Tartışma

Alan yazın incelendiğinde yapılan çalışmaların edebî metinlerde değerlerin analizine ve yüz temel eserin sosyal bilgiler eğitim programındaki değerlerle uyumuna odaklandığı görülmüştür. Edebî metinlerin, özellikle de bir toplumun sosyal sorunlarını ortaya koyan toplumsal romanların sosyal bilgiler öğretiminin tüm amaçları açısından analiz edildiği araştırmalara rastlanmamıştır. Yapılan araştırmalar, tam anlamıyla insan hakları, demokrasi, vatandaşlık ve sosyal katılım becerisine yönelik eğitici iletileri konu edinmemiş olsa da değerleri ifade eden sözcükler aynı zamanda birer kavram olarak kabul edildiğinden, değerler ile insan hakları, demokrasi, vatandaşlık ve sosyal katılım becerisine yönelik kavramlar arasında ilişki kurulabilir.

Gedik (2012), Sosyal Bilgiler Programında Yer Alan Değerlerin Kazandırılmasında "100 Temel Eser" İçerisinde Yer Alan Hikâye Kitaplarının Rolü adlı araştırmasında, sorumluluk, yardımseverlik, dürüstlük değerlerine ilişkin bulgulara yoğun şekilde rastlamıştır. Doğal çevreye duyarlılık, çalışkanlık, adil olma değerlerine ilişkin bulguların daha az yer aldığı görülmüştür. Bilimsellik, kültürel mirasa duyarlılık, hak ve özgürlüklere saygı, farklılıklara saygı, vatanseverlik, estetik, barış değerlerine ilişkin bulgular çok az sayıda tespit edilmiştir. Değerler ile insan hakları, demokrasi, vatandaşlık ve sosyal katılım becerisine yönelik kavramlar arasında ilişki kurduğumuzda bu çalışmada tespit edilen değerler ile araştırmamızda tespit ettiğimiz değerler ve kavramlar benzerlik göstermektedir. Araştırmamızda yerli ve yabancı yazarlı eserlerde yardımlaşma gibi sosyal katılım kavramları, sorumluluk ve dürüstlük gibi değerler yoğun şekilde yer almıştır. Çalışkanlık, adil olma, saygı (kültürel mirasa saygı, hak ve özgürlüklere saygı), vatanseverlik ve barış gibi vatandaşlık kavramları daha az yer almıştır.

Gedik (2012), yerli yazarlı eserlerde hak ve özgürlüklere saygı ile barış değerlerine ilişkin, yabancı yazarlı eserlerde ise kültürel mirasa duyarlılık, farklılıklara saygı ve vatanseverlik değerlerine ilişkin herhangi bir bulguya rastlanmamıştır. Yerli ve yabancı

178

yazarlı eserlerde rastlanmayan değerler ile araştırmamızda rastlanmayan değerler ve kavramlar saygı (özgürlüklere saygı, haklara saygı) ve vatanseverlik gibi vatandaşlık kavramları ve saygı değeri hariç benzerlik göstermektedir. Araştırmamızda da yerli yazarlı eserlerde barış kavramı yer almamıştır. Ancak saygı (özgürlüklere saygı, haklara saygı) kavramı yer almıştır. Yabancı yazarlı eserlerde vatandaşlık kavramı olarak alınan saygı (kültürel mirasa saygı) kavramı yer almamıştır. Ancak vatanseverlik kavramı ve saygı (farklılıklara saygı) değeri yer almıştır.

Aktan (2012), 100 Temel Eserlerde Yer Alan Değerlerle Sosyal Bilgiler Öğretim Programındaki Değerlerin Uyumu adlı araştırmasında, sevgi, yardımseverlik, saygı, estetik ve özgürlük değerlerinin en fazla yer alan değerler olduğunu görmüştür. Bilimsellik, sağlıklı olmaya önem verme, hoşgörü, barış ve bağımsızlık değerleri en az yer alan değerler olmuştur. Estetik, misafirperverlik, sağlıklı olmaya önem verme ve temizlik değerlerine ise rastlanmamıştır. Bu çalışmada tespit edilen değerler ile araştırmamızda tespit ettiğimiz değerler ve kavramlar benzerlik göstermektedir. Araştırmamızda yerli ve yabancı yazarlı eserlerde yardımlaşma gibi sosyal katılım kavramları, saygı ve hoşgörü gibi değerler yoğun şekilde yer almıştır. Özgürlük gibi insan hakları kavramları ve millî egemenlik / bağımsızlık ve barış gibi vatandaşlık kavramları daha az yer almıştır. Araştırmada rastlanılmayan misafirperverlik değeri araştırmamızda yerli ve yabancı yazarlı eserlerde yer almıştır. Araştırmada genel olarak değerlerin yerli yazarlı eserlerde daha fazla temsil edildiği görülmüştür. Belirlenen kavramlar ve değerler araştırmamızda da en fazla yerli yazarlı romanlarda yer almıştır.

