğini ortaya koyuyor. Üreticiler tasarımcılara genelde maddi kısıtlama ve hedefleri veriyor tasarımcılar ise bu hedefe uygun bir form ve üretilecek ürünün pazardaki yerini tespit ediyor.

Tasarımcılara genellikle proje bütçesi rakam olarak verilmiyor. Birim maliyeti düşürmek gibi bir maliyet hedefleniyor genelde. Türkiye’de daha çok tasarım üretilebilmesi değil daha çok eldeki imkanlarla üretilebilir tasarımlar yapmak hedefleniyor. Üretim için yeni bir teknoloji gerektiğinde bu konular süreç içinde yapılan toplantılarda konuşuluyor. Genelde de tasarıma başlamadan üretim teknolojisini netleştirerek tasarıma başlanıyor. Çok nadiren tasarım bittikten sonra ilave bir yatırım ihtiyacı doğuyor ancak bu tercih edilen bir durum değil.

Bazı üreticiler ekstra yatırım yapabilirken bazıları sadece eldeki imkanlarla yeni ürün yapmayı hedefliyor. Bazı müşteriler yenilikçi bir ürün, yaratıcı bir çalışma olsun istiyor, bazı müşteriler ise sadece ucuz ve yeni bir ürün istiyor. Bunu genelde tasarımcılar yapılan ön görüşmelerde sorarak öğreniyor. Tasarımcılar teklifleri bu ihtiyaçlar doğrultusunda hazırlıyor, detaylı bir teklif sözleşmenin de taslağını oluşturuyor. Yenilikçi ürün tekliflerinde sürece konsept tasarım adımı da ekleniyor, bu da ücretlendirmeyi ve zamanlamayı oldukça etkiliyor. Genelde üreticiler teklif aşamasında ürün geliştirme süreci hakkında bilgilenmiş oluyor.

Tasarıma başlamak için gerekli olan spesifikasyonlar projeden projeye değişmekte olduğu vurgulanmakla birlikte görüşülen tasarımcılar tarafından şu şekilde özetleniyor;

• Ürünün hedef kitlesi, kime, nasıl satılacağı • Üretim adetleri

• Üretim teknolojileri • Hedef maliyetler

Bu spesifikasyonlar genelde üretim ile ilgili, çünkü tasarım ile ilgili ihtiyaç ve tanımlamaları süreç içersinde alınabiliyor. Form ve konsept tasarım oluşmadan üreticilerden tasarımın estetiğine yönelik detaylı bilgi alınamıyor.

Görüşülen tasarımcılar çok az sayıda firmanın tasarım ile ilgili vizyon, hedef ve uzun vadeli bir planlamaya sahip olduğunu dile getiriyor. Bu nedenle üretici firmaların tasarım ihtiyaçlarına yönelik hazır bir çalışmaları genelde bulunmuyor. Tasarımcılara göre hazır Tasarım İş Tanımı iletebilen firmalar genellikle uzun süredir tasarım ile iç içe olan firmalar. Bu süre içinde tasarımcılardan sürekli gelen sorular karşısında artık bir firmada zaten olması gereken kurumsal dokumanı tasarımcılar sormadan hazır bulunduruyorlar ve genelde bu firmalar uluslararası büyük firmalar oluyor.

Tasarımcılara göre ülkemizdeki firmalarda genelde üretim ve bazen de satış ile ilgili bilgiler hazır oluyor. Ancak firmanın kurumsal kimliği tasarımı nereden nereye götürmek istedikleri, nasıl bir tasarım anlayışı ile tasarım yapılacağı konusunda üretici firmalar oldukça yetersiz. Firmaların tasarım ile ürün geliştirme pratiği arttıkça tasarım stratejisi ve iş tanımı oluşturma konularını daha iyi kavrıyorlar. Tasarım İş Tanımın yazılı olarak iletilebilmesi, tasarım talebinde bulunan firmanın

olmuyor, gelip geçici bu bilgiler tasarım aşamasında atlanabiliyor. Tasarım İş Tanımın yazılı olması karşılıklı bir ortak paydada buluşulması anlamına geliyor, bir çeşit tasarım anlaşması ve uzlaşması olarak belgeleniyor. Tasarımcılar Tasarım İş Tanımı sözlü olarak alınsa bile teklif onaylandıktan sonra toplanan tüm verilerin yazılı hale getirilmesinin faydalı olduğu konusunda uzlaşıyor. Altun’un (Görüşme, 2004) belirttiği gibi üreticiden geliştirilecek ürün ile ilgili çok detaylı bilgi alınamadığı için tasarımcılar tarafından hazırlanan Tasarım İş Tanımı da çok detaylı olamıyor. Çok detaylı iş tanımları hazırlandığında üretici firma kendini kısıtlanmış hissedebiliyor (Altun 2004).

3.3 Yeni Ürün Geliştirme Pratiğinde “Tasarım İş Tanımı”nın Kullanımı