Aktan (2012), yerli yazarlı eserlerde en fazla yer alan değerlerin, sırasıyla sevgi, yardımseverlik, saygı, cesaret, dostluk, başarılı olma, ümit, acıma, güvenirlik ve fedakârlık değerleri olduğunu tespit etmiştir. Yerli yazarlı eserlerde en az yer alan on değer sırasıyla, emaneti korumak, istişare, yeniliklere açıklık, fazilet, feragat, eşitlik, görgülü olmak, hakikat sevgisi, kibarlık, millî birlik şuuru, ölçülülük, sadelik, sağlıklı olmaya önem verme ve tutumluluk değerleri olmuştur. Yerli yazarlı eserlerde tespit edilen değerler ile araştırmamızda tespit ettiğimiz değerler ve kavramlar benzerlik göstermektedir. Araştırmamızda yerli yazarlı eserlerde saygı ve görgü kuralları gibi değerler, yardımlaşma ve görüşme gibi sosyal katılım kavramları yoğun şekilde yer almıştır. Eşitlik gibi insan hakları kavramları, millî birlik ve beraberlik, çalışkanlık ve tasarruf gibi vatandaşlık kavramları daha az yer almıştır. Araştırmada yabancı yazarlı

179

eserlerde en fazla yer alan değerlerin, sevgi, yardımseverlik, estetik, saygı, acıma, dostluk, merhamet, cesaret, arkadaşlık ve ümit değerleri olduğu görülmüştür. Yabancı yazarlı eserlerde en az yer alan değerler eşitlik, insanlık, iyi huyluluk, millî birlik şuuru, masumiyet, ölçülülük, sadelik, sözünde durma, vatanseverlik, yeniliklere açıklık ve yiğitlik değerleri olmuştur. Yabancı yazarlı eserlerde tespit edilen değerler ile araştırmamızda tespit ettiğimiz değerler ve kavramlar vatandaşlık kavramı olarak alınan millî birlik ve beraberlik kavramı hariç benzerlik göstermektedir. Araştırmamızda yabancı yazarlı eserlerde yardımlaşma gibi sosyal katılım kavramları, saygı, dürüstlük ve görgü kuralları gibi değerler yoğun şekilde yer almıştır. Eşitlik gibi insan hakları kavramları, vatanseverlik gibi vatandaşlık kavramları daha az yer almıştır. Araştırmamızda yabancı yazarlı eserlerde millî birlik ve beraberlik kavramı tespit edilmemiştir.

Sivrikaya (2010), İlköğretimde Küresel Değerler 100 Temel Eser Üzerine Bir İnceleme adlı araştırmasında, ahlak, bilgi, birey, bireysel gelişim, çağdaşlaşma, demokrasi, empati, eşitlik, etik, girişimcilik, hak, hukuk devleti, hürriyet, iletişim, insan hakları, kişisel özgüven, laiklik, modernleşme, özgürlük, rekabet kültürü, saygınlık, sosyal devlet, sosyalleşme, toplam kalite, ulus devlet, verimlilik değerlerini tespit etmiştir. Demokrasi değerinin işlenme sıklığı bakımından ilk sırada yer aldığı görülmüştür. Demokrasi değerini sırası ile etik, bireysel gelişim, hürriyet, empati, bilgi, toplam kalite ve verimlilik değerleri izlemiştir. Eserlerde en az yoğunlukta bulunan değer ise çağdaşlaşma değeridir. Bu çalışmada tespit edilen değerler ile araştırmamızda tespit ettiğimiz değerler ve kavramlar benzerlik göstermektedir. Araştırmamızda yerli ve yabancı yazarlı eserlerde birey, kendini tanıma, girişimcilik, etkili vatandaş, güven gibi sosyal katılım kavramları, iletişim gibi değerler yoğun şekilde yer almıştır. Eşitlik, hak, özgürlük / hürriyet gibi insan hakları kavramları, Atatürk ilke ve inkılapları, millet / ulus, devlet gibi vatandaşlık kavramları, demokratik ortam, yasa / anayasa / hukuk kuralları gibi demokrasi kavramları daha az yer almıştır.

Sivrikaya (2010), yabancı yazarlı eserlerde en fazla yer alan değerin demokrasi değeri olduğu tespit etmiştir. Demokrasi değerini gelişim değeri takip etmektedir. Eserlerde geçen diğer değerler, kullanım sıklıklarına göre empati, etik, hürriyet, bilgi, toplam kalite, verimlilik, çağdaşlaşma şeklinde sıralanmıştır. Yabancı yazarlı eserlerde tespit edilen değerler ile araştırmamızda tespit ettiğimiz değerler ve kavramlar demokrasi kavramı

180

olarak alınan demokratik ortam kavramı hariç benzerlik göstermektedir. Araştırmamızda yabancı yazarlı eserlerde kendini tanıma gibi sosyal katılım kavramları yoğun şekilde yer almıştır. Özgürlük / hürriyet gibi insan hakları kavramları daha az yer almıştır. Araştırmamızda yabancı yazarlı eserlerde demokratik ortam kavramı tespit edilmemiştir. Yerli yazarlı eserlerde en fazla yer alan değerin demokrasi değeri olduğu görülmüştür. Demokrasi değerini hürriyet değeri takip etmektedir. Eserde geçen diğer değerler, kullanım sıklıklarına göre etik, bilgi, bireysel gelişim, empati, toplam kalite, çağdaşlaşma, verimlilik şeklinde sıralanmıştır. Yerli yazarlı eserlerde tespit edilen değerler ile araştırmamızda tespit ettiğimiz değerler ve kavramlar benzerlik göstermektedir. Araştırmamızda yerli yazarlı eserlerde kendini tanıma gibi sosyal katılım kavramları yoğun şekilde yer almıştır. Özgürlük / hürriyet gibi insan hakları kavramları, demokratik ortam gibi demokrasi kavramları daha az yer almıştır.

Kılıç (2010), Çeviri Çocuk Klasiklerinde Eğitici İletiler adlı araştırmasında, en fazla kullanılan değerlerin sırasıyla iyilik, sevgi, görgü kuralları, okumak olduğunu tespit etmiştir. En az kullanılan değerlerin ise sırasıyla açgözlülük, büyüklenmek, empati kurmak, kötü söz söylememek, ön yargı, temizlik, tutumluluk ve vatan sevgisi olduğu görülmüştür. Bu çalışmada tespit edilen değerler ile araştırmamızda tespit ettiğimiz değerler ve kavramlar benzerlik göstermektedir. Araştırmamızda yerli ve yabancı yazarlı eserlerde görgü kuralları gibi değerler yoğun şekilde yer almıştır. Vatanseverlik, tasarruf gibi vatandaşlık kavramları daha az yer almıştır.

Şen (2007), Millî Eğitim Bakanlığının 2005 Yılında Tavsiye Ettiği 100 Temel Eser Yoluyla Türkçe Eğitiminde Değerler Öğretimi Üzerine Bir Araştırma adlı araştırmasında, 100 Temel Eser serisinde yer alan kitaplarda adil olma, aile birliğine önem verme, bağımsızlık, barış, bilimsellik, çalışkanlık, duyarlılık, dayanışma, dürüstlük, estetik, hoşgörü, özgürlük, sevgi, saygı, sorumluluk, yardımseverlik, vatanseverlik, temizlik, sağlıklı olmaya önem verme değerlerini tespit etmiştir. Eserlerde sevgi değerinin ilk sırada yer aldığı görülmüştür. Sevgi değerini sırayla, duyarlılık, yardımseverlik, saygı, sorumluluk değerleri takip etmiştir. Bağımsızlık değeri tespit edilememiştir. Sağlıklı olmaya önem vermek, barış, özgürlük, bilimsellik değerleri ise eserlerde en az yer verilen değerlerdir. Bu çalışmada tespit edilen değerler ile araştırmamızda tespit ettiğimiz değerler ve kavramlar vatandaşlık kavramı olarak alınan millî egemenlik / bağımsızlık kavramı hariç benzerlik göstermektedir. Araştırmamızda yerli ve yabancı yazarlı

181

eserlerde duyarlık, dayanışma, yardımlaşma gibi sosyal katılım kavramları, aile birliğine önem verme, dürüstlük, hoşgörü, saygı, sorumluluk gibi değerler yoğun şekilde yer almıştır. Özgürlük / hürriyet gibi insan hakları kavramları, adil olma, barış, çalışkanlık, vatanseverlik, millî egemenlik / bağımsızlık gibi vatandaşlık kavramları daha az yer almıştır.

Analiz edilen toplumsal romanlarda sosyal bilgiler dersi amaçlarına yönelik birçok eğitici ileti tespit edilmiştir. Sosyal bilgiler öğretimi amaçlarının gerçekleştirilmesinde toplumsal romanlardan yararlanılabileceği görülmüştür. Millî Eğitim Bakanlığının ilköğretim okulları için 2005 yılında tavsiye ettiği "100 Temel Eser" okuma listesindeki toplumsal romanlardan sosyal bilgiler öğretimi amaçlarının gerçekleştirilmesinde faydalanılabilir. Sosyal bilgiler öğretiminde sadece romanlardan değil, tüm edebî eserlerden yararlanılabilir.